|
MEAN , a.
(Base, low-minded) नीचः -चा -चं, दीनः -ना -नं, कृपणः-णा -णं, अपकृष्टः -ष्टा -ष्टं, निकृष्टः -ष्टा -ष्टं, कुत्सितः -ता -तं, क्षुद्रः -द्रा-द्रं, तुच्छः -च्छा -च्छं, हीनः -ना -नं, कदर्य्यः -र्य्या -र्य्यं, अनार्य्यः &c., जघन्यः -न्या -न्यं, खलः -ला -लं, दुष्टः -ष्टा -ष्टं, अधमः -मा -मं, प्राकृतः-ती -तं, पामरः -री -रं, अधमवृत्तिः -त्तिः -त्ति, जघन्यवृत्तिः &c., दीनवृत्तिः&c., पामरवृत्तिः &c., हीनवृत्तिः &c., कृपणबुद्धिः -द्धिः -द्धि, कु or काprefixed, as,
‘a mean man,’ कुपुरुषः, कापुरुषः. — (Low in rank or birth, हीनजातिः -तिः -ति, अधमजातिः &c., अधमजातीयः-या -यं, अन्त्यजातीयः -या -यं, जघन्यजातिः &c., नीचजातिः &c., अकुलीनः -ना -नं, अकुलः -ला -लं, दुष्कुलीनः -ना -नं, अधमवर्णजातः-ता -तं. —
(Contemptible, worthless,) गर्ह्यः -र्ह्या -र्ह्यं, गर्हितः -ता-तं, कुत्सितः -ता -तं, तुच्छः -च्छा -च्छं, निर्गुणः -णा -णं, तृणप्रायः -या-यं, क्षुल्लकः -का -कं, लघुः -घुः -घ्वी -घु, लघुप्रभावः -वा -वं. —
(Middle, moderate in size) मध्यः -ध्या -ध्यं, मध्यमः -मा -मं, मध्यपरिमाणः -णा-णं, मध्यमप्रमाणः -णा -णं, न स्थूलो न सूक्ष्मः &c. —
(Intermediate, intervening) मध्यः &c., मध्यमः &c., मध्यस्थः -स्था -स्थं, मध्यस्थितः-ता -तं, मध्यवर्त्ती -र्त्तिनी -र्त्ति (न्), अन्तर्गतः -ता -तं, व्यवहितः -ता -तं;
‘in the mean time,’ अनन्तरं -रे, तदनन्तरं, अत्रान्तरे, इतोमध्ये. —
(In geometry or mathematics) मध्यः &c., मध्यमः &c., समः-मा -मं;
‘mean anomaly,’ मध्यकेन्द्रं;
‘mean motion of a planet,’ मध्यमगतिःf.
ROOTS: नीचचाचंदीननानंकृपणणाणंअपकृष्टष्टाष्टंनिकृष्टकुत्सिततातंक्षुद्रद्राद्रंतुच्छच्छाच्छंहीनकदर्य्यर्य्यार्य्यंअनार्य्यजघन्यन्यान्यंखललालंदुष्टअधममामंप्राकृततीपामररीरंअधमवृत्तित्तित्तिजघन्यवृत्तिदीनवृत्तिपामरवृत्तिहीनवृत्तिकृपणबुद्धिद्धिद्धिकुकाकुपुरुषकापुरुषहीनजातितितिअधमजातिअधमजातीययायंअन्त्यजातीयजघन्यजातिनीचजातिअकुलीनअकुलदुष्कुलीनअधमवर्णजातगर्ह्यर्ह्यार्ह्यंगर्हितनिर्गुणतृणप्रायक्षुल्लककाकंलघुघुघ्वीघुलघुप्रभाववावंमध्यध्याध्यंमध्यममध्यपरिमाणमध्यमप्रमाणनस्थूलोसूक्ष्ममध्यस्थस्थास्थंमध्यस्थितमध्यवर्त्तीर्त्तिनीर्त्ति(न्)अन्तर्गतव्यवहिततंअनन्तरंरेतदनन्तरंअत्रान्तरेइतोमध्येसममंमध्यकेन्द्रंमध्यमगति MEAN , s.
(Middle place, middle rate, medium) मध्यता -त्वं,समता, साम्यं, मध्यमपरिमाणं, सामान्यपरिमाणं, समपरिमाणं, सामान्यपक्षः,समपक्षः. —
(Intervening time) मध्यकालः, अभ्यन्तरकालः, अन्तर-कालः, कालान्तरं, कालाभ्यन्तरं, अन्तरं, अन्तर्गतकालः, मध्यान्तरं,मध्यावसरः, मध्यावधिःm., अवधिःm. — (In geometry, &c.) समं,मध्यं. —
(Instrument, means or medium through which any thing is done) साधनं, उपायः, कारणं, उपकरणं, करणं, द्वारं,द्वार्f., अभ्युपायः, हेतुःm., विधानं, कर्म्मसाधनं, कार्य्यसाधकं, कार्य्य-साधनं, सम्भवः, अङ्गं, उपचारः, योगः, गतिःf., उपपत्तिःf., साहाय्यं,साधनसामग्री -ग्र्यं, सामग्री, साहित्यं;
‘by means of,’ उपायेन,द्वारेण, द्वारा, हेतुना, हेतोः, कारणेन;
‘by means of a lever,’ उत्तोलनदण्डोपायेन or उत्तोलनदण्डद्वारेण -द्वारा;
‘by lawful means,’ धर्म्मोपायेन, धर्म्मोपायैः or expressed by the indecl. part.; as,
‘by means of numerous experiments,’ अनेकवारं परीक्ष्य;
‘means of subsistence,’ जीवनोपायः, जीवनहेतुःm., उपजीवकं -विका,उपजीवनं;
‘by all means, in all ways,’ सर्व्वथा, सर्व्वथैव,सर्व्वप्रकारेण;
‘by all means, certainly,’ अवश्यं, अवश्यमेव;
‘by any means,’ कथमपि, कथञ्चन, कथञ्चित्, यथाकथञ्चित्, कथं कथमपि;
‘by no means,’ न कथञ्चन, न कथञ्चित्. —
(Means, resources, income) विभवः, द्रव्यं, धनं, अर्थः, आयः, आगमः, धनागमः, सम्भवः,शक्तिःf., बलं, सामर्थ्यं;
‘according to one's means,’ यथाविभवं,यथासम्भवं, यथाशक्ति, यथासामर्थ्यं;
‘having small means,’ अल्पधनः-ना -नं, अल्पविभवः -वा -वं.
ROOTS: मध्यतात्वंसमतासाम्यंमध्यमपरिमाणंसामान्यपरिमाणंसमपरिमाणंसामान्यपक्षसमपक्षमध्यकालअभ्यन्तरकालअन्तरकालकालान्तरंकालाभ्यन्तरंअन्तरंअन्तर्गतकालमध्यान्तरंमध्यावसरमध्यावधिअवधिसमंमध्यंसाधनंउपायकारणंउपकरणंकरणंद्वारंद्वार्अभ्युपायहेतुविधानंकर्म्मसाधनंकार्य्यसाधकंकार्य्यसम्भवअङ्गंउपचारयोगगतिउपपत्तिसाहाय्यंसाधनसामग्रीग्र्यंसामग्रीसाहित्यंउपायेनद्वारेणद्वाराहेतुनाहेतोकारणेनउत्तोलनदण्डोपायेनउत्तोलनदण्डद्वारेणद्वाराधर्म्मोपायेनधर्म्मोपायैअनेकवारंपरीक्ष्यजीवनोपायजीवनहेतुउपजीवकंविकाउपजीवनंसर्व्वथासर्व्वथैवसर्व्वप्रकारेणअवश्यंअवश्यमेवकथमपिकथञ्चनकथञ्चित्यथाकथञ्चित्कथंकथमपिनविभवद्रव्यंधनंअर्थआयआगमधनागमशक्तिबलंसामर्थ्यंयथाविभवंयथासम्भवंयथाशक्तियथासामर्थ्यंअल्पधननानंअल्पविभववावं
To MEAN , v. a.
(Intend) अभिप्रे (c. 2. अभिप्रैति -तुं, rt. इ), अभिप्रायं कृ, उद्दिश् (c. 6. -दिशति -देष्टुं), मनसा उद्दिश्, अभिसन्धा (c. 3. -दधाति-धातुं), इष् (c. 6. इच्छति, एषितुं), उपलक्ष् (c. 10. -लक्षयति -यितुं) or expressed by the des. form of a verb; as,
‘to mean to do,’ कृ in des. (चिकीर्षति -र्षितुं);
‘to mean to go,’ गम् in des. (जिगमिषति -षितुं);
‘to mean to say,’ वच् in des. (विवक्षति -क्षितुं), or by काम with the infin.; as,
‘what do you mean to say?’ किं वक्तुकामो ऽसि;
‘what do you mean to do?’ किं कर्त्तुकामोऽसि;
‘where do you mean to go?’ कुत्र गन्तुकामो ऽसि. —
(Signify, indicate) सूच् (c. 10. सूचयति -यितुं), उद्दिश्, निर्दिश्,बुध् (c. 10. बोधयति -यितुं), उद्बुध्.
ROOTS: अभिप्रेअभिप्रैतितुंइअभिप्रायंकृउद्दिश्दिशतिदेष्टुंमनसाअभिसन्धादधातिधातुंइष्इच्छतिएषितुंउपलक्ष्लक्षयतियितुंचिकीर्षतिर्षितुंगम्जिगमिषतिषितुंवच्विवक्षतिक्षितुंकामकिंवक्तुकामोऽसिकर्त्तुकामोकुत्रगन्तुकामोऽसिसूच्सूचयतिनिर्दिश्बुध्बोधयतिउद्बुध्
To MEAN , v. n.
(Have meaning) अर्थवान् -वती -वद् भू, सार्थः -र्था-र्थं भू, वच् in des. (विवक्षति -क्षितुं), अर्थं सूच् (c. 10. सूचयति -यितुं) or expressed by अर्थi. e. signification, meaning) in comp.; as,
‘a speech that means to convey censure,’ निन्दार्थो वादः.
ROOTS: अर्थवान्वतीवद्भूसार्थर्थार्थंवच्(विवक्षतिक्षितुं)अर्थंसूच्सूचयतियितुंअर्थनिन्दार्थोवाद
|