॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय अनाथबंधु पंढरीराया । अनिवार वैष्णवी तुझी माया ।
ते नाममात्रेचि निरसोनिया । करिसी छाया कृपेनें ॥१॥
तुज न येतां अनन्यशरण । साधकीं केलें नाना प्रयत्न ।
तीं साधनेंचि त्यांसी होती बंधनें । तुझ्या स्मरणाविण पांडुरंगा ॥२॥
कैसाही पतित मुढपती । आणि तुझें नाम जपे अवचितीं ।
तयासि लावोनि आपुली भक्ती । करिशील भुक्ती त्या स्वाधीन ॥३॥
तुझे ऎश्वर्य देखोनि नयनी । इंदिरां लज्जित जाहलीं मनीं ।
मग ते निरंतर राहिली चरणीं । स्वरूप ध्यानीं लक्षूनियां ॥४॥
महिमा वर्णितां देवाधिदेव । जिवांगे शीणला चक्षुःश्रवा ।
ठक पडिलें कमळोद्भवां । आमुचा हेवा तो किती ॥५॥
तुझ्या प्राप्तीस्तव जगजेठी । शंकरें आर्ती धरिली पोटीं ।
मग नामस्मरतांचि उठाउठी । चित्तीं धुर्जटी निवाला ॥६॥
अष्टांग योग साधितां हटीं । परी लवकर न पडसी त्याच्या दृष्टीं ।
तो तुं करद्वय ठेवूनि कटीं । भीमातटीं उभा अससी ॥७॥
भाळीं भोळीं जीं अज्ञान । त्यांसि साक्षात देतो दर्शन ।
पुंडलीकें मागितलें वरदान । जगदुध्दार तेणें होतसे ॥८॥
तूं आपुल्या दासांची सत्कीर्ती । स्वयें वदविसी रुक्मिणीपती ।
येर्‍हवीं तरी मी मंदमती । हे साक्ष चित्तीं येतसे ॥९॥
तुझा आश्रय जाणोनि साचा । प्रारंभ केला ग्रंथाचा ।
आतां शेवट करणें याचा । हा अभिमान साचा असोंदे ॥१०॥
मागिले अध्यायीं अनुसंधान । महामुद्गलभट्ट सात्विक ब्राह्मण ।
त्यासि तस्कर आडवे येतांचि पुर्ण । श्रीराम लक्ष्मण रक्षिलें ॥११॥
यावरी आतां ऎका सज्जन । एकजन जसवंत वैष्णवपूर्ण ।
त्याणें भक्तिभावें करूनि जाण । श्रीरघुनंदन वश्य केला ॥१२॥
तापी तीरामाजी साचार । बरेट नाम पुण्यनगर ।
तेथें राहोनि वैष्णववीर । भजन साचार करितसे ॥१३॥
माध्यंदिन ब्राह्मण निश्चिती । परम सुशीळ पुण्यमूर्ती ।
नामस्मरण अहोरात्रीं । सप्रेमयुक्ती करितसे ॥१४॥
गृहस्थाश्रमीं असोनि त्यास । चित्तीं नसे आशापाश ।
अखंड विरक्त आणि उदास । सगुण भक्तीस विनटला ॥१५॥
अमानित्वादि सकळ लक्षणें । हीं त्याच्या अंगीं असती चिन्हें ।
श्रीराम सीता लक्ष्मण । या मूर्तीचें अर्चन नित्यकरी ॥१६॥
अयाचित वृत्ती करून । कांहीं येतसे वस्त्रअन्न ।
त्यांतही अतिथि संतोषवून । कुटुंब रक्षण करावें ॥१७॥
सर्वभूतीं दया केवळ । भजनशीळ आणि प्रेमळ ।
जिव्हेसि असत्याचा मळ । याचा विटाळ स्पर्शेना ॥१८॥
रात्रि समय येतांचि जाण । नित्य करीत हरिकीर्तन ।
ऎकावयासी येती भाविकजन । करिती श्रवण निजप्रीतीं ॥१९॥
करावया विश्वोध्दार । संतीं घेतलें अवतार ।
येर्‍हवीं तरीं तें निर्विकार । त्रिगुण विकार तो नाहीं ॥२०॥
जैसा जगदात्मा चैतन्यघन । तैशाच रीतीं भगवज्जन ।
परी पतितासि करावया पावन । मनुष्यपणे अवतार ॥२१॥
संत आणि देव जाण । दोघांत नाहीं भेदभान ।
सूर्य आणि त्याचे किरण । नामाभिधानें भिन्न जैसीं ॥२२॥
आपुली आपण पाहावी स्थिती । आपली आपण वाणावी कीर्ती ।
आपुली आपण करावी भक्ती । इच्छित श्रीपती चित्तांत ॥२३॥
यास्तव देवभक्त होऊनि अनंत । आपुलीच सत्कीर्ती आपण गात ।
ती श्रवणीं ऎकतां जड मूढ समस्त । तरी जीवन्मुक्त ते होती ॥२४॥
असो मागील अनुसंधान । जन जसवंत भाविक ब्राह्मण ।
नित्य करीतसे हरिकीर्तन । भक्तिसगुण वाखाणी ॥२५॥
गांवींचे भाविक प्रेमळभक्त । ब्राह्मण स्त्रिया शुद्र निश्चित ।
रात्रीं नित्य श्रवणासि येत । एकाग्र चित्तें ऎकती ॥२६॥
दिवसां प्रपंच धंदा करिती । रात्रीं हरी चरित्रें ऎकती ।
तेणें विसरोनि मोहभ्रांती । जीवासि विश्रांति होतसे ॥२७॥
ऎसें लोटतां दिवस बहुत । तों चरित्र वर्तलें एक अघटित ।
पर्जन्य लागला दिवस सात । अहोरात्र वर्षतसे ॥२८॥
तेणें पृथ्वी निववोनि समग्र । सरितेसि पातला महापूर ।
बरेट गांवींचे लोकसमग्र । हाहाकार करिताती ॥२९॥
गांवांत पाणी शिरलें पाहीं । मंदिरें पडलीं ठायीं ठायीं ।
लोक म्हणती ते समयीं । उपाय कांहीं चालेना ॥३०॥
एक म्हणती भाविक नर । जन जसवंत वैष्णववीर ।
तयासि प्रसन्न जानकीवर । असे साचार जाणपां ॥३१॥
श्रीरघुनाथ चरित्रें नित्य । गात असे कीर्तनांत ।
कीं संकट पडतां निजभक्तातें । वैकुंठनाथ रक्षी तया ॥३२॥
तरी आपण मिळोनी अवघे जण । तयासि ऎसें बोलें वचन ।
कीं आतां प्रार्थुनि रघुनंदन । अरिष्ट दारुण निरसावें ॥३३॥
ऎसें सांगता कोणी । हे मानलें सकळांचिये मनीं ।
मग अवघे ग्रामस्थ मिळोनी । पातले सदनीं तयाच्या ॥३४॥
श्रीराम भक्त तये दिनीं । बैसला असे सहजासनीं ।
हातीं घेऊनियां स्मरणी । सप्रेम भजनीं डुल्लत ॥३५॥
तंव ग्रामवासी घेऊनियां सद्भावें । अवघे लागती पाया ।
एक कुबुध्दि धरोनियां । शब्द शस्त्रें तया ताडिती ॥३६॥
म्हणती जनजसवंत वैष्णववीर । ग्रामांत असोनि निरंतर ।
नदीस पातलां महापूर । क्षेत्रांत नीर प्रवेशले ॥३७॥
तेणें भयें साचार । गांवांत जाहला हाहाकार ।
तरी आतां प्रार्थुनि श्रीरघुवीर । विघ्न साचार निरसावें ॥३८॥
देवाची कीर्ती गातसां नित्य । हे तेव्हांस आम्हीं मानूं सत्य ।
निंदक कुटिळ दुर्मत । ऎसें वदत तयासी ॥३९॥
ऎसें तयाचें ऎकोनि वचन । दुखवलें तेव्हां अंतःकरण ।
जन जसवंत सत्वर उठोन । देवघरीं जाण प्रवेशले ॥४०॥
कवाड आडकोनि सत्वरगती । लाविली दोन्ही नेत्रपातीं ।
मग एकाग्र होऊनियां चित्तीं । रघुनाथस्तुती करीतसे ॥४१॥
जयजयाजी अयोध्याधीशा । लीलावतारी जगन्निवासा ।
तूं निजभक्तांचा होसी कुंवसा । ऎसा ठसा त्रिभुवनीं ॥४२॥
देव बंदि पडिले जाण समग्र । यास्तव सूर्यवंशी अवतार ।
घेऊनि वधिला दशकंधर । मग विबुध सत्वर सोडविले ॥४३॥
तुझ्या नामें करूनि साचार । पाषाण तरले समुद्रावर ।
आणि आतां तापीसि आलें नीर । तेणें ग्राम समग्र बुडतो हा ॥४४॥
देवाधिदेवा जगज्जीवना । भीत नाहीं मी आपुल्या मरणा ।
परी दुःख होतांचि या जना । हें माझिया नयना न पाहवे ॥४५॥
ऎसें म्हणवोनि भक्तप्रेमळ । अश्रुपाते भरले डोळे ।
तंव ध्यानीं प्रगटोनि दीनदयाळ । म्हणे चिंता अणुमात्र न करावी ॥४६॥
तापीसि महापुर आला निश्चित । तरी तो पाशील वायुसुत ।
सरितेचे कांठी हा हनुमंत । नेऊनि त्वरित बैसवि ॥४७॥
ऎसें जसवंतासि बोलून वचन । अदृश्य जाहला रघुनंदन ।
कीं निजभक्ताचे हृदयभुवन । तेथेंच लपोन बैसले ॥४८॥
धातूची मुर्ती साचार । आदगज उंच असे थोर ।
ते जसवंतें उचलोनि सत्वर । तापी तीर पातले ॥४९॥
जेथवर पाणी चढलें पाहीं । मारूती मांडिला तये ठायीं ।
ग्रामवासी लोक सर्वही । येती लवलाहीं पाहावया ॥५०॥
मग काय केलें वायुसुतें । भुभुक्कार दीधला नेटें ।
तेणें शब्द आचाटें । कर्ण संपुटें बैसलीं ॥५१॥
विक्राळ रूप वायुसुतें । धरोनि सरिता प्राशिली समस्त ।
तत्काळ पोटीं जीवन येत । लोक समस्त देखती ॥५२॥
पात्र टाकोनियां सकळ । रानांत पसरलें होते जळ ।
एकाएकीं वोसरलें सकळ । लोक ते वेळे पाहती ॥५३॥
जयजयकारें तें वेळां । आनंदली भक्त मंडळी ।
म्हणती धन्य वैष्णव कळिकाळीं । भूमंडळी अवतरला ॥५४॥
बरेट गांवींचे नारीनर । येऊनि जसवंताच्या समोर ।
भावें करिती नमस्कार । म्हणती प्रसन्न रघुवीर तुज असे ॥५५॥
देखत देखत हनुमंतानें । नदीचें प्राशिले जीवन ।
धन्य संताचें महिमान । किती म्हणून वाखाणूं ॥५६॥
ऎशारिती भाविक बोलती । जसवंतासि वाखाणिती ।
म्हणती विप्रवेषें निश्चिती । साक्षात रघुपती अवतरला ॥५७॥
परी विकल्पी दुर्बुध्दि होते कोणी । सत्य न वाटे त्यांजलागुनी ।
म्हणती पाणी चढलें त्रयदिनी । सहज ओहोटोनि मग गेलें ॥५८॥
धातूची मूर्ती साचार । कैसे पाशील इतुकें नीर ।
होणार तैसें भविष्य पुरे । यश त्यावर कां देतां ॥५९॥
धातूचीं दैवते अपार । उदंड आहे घरोघर ।
तीं काय प्राशीत नीर । चित्तीं विचार करावा ॥६०॥
एक म्हणती टाणींटोणीं । जसवंत जाणे मंत्रमोहिनी ।
त्याणें भाविकांसि अनुग्रह करोनी । आपुले ध्यानीं लाविलें ॥६१॥
नदीचें प्राशन करावया नीर । त्यासी सामर्थ्य असते जर ।
तरी भिक्षा मागावया साचार । दारोदार हिंडता कां ॥६२॥
ऎसें विकल्पीत त्या अवसरा । बोलत असती येरयेरां ।
चित्तीं संशय बाणला पुरा । तें श्रीरामचंद्रा न साहे ॥६३॥
आधीं दुर्जनासिं पुढें करून । निजभक्ताचे करवीत छळण ।
मग अघटित चरित्र दाखवून । संत महिमान वाढवी ॥६४॥
प्रल्हाद भक्त प्रेमळ दास । सप्रेम भजन करीत विशेष ।
हिरण्यकशिपें छळितां त्यास । स्तंभीं हृषीकेश प्रगटला ॥६५॥
दुर्योधन राजा महादुर्मती । त्याणें छळिता द्रौपदी सती ।
वस्त्रें हरितां सत्वर गती । मग रुक्मिणीपती पावला ॥६६॥
असो मागील अनुसंधान । मारुतीनें प्राशितां तापीचें जीवन ।
विकल्पी असत्य मानिती जन । मग काय विंदान दाखवी ॥६७॥
हनुमंताची मूर्ती साजिरी । मांडिली होती तापी तीरीं ।
लोक पाहती ते अवसरीं । कौतुक नेत्रीं आपुल्या ॥६८॥
मूर्तीच्या नाभिस्थानीं साचार । लागली अखंड उदकाची धार ।
आणिकही छिद्रें पडिली चार । त्याजवाटे नीर वाहतसे ॥६९॥
चार दिवस अहोरात्र जाण । अखंड वाहों लागलें जीवन ।
गांवोंगांवींचे बहुत जन । कौतुक येवोन पाहतीं ॥७०॥
विकल्पी निंदक जे दुर्जन । त्यांचें द्रवलें अंतःकरण ।
मग जन जसवंताचे चरण । निजप्रीतीनें वंदिती ॥७१॥
म्हणती तूं निधडा वैष्णववीर । साक्षात ईश्वरी अवतार ।
तुमच्या योगें साचार । गांव समग्र वांचला ॥७२॥
मारुतीची मूर्ति सगुण । तिणें साक्षात प्राशिलें जीवन ।
अद्भुत दाखविलें विंदान । म्हणवोनि लोटांगण घालिती ॥७३॥
श्रीराम भजन करिती नित्य । रामरूप जाहला जसवंत ।
सत्कीर्ति प्रगटली जनांत । चरित्रें वर्णित संत साधु ॥७४॥
ज्या मूर्तीनें प्राशिलें नीर । तें स्थळ आहे अद्यापि वर ।
पोटासि तैसेंचि आहे छिद्र । लोक सर्वत्र पाहती ॥७५॥
नंदुरबार परगण्यामाजी पाहीं । त्याचे वंशिक आहेत संप्रदायीं ।
आतां निझव्यांत राहती । तये ठायीं मुर्ति असे ॥७६॥
आणिक चरित्र रसाळ फार । सादर ऎका भाविक नर ।
एक निरंजन स्वामी भक्त थोर । त्याणें लंबोदर आराधिला ॥७७॥
नारद बिंदु सुराकर्पुरा तीर । यांच्या संगमीं साचार ।
नामल ग्राम क्षेत्र थोर । वास्तव्य निरंतर तेथें असे ॥७८॥
निरंजन स्वामीची ऎसी स्थिती । अखंड उदास विरक्त चित्तीं ।
करुणा धरोनि सर्वांभुतीं । आत्मवत जगती मानीत ॥७९॥
स्नान संध्या करोनि नित्य । श्रीगणपतीची मूर्ति पूजित ।
त्याजवांचोनि आणिक दैवत । दृष्टीसीं निश्चित न पाहे ॥८०॥
चातक न घे भूमीचें जीवन । कां मातेवांचोनि न समजे तान्हें ।
चकोरासि चंद्राचि प्रमाण । इतर तारांगण नावडती ॥८१॥
कृपणासि काया वाचा मनें । चित्तातूनि आवडे धन ।
तैशाच रीतीं निरंजनें । गजानज आराधिला ॥८२॥
त्याची निष्ठा देखुनि बहुत । साक्षात्कार दीधला एकदंतें ।
तों विद्वान ब्राह्मण अकस्मात । आले त्वरित भेटिसी ॥८३॥
तेही स्नान करोनि सत्वरी । अर्चनासि बैसले ते अवसरीं ।
गणपतेची मुर्ति साजिरी । सर्वोपचारी पूजितसे ॥८४॥
तों ब्राह्मण म्हणती निरंजनास । एक शास्त्र विरुध्द आम्हांसि दिसे ।
अर्चनीं पुजिसी गणपतीस । परी शाळग्राम न दिसे ये ठायीं ॥८५॥
विष्णुमुर्तीविण थोर । आणिक दैवतें पूजिलीं फार ।
परी त्यांचें तीर्थ घ्यावया साचार । नसे अधिकार सर्वथा ॥८६॥
ऎसें म्हणवोनि त्याजकारणें । काय करिते जाहले ब्राह्मण ।
एक शाळग्राम शिळा काढोन । म्हणती याचें पूजन करावें ॥८७॥
मग निरंजनें शाळग्राम घेतला हातीं । परम संकोन वाटला चित्तीं ।
म्हणे एकनिष्ठ उपासना होती । आतां व्यभिचार निश्चितीं दिसतो ॥८८॥
ते वेळीं स्वमुखें करून । एक अभंग बोलिले वचन ।
तो ग्रंथीं लिहितों प्रीतीं करून । करा श्रवण भाविकहो ॥८९॥
अभंग
देहपात घडो तुज उपासीतां । तरी न सोडीं सर्वथा भक्ती तुझी ॥१॥
जितुकें जाचसील तितुके सोसीन । परी राहे माझें मन तुझे ठायीं ॥२॥
निष्ठुर मानस करिशील जरी । परी न सोडी अंतरीं ध्यान तुझें ॥३॥
ध्यानीं तुझें रूप न दिसे संपूर्ण । परी नामाचें चिंतन न सोडींगा ॥४॥
निरंजन स्वामी प्रभु एकदंता । न सोडी सर्वथा भक्तीं तुझी ॥५॥
इतुका अभंग म्हणवोन । आणिक श्लोक बोलिले दोन ।
त्यांचा अभिप्राय संपुर्ण । करा श्रवण निजप्रीती ॥९०॥
ऋषी तापसी थोर ब्राह्मण । आणिक तेहतीस कोटी गण ।
मजवर क्षोभिले संपूर्ण । परी न सोडीं ध्यान तुझें ॥९१॥
आकाश कडकडोनि पडो मजवरी । विरोनि जाय सकळ धरित्री ।
तरी भक्तीसि व्यभिचार मी न करीं । निश्चय अंतरीं दृढ केला ॥९२॥
निरंजनाची उपासना भक्ती । देखोनि तुष्टलें वैकुंठपती ।
शाळग्राम विष्णुमूर्ति होती । सोंड अवचितीं फुटली तया ॥९३॥
सन्निध साधु वैष्णवभक्त । आणि विद्वान विप्र जवळ होते ।
चरित्र देखोनि अत्यद्भुत । आश्चर्य वाटत तयांसि ॥९४॥
जयजयकारें पिटिली टाळी । आनंदली भक्त मंडळीं ।
निरंजन स्वामीसि ते वेळीं । नमस्कार सकळीं घातला ॥९५॥
म्हणती तुमची उपासना भक्ती । देखोनि तुष्टला लक्ष्मीपती ।
शाळग्रामाची शिळा होती । ते दिसे अवचितीं गजवदन ॥९६॥
जैसा एकनिष्ठ नरहरी । त्याणें आराधिला श्रीशंकर ।
मग पांडुरंगें मस्तकावर । लिंग साचार धरियेलें ॥९७॥
विश्वात्मा हा जगत्पती । जया चित्तीं जैसी आर्ती ।
रूप नटोनि तैशाच रीतीं । आपुल्या भक्तीसी लावितसे ॥९८॥
जाणोनि यशोदेची भावना । श्रीकृष्ण जाहला तिचा तान्हा ।
आणि अर्जुनाची होऊनि अंगना । इच्छा भोगदाना देतसे ॥९९॥
तो निज भक्ताची देखोनि आर्ती । धरितसे गजानज आकृति ।
मग निरंजन स्वामी धरोनि प्रीतीं । शाळग्राम मूर्ती पूजितसे ॥१००॥
उदंड आत्मज्ञानी पुरुष । देखिले ऎकिले बहुवस ।
परी नामदेवें फिरविलें देउळास । हे कळा नसेचि ते ठायीं ॥१०१॥
ब्रह्मज्ञान कथिती फार । करतळामळ विद्या सर्वत्र ।
परी धातूच्या हनुमंतें प्राशिलें नीर । अघटित विचार हा दिसे ॥२॥
एक उपासना भक्तिविण । साक्षात्कार न ये कोणाकारणें ।
जैसें बहुतां घरींचे पाहुणें । उपासी जाण मरतसे ॥३॥
म्हणवोनि उपासना सगुणभक्ती । स्थापिली असे सभाग्यसंतीं ।
चित्तीं धरितां उपपत्ती । साक्षात्कार पावती साधक ॥४॥
आणिक चरित्र रसाळ थोर । सादर परिसा भाविक चतुर ।
जयरामस्वामी वडगांवकर । त्यासि रुक्मिणीवर भेटले ॥५॥
ते म्हणाल जरी कैशारीतीं । कोण उपासना कैशी भक्ती ।
ते सांगतों यथामती । तरी सादर श्रोतीं परिसिजे ॥६॥
एक कृष्णदास म्हणवोनि ब्राह्मण । परम सुशीळ पुण्यवान ।
नित्य करीत विष्णुअर्चन । सप्रेम भजन सर्वदा ॥७॥
गृहस्थाश्रम तयासि असतां । तों अपूर्व वर्तली कर्मकथा ।
पहिली निवर्तोनि गेली कांता । म्हणे विवाह आतां करावा ॥८॥
व्यापार करावया निमित्त । कृष्ण दास सैन्यांत गेले होते ।
तों एक ग्राम लुटिला तेथें । थोर आकांत जाहला ॥९॥
नरनारी गुढेकरी ते समयीं । पळोनि गेले होते कांहीं ।
ते एक्या ब्राह्मणाच्या गृहीं । कुमारी त्यांहीं देखिली ॥११०॥
उपवर नोवरी सुंदरजाण । ब्राह्मणासि पुसोनि लाविलें लग्न ।
कृष्णदास नोवरी घेऊन । आले परतोन निजग्रामा ॥११॥
कांहीं दिवस लोटल्यावर । दिवसंदिवस जाहली थोर ।
ऋतु प्राप्त झालियावर । सर्व संस्कार घडेल कीं ॥१२॥
कांहीं दिवस लोटलियावरी । घागर घेतली खांद्यावरी ।
पाणवथा जातांचि ते नारी । तेथें मातुळ नेत्रीं देखिला ॥१३॥
तो तरी जातीचा नापिक । दृष्टी पडतां पुरली ओळख ।
न्याहाळून पाहे त्याचें मुख । गहिवर सुखें पातला ॥१४॥
तों तयांसिही बाणली खूण । अश्रुपातें भरले नयन ।
म्हणे तुज शोधितां बहुतदिन । वर्षे दोन लोटलीं ॥१५॥
आजि अकस्मात दृष्टादृष्टीं । उभयतांचि जाहली भेटी ।
माता रडतसे तुजसाठीं । प्राणकंठीं धरिला असे ॥१६॥
भाची म्हणे ते अवसरीं । परचक्र आलें गांवावरी ।
मग मी लपोनियां शेजारी । ब्राह्मण मंदिरीं बैसलें ॥१७॥
तेथें एक विप्र आला जाण । त्याणें आणिलें मजलागून ।
ब्राह्मण बोलावूनि त्याणें । लाविलें लग्न आपणासि ॥१८॥
ऎसी कर्माची विचित्र गती । विधात्यानें लिहिली संचिती ।
ऎसें सांगतां मातुळाप्रती । अश्रु वाहती नेत्रांतूनि ॥१९॥
इतुकें शब्द परस्परीं । उभयतां बोलिलें तें अवसरीं ।
तों डोईवर घेऊनि घागरीं । ऎकती नारी पाणवथा ॥१२०॥
गोष्ट ऎकोनि अघटित । गावांत जाऊनि कोणी सांगत ।
मात प्रगटली नगरांत । म्हणती विपरीत हें झालें ॥२१॥
नानापरीचें त्रिविध जन । अपशब्दें निंदिती बहुगुण ।
म्हणती कलियुगीचें ब्राह्मण । विषयांध जाण सर्वस्वें ॥२२॥
सैन्यांत जाऊनि दुराचारी । नापिकाची केली नोवरी ।
वर्ण संकर मांडिला घरीं । नरक अघोरी भोगावया ॥२३॥
आणिक यातीची असती जर । तरी शब्द ठेविते धरामर ।
वर्णामाजी छत्र चामर । भलतांचि विचार हे करिती ॥२४॥
ब्राह्मण मिळोनि विद्यावंत । कृष्णदासासि काय बोलत ।
तुज तरी आम्हीं घातलें वाळीस । तरी देहांत प्रायश्चित घे आतां ॥२५॥
नूतन व्यवहार असताम जर । तरी चालतां कांहीं शास्त्रविचार ।
त्यांसि दिवस लोटलें फार । सोळा संस्कार घडले कीं ॥२६॥
ऎसें बोलतां धरामर । पिशुन हांसती सर्वत्र ।
कोणीच तयांसि न म्हणे बरें । धरिलें दूर सर्वत्री ॥२७॥
इतुका अपवाद होतांचि जाण । अनुतापें द्रवलें अंतःकरण ।
अश्रुपातें भरलें लोचन । मग श्रीहरिस्मरण करीतसे ॥२८॥
म्हणे चौर्‍यासी लक्ष योनी हिंडतां । नरदेह लाधला अवाचितां ।
तेथें देहांत प्रायश्चित घेतां । तरी आत्महत्या घडेल कीं ॥२९॥
अनंत जन्मांच्या भोगिल्या कोटी । आतां नरदेह लाधला शेवटीं ।
आतां अनुताप धरोनि पोटीं । चित्तीं जगजेठी स्मरावा ॥१३०॥
ऎसा मानसीं करूनि विचार । ब्राह्मणांसि केला नमस्कार ।
म्हणे मी तुमचा सेवागार । होईन निरंतर सर्वस्वें ॥३१॥
विद्या वय कुळ याती । यांतुनि भ्रष्टलों निश्चितीं ।
आतां पतितपावन वैकुंठपती । तो उध्दरील निश्चिती मजलागीं ॥३२॥
इतुकें विप्रांसि बोलोनि वचन । प्रेमें करीत नामस्मरण ।
रात्रीं करावें हरीकीर्तन । पुस्तक पारायण ज्ञानेश्वरी ॥३३॥
आषाढीं कार्तिकी पंढरीसी । नेमें येतसे यात्रेसी ।
संत प्रेमळ महंत ऋषीं । सद्भावें तयांसी नमस्कारी ॥३४॥
भूतदया निरंतर । शरीरें करीत परोपकार ।
परी स्वयातीनें धरिलें दुर । हा खेद अणुमात्र असेना ॥३५॥
रात्रीं होतां कीर्तनगजर । श्रवणासि येतीं भाविक नर ।
स्त्रिया शुद्रयाती इतर । वेधलें अंतर तयाचें ॥३६॥
परी कृष्णदासासि धरामर । देखोनि बोलती दुरुत्तर ।
कृष्णा न्हावी हे साचार । नाम अवश्य म्हणती तयांसीं ॥३७॥
एक कुचेष्टा करूनि निश्चित । कृष्णदासाच्या गृहासि येत ।
म्हणे आमुची करावी हजामत । मग अवश्य म्हणती तयांसीं ॥३८॥
मग वस्तरा कातर ठेवूनि घरीं । मुखें ब्राह्मणाची सेवा करी ।
स्वयातीनें धरिलें दुरी । हा खेद अंतरीं त्या वाटे ॥३९॥
द्विजीं घातलें वाळीत । आप्तवर्गे सोडिलें निश्चित ।
म्हणे पूर्वजन्मींचे सुकृत । अभिमानाविरहित झालें कीं ॥१४०॥
टाळ विणा मृदंग सत्वर । नित्य होतसे कीर्तनगजर ।
स्नानसंध्या ब्राह्मण साचार । पूर्ववत साचार करीतसे ॥४१॥
ऎसी असतां तयाची स्थिती । तों पुढें बहुत जाहली सत्कीर्ती ।
ते म्हणाल जरी कैशारीतीं । तरी सादर श्रोतीं परिसिजे ॥४२॥
कांतेसहित एक ब्राह्मण । पंढरीसि आला निजप्रीतीनें ।
जयराम पुत्राचें नामाभिधान । तो परम सगुण सुलक्षणी ॥४३॥
चंद्रभागेसि करूनि स्नाना । घेतले पुंडलिकाचे दर्शना ।
मग करोनि क्षेत्रप्रदक्षिणा । माहाद्वारीं जाणा ती आलीं ॥४४॥
गरुडपारीं लोटांगण । घातलें तेव्हां निजप्रीतीनें ।
विठ्ठलरुक्मिणींचे घेतां दर्शन । रमले मन ते ठायीं ॥४५॥
संसारीं होऊनि उदास । आवडीनें केला क्षेत्रवास ।
कांहींएक लोटतां दिवस । सायुज्यपदास ते गेले ॥४६॥
मातापिता क्रमतां निश्चिती । जयरामासि बाणली विरक्ती ।
श्रीपांडुरंगाच्या चरणीं ठेवूनि प्रीती । पंढरीसि निश्चिती राहिला ॥४७॥
म्हणे देवाधिदेवा रुक्मिणी कांता । तूंचि माझी मातापिता ।
तुजविण कोणी बंधुचुलता । कुळदेवता आन नसे ॥४८॥
तूंचि माझें गणगोत । तूंचि माझा जिवलग आप्त ।
दुजा कैवारी त्रिभुवनांत । नाहीं निश्चित मज कोणी ॥४९॥
ऎसी करुणा भाकोनि जाण । त्रिकाळ घेतसे देवदर्शन ।
वैष्णव करिती हरिकीर्तन । तेथें श्रवण करीत निजप्रीतीं ॥१५०॥
तंव कोणे एकें दिवसीं जाण । ऎकत बैसला पुराणश्रवण ।
तेथें सद्गुरुसेवेचें महिमान । ऎकतांचि मन वेधलें ॥५१॥
म्हणे गुरुगीतेमाजी निश्चिती । जैसी बोलली सद्गुरुभक्ती ।
ते मज घडावी यथास्थिती । धिंवसा चित्तीं उपजला ॥५२॥
मग सदगुरुप्राप्तीस्तव जाण । तेणें मांडिलें अनुष्ठान ।
चंद्रभागेचें करोनि स्नान । पुंडलीक पूजन करीतसे ॥५३॥
यामिनी उरतां घटिका चार । तों क्षेत्रप्रदक्षिणा करी सत्वर ।
मग महाद्वारासि वैष्णववीर । येऊनि नमस्कार घालीतसे ॥५४॥
सांवळा सुकुमार कैवल्यदानी । पाहतांचि संतोष पावे मनीं ।
मस्तक ठेवूनियां चरणीं । स्वरूप ध्यानीं सांठवित ॥५५॥
एकादशीस उपोषण सार । रात्रीं करीतसे हरिजागर ।
कीर्तन ऎकतां चारी प्रहर । सप्रेम अंतर तयाचें ॥५६॥
साधुसंत वैष्णव जन । तयांसि सद्भावें करीत नमन ।
वाचेसि सर्वदा नामस्मरण । एकही क्षण न राहे ॥५७॥
अनुष्ठान करितां ऎशारितीं । मनकामना धरिली चित्तीं ।
कीं सद्गुरु भेटावा मजप्रती । आणिक आर्ती असेना ॥५८॥
कांहीं दिवस लोटतां निश्चित । सात्विक पुण्य सांचलें बहुत ।
सद्भक्ति देखोनि पंढरीनाथ । स्वप्नीं सांगत येऊनियां ॥५९॥
विप्रवेषें रुक्मिणीकांत । दृष्टांतीं तयासि काय बोलत ।
कृष्णदास आहे वडगांवांत । शरण तयातें जा वेगीं ॥१६०॥
सद्भावें करितां त्याची भक्ती । तेणेंचि होईल माझी प्राप्ती ।
ऎसा दृष्टांत होताचि रातीं । जयराम जागृती येतसे ॥६१॥
देखोनि स्वप्नींचा चमत्कारु । चित्तीं उल्हास वाटला थोरु ।
म्हणे श्रीपांडुरंगें दाखविला तारु । पाहीन सद्गुरु दृष्टीसीं ॥६२॥
ऎसा संतोष मानूनि मनें । मग चंद्रभागेसि केलें स्नान ।
घेऊनि विठोबाचें दर्शन । सद्भावे चरण वंदिले ॥६३॥
म्हणे देवाधिदेवा रुक्मिणीकांता । आतां असोदें लोभ ममता ।
योगक्षेम तुझिया माथा । निर्विघ्न आतां तूं नेयीं ॥६४॥
ऎसें म्हणवोनि ते अवसरीं । प्रेमें अश्रुपात आले नेत्रीं ।
पुनः पुन्हा दंडवत करी । महाद्वारीं येतसे ॥६५॥
सव्य घेऊनि क्षेत्रपंढरी । पंथ क्रमीत ते अवसरीं ।
वडगांवासि येऊनि सत्वरी । सद्गुरु मंदिरीं प्रवेशत ॥६६॥
कृष्णदासासु देखोनि नयनीं । साष्टांग नमस्कार घातला धरणीं ।
परम उल्हास वाटला मनीं । दृष्टांत कानीं अवधारा ॥६७॥
जैसा श्रीहरि प्राप्तीस्तव निश्चित । ध्रुवबाळ रुसोनि जात ।
तों ब्राह्मणसुत भेटला अकस्मात । मग आनंद होत तयासी ॥६८॥
कां संशयीं पडतां द्वैपायन । तों जाहलें नारदाचें दर्शन ।
तैसाचि उल्हास धरोनि मनें । सद्गुरुकारणें भेटतसे ॥६९॥
वृत्तांत सांगें निजप्रीतीसी । म्यां अनुष्ठान केलें पंढरीसी ।
देवे आज्ञा केली मजसी । कीं शरण स्वामीसी जाय आतां ॥१७०॥
तरी मस्तकीं ठेवूनि अभयपाणी । अनुग्रह द्यावा मजलागुनी ।
ऎकोनि जयरामाची वाणी । कृष्णदास मनीं विस्मित ॥७१॥
म्हणे हे उपाधि पंढरीनाथें । व्यर्थ कासया पाठविली येथें ।
ऎसें म्हणवोनि चित्तांत । उत्तर देत काय तया ॥७२॥
म्हणे निजकर्मे करोनि तत्त्वतां । यातिभ्रष्ट जाहलों आतां ।
देहांत प्रायश्चित विप्र सांगतां । धरिली ममता शरीराची ॥७३॥
यास्तव राग धरोनि निश्चित । ब्राह्मणीं घातलें असे वाळींत ।
वेगळी गुंफा बांधोनि येथ । भजन करीत बैसलों ॥७४॥
कुळवंत गुरु पाहोनि ब्राह्मण । तयासि तुवां जावे शरण ।
मज बहिष्कार पडला असे जाण । यातिवर्ण तो नाहीं ॥७५॥
ऎकोनी कृष्णदासाची वाणीं । जयरामें मिठी घातली चरणीं ।
म्हणे बाळकांसि उपेक्षितां जननीं । तरी अपंगिता कोणी नसे कीं ॥७६॥
काया वाचा आणि मनें । तन मन धनेसि आलों शरण ।
आतां कृपादृष्टीं विलोकून । करावें पावन मज स्वामी ॥७७॥
सद्भावें ओळखोनियां मनीं । मस्तकीं ठेविला अभयपाणी ।
मग दीक्षा अनुग्रह देखोनि । श्रीकृष्ण भजनीं लाविला ॥७८॥
काया वाचा मनें निश्चित । सद्गुरुची सेवा करीत ।
अनन्यभावें लाविली प्रीत । कल्पना द्वैत टाकोनीं ॥७९॥
परस्परें गांवांत जाहलें श्रुत । ऎकोनि ब्राह्मण निर्भर्स्सित ।
म्हणती नापिकाचा उपदेश घेतला निश्चित । तरी विपरीतार्थ हा दिसे ॥१८०॥
आणिक सद्गुरु ज्ञानी चतुर । उदंड आहेत पृथ्वीवर ।
तयासि टाकूनि साचार । भ्रष्टास शरण कां गेला ॥८१॥
नासल्या उदकासि मिळतां पाणी । तरी तें पवित्र होईल कैसेनी ।
तयासि न सेविती कोणी । तैसीच करणी ही दिसे ॥८२॥
पवित्र ब्राह्मणाचा नंदन । आणि नापिकाचा उपदेश घेतला याणें ।
तयासी भाषण न करणें । ऎसें ब्राह्मण बोलती ॥८३॥
परी जयराम स्वामीचा दृढभाव । कीं सद्गुरु हाचि देवाधिदेव ।
सेवा करीतसे अति अपूर्व । द्वैतभाव टाकोनियां ॥८४॥
विप्रीं घातलें वाळींत । आप्तवर्गी सांडिलें निश्चित ।
परी चित्तीं बाणला आत्मस्वार्थ । यास्तव क्षीत न मानी ॥८५॥
त्रिकाळस्वामींचे दर्शन । घेऊनि शुश्रुषा करीतसे जाण ।
मंदिरीं सडासंमार्जन । निजप्रीतीनें घालितसे ॥८६॥
प्रातःकाळीं करोनि स्नान । सोज्ज्वळ धूतसे उपकरण ।
अनसुट उदकपात्रीं भरोन । स्वामीस जाण ठेवित ॥८७॥
स्नान घालोनि आपुल्या हातें । देवपूजेचें साहित्य देत ।
कोठें न्यून न पडे किंचित । सप्रेम भावार्थ तयाचा ॥८८॥
योगियाच्या मतें निश्चिती । जैसी बोलिली सद्गुरु भक्ती ।
सेवा करीत तैशा रीतीं । अनन्य प्रीती लावोनियां ॥८९॥
आपुल्या स्वामींचे चरणतीर्थ । आवडी करोनि नित्य सेवित ।
तेणें कविताशक्ति जाहली निश्चित । कीर्तनीं गात गुणनाम ॥१९०॥
कृष्णदास जयराम म्हणवोनी । अभंगीं बोलत तयेक्षणीं ।
ऎकोनि तयाची सप्रेम वाणी । श्रोतयासि मनीं आनंद ॥९१॥
भोळे भाविक भक्तप्रेमळ । ते तरी वंदिती सर्वकाळ ।
सांडोनि चित्ताची तळमळ । कीर्तन रसाळ ऎकती ॥९२॥
वैदिकशास्त्रज्ञ पंडित जन । ते तयाचें न घेती दर्शन ।
तों अघटित चरित्र वर्तलें गहन । तें ऎका सज्जन भाविकहो ॥९३॥
शंकराचार्य एके दिनीं । अकस्मात आले त्या ठिकाणीं ।
मग सकळ ब्राह्मण मिळोनि । दर्शना लागोनी ते गेले ॥९४॥
करोनियां साष्टांग नमन । गांवांत आणिलें प्रीतीकरून ।
पूजाअर्चा जाहलिया जाण । मग भोजनें सारिली ॥९५॥
स्वस्थानीं बैसतांचि महंत । मग सकळ ब्राह्मण मिळोनि येत ।
म्हणती स्वामी एक अनुचित । जाहलें निश्चित ये ठायीं ॥९६॥
ब्राह्मण पुत्र एक जयराम असे । याणें घेतला नापिकाचा उपदेश ।
सेवा करीत रात्रंदिवस । प्रीती उल्हास धरोनियां ॥९७॥
धर्माधिकारी सांगतां ऎसें । क्रोध पातला आचार्यांस ।
म्हणती धरोनि आणारे तयास । गुरुशिष्यांस उभयतां ॥९८॥
स्वामींची आज्ञा होतांचि ऎसी । संतोष वाटला ब्राह्मणांसी ।
म्हणती बहुत प्रतिष्ठा वाढली त्यासी । शिक्षा अनायासीं होईल ॥९९॥
मग कृष्णदासाच्या मठांत । पातले शंकराचार्याचे भृत्य ।
जयरामासि ओढुनि त्वरित । सत्वर आणित तेधवां ॥२००॥
आचार्य क्षोभोनियां निश्चिती । काय म्हणती तयाप्रती ।
तुवां नापिकांचा अनुग्रह प्रीतीं । कैशा रीतीं घेतला ॥२०१॥
सकळ वर्णाम्त श्रेष्ठ जाण । ते सर्वज्ञ टाकोनि ब्राह्मण ।
त्या भ्रष्टासि गेलासी शरण । तरी तुजकारणें शिक्षा करूं ॥२॥
ऎसी ऎकोनियां वचनोक्ती । सद्भावें नमस्कार घातला प्रीतीं ।
सद्गुरु माझा श्रीकृष्णमूर्ती । जाणोनि निश्चिती शरण गेलों ॥३॥
स्वामींनी कृपा करोनि जाण । ते स्थळीं पाहावें येऊन ।
जरी तो नापिक असला जाण । तरी शिक्षा करणें मजलागीं ॥४॥
ऎसी ऎकोनियां वाणी । महंत विस्मित होतसे मनीं ।
म्हणती कैसा श्रीकृष्ण पाहूं नयनीं । मग तेथूनियां ऊठिले ॥५॥
कृष्णदासाच्या मठांत । शंकराचार्य प्रवेशत ।
तंव ते स्नान सारोनि त्वरित । अर्चन करीत विष्णूचें ॥६॥
जयरामाची देखोनि भक्ती । कृष्णरूप धरीत सद्गुरुमूर्ती ।
जैसा चतुर्भुज वैकुंठपती । आचार्य पाहती तेधवा ॥७॥
मग अष्टही भाव दाटोनि जाण । निज प्रीतीनें करीत नमन ।
देखोनि आश्चर्य करिती ब्राह्मण । तयांसि हें खूण कळेना ॥८॥
जयरामासि शंकराचार्य बोलती । धन्य तुझी सप्रेम भक्ती ।
कृष्णदास हा पांडुरंग मूर्ती । आम्हांसि निश्चितीं दिसतसे ॥९॥
आतां काया वाचा आणि मने । सुखें करावें याचें सेवन ।
बहिष्कार घालोनि गेले ब्राह्मण । तो आज पासोन मुक्त असे ॥२१०॥
ऎकोनि स्वामींची वचनोक्ती । सकळ ब्राह्मण मान्य करिती ।
तेणें प्रतिष्ठा वाढली महंती । अद्भुत सत्कीर्ती प्रगटली ॥११॥
पुढीलें अध्यायीं आरुषवाणी । ग्रंथ वदविला कैवल्यदानी ।
महीपती त्याचा आश्रय करोनी । प्रसादवाणी बोलत ॥१२॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । पन्नासावा अध्याय रसाळ हा ॥२१३॥ अध्याय ॥५०॥ ओव्या ॥२१३॥ अभंग ॥१॥