कुमारखण्डः - अध्यायः १८

नारद उवाच ॥
जीविते गिरिजापुत्रे देव्या दृष्टे प्रजेश्वर ॥
ततः किमभवत्तत्र कृपया तद्वदाधुना ॥१॥
ब्रह्मोवाच ॥
जीविते गिरिजापुत्रे देव्या दृष्टे मुनीश्वर ॥
यज्जातं तच्छृणुष्वाद्य वच्मि ते महदुत्सवम् ॥२॥
जीवितस्स शिवापुत्रो निर्व्यग्रो विकृतो मुने ॥
अभिषिक्तस्तदा देवैर्गणाध्यक्षैर्गजाननः ॥३॥
दृष्ट्वा स्वतनयं देवी शिवा हर्षसमन्विता ॥
गृहीत्वा बालकं दोर्भ्यां प्रमुदा परिषस्वजे ॥४॥
वस्त्राणि विविधानीह नानालंकरणानि च ॥
ददौ प्रीत्या गणेशाय स्वपुत्राय मुदांबिका ॥५॥
पूजयित्वा तया देव्या सिद्धिभिश्चाप्यनेकशः ॥
करेण स्पर्शितस्सोथ सर्वदुःखहरेण वै ॥६॥
पूजयित्वा सुतं देवी मुखमाचुम्ब्य शांकरी ॥
वरान्ददौ तदा प्रीत्या जातस्त्वं दुःखितोऽधुना ॥७॥
धन्योसि कृतकृत्योसि पूर्वपूज्यो भवाधुना ॥
सर्वेषाममराणां वै सर्वदा दुःखवर्जितः ॥८॥
आनने तव सिन्दूरं दृश्यते सांप्रतं यदि ॥
तस्मात्त्वं पूजनीयोसि सिन्दूरेण सदा नरैः ॥९॥
पुष्पैर्वा चन्दनैर्वापि गन्धेनैव शुभेन च ॥
नैवेद्ये सुरम्येण नीराजेन विधानतः ॥१०॥
तांम्बूलैरथ दानैश्च तथा प्रक्रमणैरपि ॥
नमस्कारविधानेन पूजां यस्ते विधास्यति ॥११॥
तस्य वै सकला सिद्धिर्भविष्यति न संशयः ॥
विघ्नान्यनेकरूपाणि क्षयं यास्यंत्यसंशयम् ॥१२॥
ब्रह्मोवाच ॥
इत्युक्त्वा च तदा देवी स्वपुत्रं तं महेश्वरो ॥
नानावस्तुभिरुत्कृष्टं पुनरप्यर्चयत्तथा ॥१३॥
ततस्स्वास्थ्यं च देवानां गणानां च विशेषतः ॥
गिरिजाकृपया विप्र जातं तत्क्षणमात्रतः ॥१४॥
एतस्मिंश्च क्षणे देवा वासवाद्याः शिवं मुदा ॥
स्तुत्वा प्रसाद्य तं देवं भक्ता निन्युः शिवांतिकम् ॥१५॥
संसाद्य गिरिशं पश्चादुत्संगे सन्न्यवेशयन् ॥
बालकं तं महेशान्यास्त्रिजगत्सुखहेतवे ॥१६॥
शिवोपि तस्य शिरसि दत्त्वा स्वकरपंकजम् ॥
उवाच वचनं देवान् पुत्रोऽयमिति मेऽपरः ॥१७॥
गणेशोपि तदोत्थाय नमस्कृत्य शिवाय वै ॥
पार्वत्यै च नमस्कृत्य मह्यं वै विष्णवे तथा ॥१८॥
नारादाद्यानृषीन्सर्वान्सत्वास्थाय पुरोऽब्रवीत् ॥
क्षंतव्यश्चापराधो मे मानश्चैवेदृशो नृणाम् ॥१९॥
अहं च शंकरश्चैव विष्णुश्चैते त्रयस्सुराः ॥
प्रत्यूचुर्युगपत्प्रीत्या ददतो वरमुत्तमम् ॥२०॥
त्रयो वयं सुरवरा यथापूज्या जगत्त्रये ॥
तथायं गणनाथश्च सकलैः प्रतिपूज्यताम् ॥२१॥
वयं च प्राकृताश्चायं प्राकृतः पूज्य एव च ॥
गणेशो विघ्नहर्ता हि सर्वकामफलप्रदः ॥२२॥
एतत्पूजां पुरा कृत्वा पश्चात्पूज्या वयं नरैः ॥
वयं च पूजितास्सर्वे नायं चापूजितो यदा ॥२३॥
अस्मिन्नपूजिते देवाः परपूजाकृता यदि ॥
तदा तत्फलहानिः स्यान्नात्र कार्या विचारणा ॥२४॥
ब्रह्मोवाच ॥
इत्युक्त्वा स गणेशानो नानावस्तुभिरादरात् ॥
शिवेन पूजितः पूर्वं विष्णुनानु प्रपूजितः ॥२५॥
ब्रह्मणा च मया तत्र पार्वत्या च प्रपूजितः ॥
सर्वैर्देवैर्गणैश्चैव पूजितः परया मुदा ॥२६॥
सवैर्मिलित्वा तत्रैव ब्रह्मविष्णुहरादिभिः ॥
सगणेशश्शिवातुष्ट्यै सर्वाध्यक्षो निवेदितः ॥२७॥
पुनश्चैव शिवेनास्मै सुप्रसन्नेन चेतसा ॥
सर्वदा सुखदा लोके वरा दत्ता ह्यनेकशः ॥२८॥
शिव उवाच ॥
हे गिरीन्द्रसुतापुत्र संतुष्टोहं न संशयः ॥
मयि तुष्टे जगत्तुष्टं विरुद्धः कोपि नो भवेत् ॥२९॥
बालरूपोपि यस्मात्त्वं महाविक्रमकारकः ॥
शक्तिपुत्रस्सुतेजस्वी तस्माद्भव सदा सुखी ॥३०॥
त्वन्नाम विघ्नहंतृत्वे श्रेष्ठं चैव भवत्विति ॥
मम सर्वगणाध्यक्षः संपूज्यस्त्वं भवाधुना ॥३१॥
एवमुक्त्वा शंकरेण पूजाविधिरनेकशः ॥
आशिषश्चाप्यनेका हि कृतास्तस्मिंस्तु तत्क्षणात् ॥३२॥
ततो देवगणाश्चैव गीत वाद्यं च नृत्यकम् ॥
मुदा ते कारयामासुस्तथैवप्सरसां गणाः ॥३३॥
पुनश्चैव वरो दत्तस्सुप्रसन्नेन शंभुना ॥
तस्मै च गणनाथाय शिवेनैव महात्मना ॥३४॥
चतुर्थ्यां त्वं समुत्पन्नो भाद्रे मासि गणेश्वर ॥
असिते च तथा पक्षे चंद्रस्योदयने शुभे ॥३५॥
प्रथमे च तथा यामे गिरिजायास्सुचेतसः ॥
आविर्बभूव ते रूपं यस्मात्ते व्रतमुत्तमम् ३६॥
तस्मात्तद्दिनमारभ्य तस्यामेव तिथौ मुदा ॥
व्रतं कार्यं विशेषेण सर्वसिद्ध्यै सुशोभनम् ॥३७॥
यावत्पुनस्समायाति वर्षान्ते च चतुर्थिका ॥
तावद्व्रतं च कर्तव्यं तव चैव ममाज्ञया ॥३८॥
संसारे सुखमिच्छन्ति येऽतुलं चाप्यनेकशः ॥
त्वां पूजयन्तु ते भक्त्या चतुर्थ्यां विधिपूर्वकम् ॥३९॥
मार्गशीर्षे तथा मासे रमा या वै चतुर्थिका ॥
प्रातःस्नानं तदा कृत्वा व्रतं विप्रान्निवेदयेत ॥४०॥
दूर्वाभिः पूजनं कार्यमुपवासस्तथाविधः ॥
रात्रेश्च प्रहरे जाते स्नात्वा संपूजयेन्नरः ॥४१॥
मूर्तिं धातुमयीं कृत्वा प्रवालसंभवां तथा ॥
श्वेतार्कसंभवां चापि मार्द्दिकां निर्मितां तथा ॥४२॥
प्रतिष्ठाप्य तदा तत्र पूजयेत्प्रयतः पुमान् ॥
गंधैर्नानाविधैर्दिव्यैश्चन्दनैः पुष्पकैरिह ॥४३॥
वितस्तिमात्रा दूर्वा च व्यंगा वै मूलवर्जिता ॥
ईदृशानां तद्बलानां शतेनैकोत्तरेण ह ॥४४॥
एकविंशतिकेनैव पूजयेत्प्रतिमां स्थिताम् ॥
धूपैर्दीपैश्च नैवेद्यैर्विविधैर्गणनायकम् ॥४५॥
ताम्बूलाद्यर्घसद्द्रव्यैः प्रणिपत्य स्तवैस्तथा ॥
त्वां तत्र पूजयित्वेत्थं बालचंद्रं च पूजयेत् ॥४६॥
पश्चाद्विप्रांश्च संपूज्य भोजयेन्मधुरैर्मुदा ॥
स्वयं चैव ततो भुंज्यान्मधुरं लवणं विना ॥४७॥
विसर्जयेत्ततः पश्चान्नियमं सर्वमात्मनः ॥
गणेशस्मरणं कुर्य्यात्संपूर्णं स्याद्व्रतं शुभम् ॥४८॥
एवं व्रतेन संपूर्णे वर्षे जाते नरस्तदा ॥
उद्यापनविधिं कुर्याद्व्रतसम्पूर्त्तिहेतवे ॥४९॥
द्वादश ब्राह्मणास्तत्र भोजनीया मदाज्ञया ॥
कुंभमेकं च संस्थाप्य पूज्या मूर्तिस्त्वदीयिका ॥५०॥
स्थण्डिलेष्टपलं कृत्वा तदा वेदविधानतः ॥
होमश्चैवात्र कर्तव्यो वित्तशाठ्यविवर्जितैः ॥५१॥
स्त्रीद्वयं च तथा चात्र बटुकद्वयमादरात् ॥
भोजयेत्पूजयित्वा वै मूर्त्यग्रे विधिपूर्वकम् ॥५२॥
निशि जागरणं कार्यं पुनः प्रातः प्रपूजयेत् ॥
विसर्जनं ततश्चैव पुनरागमनाय च ॥५३॥
बालकाच्चाशिषो ग्राह्यास्स्वस्तिवाचनमेव च ॥
पुष्पांजलिं प्रदद्याच्च व्रतसंपूर्ण हेतवे ॥५४॥
नमस्कारांस्ततः कृत्वा नानाकार्यं प्रकल्पयेत् ॥
एवं व्रतं कृतं येन तस्येप्सितफलं भवेत् ॥५५॥
यो नित्यं श्रद्धया सार्द्धं पूजां चैव स्व शक्तितः ॥
कुर्य्यात्तव गणेशान सर्वकामफलाप्तये ॥५६॥
सिन्दूरैश्चन्दनैश्चैव तंडुलैः केतकैस्तथा ॥
उपचारैरनेकैश्च पूजयेत्त्वां गणे श्वरम् ॥५७॥
एवं त्वां पूजयेयुर्ये भक्त्या नानोपचारतः ॥
तेषां सिद्धिर्भवेन्नित्यं विघ्ननाशो भवेदिह ॥५८॥
सर्वैर्वर्णैः प्रकर्त्तव्या स्त्रीभिश्चैव विशेषतः ॥
उदयाभिमुखैश्चैव राजभिश्च विशेषतः ॥५९॥
यं यं कामयते यो वै तंतमाप्नोति निश्चितम् ॥
अतः कामयमानेन तेन सेव्यस्सदा भवान् ॥६०॥
 ॥ब्रह्मोवाच ॥
शिवेनैव तदा प्रोक्तं गणेशाय महात्मने ॥
तदानीं दैवतैश्चैव सर्वैश्च ऋषिसत्तमैः ॥६१॥
तथेत्युक्त्वा तु तैस्सर्वैर्गणैश्शंभुप्रियैर्मुने ॥
पूजितो हि गणाधीशो विधिना परमेण सः ॥६२॥
ततश्चैव गणास्सर्वे प्रणेमुस्ते गणेश्वरम् ॥
समानर्चुर्विशेषेण नानावस्तुभिरादरात् ॥६३॥
गिरिजायास्समुत्पन्नो यश्च हर्षो मुनीश्वर ॥
चतुर्भिर्वदनैर्वै तमवर्ण्यं च कथं ब्रुवे ॥६४॥
देवदुंदुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरोगणाः ॥
जगुर्गंधर्वमुख्याश्च पुष्पवर्षं पपात ह ॥६५॥
जगत्स्वास्थ्यं तदा प्राप गणाधीशे प्रतिष्ठिते ॥
महोत्सवो महानासीत्सर्वं दुःखं क्षयं गणम् ॥६६॥
शिवाशिवौ च मोदेतां विशेषेणाति नारद ॥
आसीत्सुमंगलं भूरि सर्वत्र सुखदायकम् ॥६७॥
ततो देवगणाः सर्वे ऋषीणां च गणास्तथा ॥
समागताश्च ये तत्र जग्मुस्ते तु शिवाज्ञया ॥६८॥
प्रशंसंतश्शिवा तत्र गणेशं च पुनः पुनः ॥
शिवं चैव तथा स्तुत्वा कीदृशं युद्धमेव च ॥६९॥
यदा सा गिरिजा देवी कोपहीना बभूव ह ॥
शिवोऽपि गिरिजां तत्र पूर्ववत्संप्रपद्य ताम् ॥७०॥
चकार विविधं सौख्यं लोकानां हितकाम्यया ॥
स्वात्मारामोऽपि परमो भक्तकार्योद्यतः सदा ॥७१॥
विष्णुश्च शिवमापृच्छ्य ब्रह्माहं तं तथैव हि ॥
आगच्छाव स्वधामं च शिवौ संसेव्य भक्तितः ॥७२॥
नारद त्वं च भगवन्संगीय शिवयोर्यशः ॥
आगमो भवनं स्वं च शिवौ पृष्ट्वा मुनीश्वर ॥७३॥
एतत्ते सर्वमाख्यातं मया वै शिवयोर्यशः ॥
भवत्पृष्टेन विघ्नेश यशस्संमिश्रमादरात् ॥७४॥
इदं सुमंगलाख्यानं यः शृणोति सुसंयतः ॥
सर्वमंगल संयुक्तस्स भवेन्मंगलालयः ॥७५॥
अपुत्रो लभते पुत्रं निर्धनो लभते धनम् ॥
भायार्थी लभते भार्यां प्रजार्थी लभते प्रजाम् ॥७६॥
आरोग्यं लभते रोगी सौभाग्यं दुर्भगो लभेत् ॥
नष्टपुत्रं नष्टधनं प्रोषिता च पतिं लभेत् ॥७७॥
शोकाविष्टश्शोकहीनस्स भवेन्नात्र संशयः ॥
इदं गाणेशमाख्यानं यस्य गेहे च तिष्ठति ॥७८॥
सदा मंगलसंयुक्तस्स भवेन्नात्र संशयः ॥
यात्राकाले च पुण्याहे यश्शृणोति समाहितः ॥
सर्वाभीष्टं स लभते श्रीगणेशप्रसादतः ॥७९॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां चतुर्थे कुमारखंडे गणेशगणाधिपपदवीवर्णनं नामाष्टादशोऽध्यायः ॥१८॥