॥अश्वास॥ ९८

॥श्रीरामसमर्थ॥

॥पद॥ (राग गौडी॥) सज्जना सज्जन मानी मना । अगणित गुणगणना ॥ध्रु०॥ गुणी गुणालय आलय लीळा । पाळक जो भजना ॥१॥
भजनजनितजन पतीतपावन । भवीत भवशमना ॥२॥
दास हरीजन भ्रमित उदासिन । गळीत ये सदना ॥३॥

॥वोवी॥ अरे मना तूं होसी सज्जन । जाणसी सर्व हि हिताहितखुण । सद्गति नसे कीं सज्जनांवांचून । मानीं सज्जना शरण रिघ ॥१॥
सज्जनजनांचा गुणानुवाद । वानी ऐसा तो कोण प्रबुद्ध । मुख्य हे जाण पां लीला अगाध । सर्वसार क्रिया जयांची ॥२॥
भजनाश्रयो करुनि स्वयें । भजकासी सकृपें होती साह्य । भजतां तयांतें मग नसे भवभय । उदासीनता न टाकिती ॥३॥
असती जनीं या अलिप्तपणें । दृष्टांत नसे चि ह्मणूं समान । अळंकृत जाले उत्तम गुणें । तरी च महिमान धन्य त्यांचें ॥४॥
नातरी दाऊनि उत्तम सोंग । क्रिया नसे चि लावितो डाग । तयास न ह्मणती कां सांगा धिग । धन्य ते सज्जन सर्वमान्य ॥५॥

॥पद॥ (राग श्रीराग, धाट-हर हर देव०॥) न.ना. फराळ जाण व्यर्थ भोजनेविण । तैसें गोसावीपण विवेकेंवीण ॥१॥
नाना निर्मळपण शोभेना स्नानविण । तैसे गो०॥२॥
दास ह्मणे भूषण नसता दूषण । तैसें गोसावीपण ॥ भगवंतेविण ॥३॥

॥वोवी॥ यास्तव पाहिजे प्रत्ययज्ञान । तरी च वदलें तें शोभायमान । नातरी खटपटीं व्यर्थ चि सिणणें । स्वहित साधावें झडकरी ॥६॥
बहुकाळवरी फिरतां शोधित । कांहीं कशाचा न लागे अंत । प्रपंचामाजील शाहणीव रीत । स्वहितकार्यासी न ये चि ॥७॥

॥श्लोक॥ जगीं पाहतां ग्रंथ कोट्यानकोटी । किती संस्कृत देशभाषा मर्‍हाटी । कितेकी किती निश्चयो होत आहे । परी तुळणा ज्ञानमार्गा न साहे ॥१॥
तया ज्ञानमार्गामधें प्रत्ययाचें । पाहातां बरें बोलणें पष्ट कैचें । कितीयेक ग्रंथीं गथागोवी जाली । बहू निश्चयो येकबुद्धी बुडाली ॥२॥
जगीं पाहतां साधकें काय घ्यावें । सदां संशयामाजि किती पडावें । खरा देव तो मुख्य ठाई पडेना । ह्मणोनी जगोद्धार तेणें घडेना ॥३॥
जनीं अल्प ते चूकती कारणाला । नसे धारणा सर्वसाधारणाला । कितीयेक नानापरीचीं पुराणें । ठके लोक मत्तांतरीं साभिमानें ॥४॥

॥अभंग॥ सज्जना नमावें ज्ञान संपादावें । प्रत्ययानें व्हावें वस्तु स्वयें ॥१॥
नाना होत कष्टी धुंडितां हे सृष्टी । परिणाम शेवटीं न लागे चि ॥२॥
पृथ्वी फिरो जातां अंत चि न कळे । आप अग्नि अनिळ अप्रमित ॥३॥
आकाशाचा अंत न लागे सर्वथा । वेदशास्त्र पाहतां वाड आहे ॥४॥
पुराणें फार चि बहु हेतु मत्त । नानायोग पंथ अंत कोठें ॥५॥
देहासि शोधितां अंत चि लागेना । केलें तें तगेना नानाश्रयें ॥६॥
मुख्य आत्मारामकृपा येक पुरे । स्वरुपानंदी भरे धन्य तो चि ॥७॥

॥वोवी। ऐसियापरी बोलती सज्जन । तें सत्य चि मनीं रे मानीं प्रमाण । संसारु हा जाईल निघोन । पाडोन भ्रमणावर्तीत ॥८॥
जन्मापासोन सेवटपरियंत । सौख्यासी हुडकितां नसे किंचित । असार चि तें सेविती भ्रमित । गोड बहु वदती परि नव्हे ॥९॥
सावधान व्हावया जनाकारणें । बोलिलेति विवळ करुनि सज्जन । अरे मना तूं ध्याना आणुन । होई सज्जन भजन करीं ॥१०॥

॥पद॥दंडी॥ हित करा रे लागवेगे । काळ लागला पाठिलागें रे रे रे रे ॥ध्रु०॥ जन्मदु:ख तें सोसवेना । गर्भवास कठिण वसवेना । चर्मकारागृहीं दु:ख नाना रे० ॥ जाणतयासी हें मानेना रे ॥१॥
नीर बहुत ठाई हिंडलें । झारा घातला मग निवळलें । मग कोठें नेणा वोतलें रे रे० । तेथें येकाचें येक चि जालें रे ॥२॥
जन्म जाला कवणे ठांई । तेथें निर्मळपण तें काई । मन घालूनि समजे भाई रे० । तेथें निर्मळपण तों नाह्री रे ॥३॥
बाळपणीं कांही न कळे । मळमूत्रांत जाउनि लोखे । काय घ्यावें न घ्यावें न कळे रे० । सुखदु:खामध्यें आडकलें रे ॥५॥
पुढें उत्पत्ति जाली फार । वाढविला बहु जोजार । काळ आला कठीन थोर रे० । कांही आठवेना विचार रे० ॥६॥
रात्रंदिवस लागली चिंता । अन्न कैसेनि मिळेल आतां । न ये लौकिक ही राखतां रे० सदां घाबिरा दुश्चिता रे ॥७॥
दीर्घसूचना नाहीं केली । पुढें कठिण वेळ आली । कष्टी होउन अंग घाली रे० । वैभवाची कळा वोसरली रे ॥८॥
बहु देश विदेश पाहिले । बहुतांचे बहुत कष्ट केले । तितुके ही व्यर्थ गेले रे० ॥ पुढें दु:खाचे डोंगर जाले रे ॥९॥
कांहीं केल्या संसार सावरेना । बहु कष्ट जाले आवरेना । नाहीं आधार धीर धरवेना रे०॥ मग त्याग चि मानिला मना रे ॥१०॥
घर सांडुनि निघोनि गेलें । तेथें अदृष्ट पाठीं लागलें । बहु जनामधें कष्ट केले रे०। तें झुरझुरों पंजर जालें रे ॥११॥
वृद्धपणीं बहु खंगला । जिवलगासि आवजा जाला । देव मरण देईना मला रे० । देखीं पश्चात्तापीं पडला रे ॥१२॥
ऐसें कोण्हीयेकें न करावें । वेगें आधींच शाहणें व्हावें । आपणासी आपण सोडवावें रे०। जन्मसार्थक चि करावें रें ॥१३॥
फार आवघड संसार । कितियेकासि वाटतो सार । अंतरतो सकळ जोजार रे० । यांत हरिभजन येक सार रे ॥१४॥
काय आणिलें येतां येथें । काययेउं पाहातें सांघातें । हें माइक सर्व हि जातें रे० । दास ह्मणे राम सांघातें रे ॥१५॥

॥वोवी॥ ऐसियापरीं करितां प्रबोध । मनासि लागला स्वरुपछंद । विसरुनि भेदाभेदंद्वंद्व । तदाकारीं लीन जाले ॥११॥
॥जो सदां मनातें रमवोन स्वरुपीं । जो वोसणेना विस्मृतिझोपीं । जो अरिषड्‍वर्गा धरुन दापी । पूर्णप्रतापी तो येकु ॥१२॥
समर्थ ऐसा तो श्रीरामदास । सज्जनगडीं केला रहिवास । सकळिकामनीं भरला उल्हास । झेलिती परमार्थ वर्चेवरी ॥१३॥
मागिलाध्याईं सेवटीं कथन । कृष्णजन्माचें जालें वर्णन । कथाभरण भाविका भाविका दिल्हें भाळून । साधुसज्जन संतोषले ॥१४॥
हरिदास गवाई भोळे भाविक । हरिहरशत्तयादि उपासक । नमोनि गुरुदेवा कवन वरदवाक्य । भरणा इच्छितां अपेक्षित ॥१५॥
संतुष्ट वाटला कविराजयासी । सांगती सत्शिष्य कल्याणासी । जो जें इच्छिती जें अगत्य ज्यासी । तें तें लिहोन दे सांग ॥१६॥
डाका गोंधळ लळित चरित्र । पंचीकर्णप्रमय महावाक्यसार । फुटग्रंथ आरत्या भूपाळ्या सुंदर । पंचक अभंग फुटश्लोक ॥१७॥
पद श्लोक दोहरे हरिहरपर । निवडक संग्रहो संवाद वीर । लिहोन देतां मग अर्थसार । पुसोन घेतलें संतुष्टले ॥१८॥
कृष्णोपासक आले मग । त्यास हि वोपिले पद श्लोक अभंग । श्रवण करा हो सारांशभाग । सगुण हरिचे लीळापर ॥१९॥

॥वोवी॥ दासकृत॥श्रावण वद्य अष्टमीस पाहीं । अर्धरात्रीचे समई । कृष्ण जन्मला गौळयागृहीं । लीळाविग्रही बाळकु ॥१॥
रितासुर शकटासुर । विमळार्जुन तरुवर । कागासुर बगासुर । तृणवछे गोपिका ॥२॥
केलें पूतनाशोषण । मावळभट्टा पिटे दान । पुढें मांडिलें विंदाण । बाळपणीं गोकुळीं ॥३॥
दही दुध लोणी चोरी । आटाटी घरोघरीं । साय तुपगुळचोरी । परोपरीं होतसे ॥४॥
बाळा तारूण्य सुंदरी ॥ व्रजांगना बहु नारी । हरी त्यासी रळी करी । वाटे तिटे येकांतीं ॥५॥
लहान होतो मोठा होतो । नाना वेष पालटितो । बहु कैवाड करितो । ब्रह्मादिका कळेना ॥६॥
गाई गोपाळ वासुरें । नेली विरंची तस्करें । विश्वरुप जाला पुरें । घरोघरीं पुरवला ॥७॥
इंद्र कोपला अंतरीं । मेघ पाडिला शिळाधारी । कृष्णें धरिला बोटावरी । गोवर्धनु पर्वतु ॥८॥
कृष्णें काळिया नाथिला । कंसासुर संव्हारिला । भार पृथ्वीचा फेडिला । नाना दैत्य मारोनि ॥९॥
पांडवाचा साहकारी । अर्जुनचि घोडे धरी । द्रुपदीस तो कैवारी । भक्तासाठीं कष्टला ॥१०॥
सोळासहस्त्र गोपिका । छपन्न कोटी यादव देखा । नाहीं वैभवाचा लेखा । दासासी सखा तो येक ॥११॥

॥श्लोक॥ समर्था जरी चिंतिजे भक्तिमार्ग । तरी धावतो सांडुनी आप्तवर्ग । त्वरें टाकुनि देवकी सीघ्र आला । पहा येशोदेचा स्वयें बाळ जाला ॥१॥
कधीं तापसालागि तो दैन्य नोहे । पहा सवंगडया लागि तो पुष्टि वाहे । कधीं ब्रह्मयातें न ये ध्यानमूर्ति । पहा गोपिका त्यास हो नाचवीती ॥२॥
शिवादीक ते दर्शना घेति धावा । पहा गौळणी बांधिती त्यासि दावा । जयासी भले इच्छिती आवडीं हो । तयाची गडी फुंकिती सवंगडी हो ॥३॥
जयातें पहा सहस्त्रनामीं स्मरावें । तयातें थडी बाहती अल्प नावें । श्रुती बोलती साम्यता वाहिं ज्यासी । गडी थापडया मारिती पाहा त्यासी ॥४॥
मुनि इच्छिती पादसेवा जयाची । गडी तांगडी वोढिती हो तयाची । कवीलागि हो वर्णितां कष्ट होती । पहा सवंगडे त्यासि हो बांधिताती ॥५॥
भुलेना कदां रुक्मिणीच्या रुपासी पहा तो हरी रातला कुब्जकेसीं । वरी रुक्मिणी रोधिते व्यर्थ जाया । अती आदरें प्रीति ती दास पायां ॥६॥

॥पद॥ (केदार,धाट-हरिवीण घडी॥) हरि वेणु वाहे त्रिभंगी । गोपीगोपाळाचे संगीं ॥ध्रु०॥
भृकुटी वेंकट वेंकट पाहे । चपळ कर पल्लवताहे ॥१॥
श्रवणें अहंभाव गळाले । सकळ चक्कित जाले ॥२॥
नादमुळीं उद्भव जेथें । दासजन तन्मय तेथें ॥३॥

॥केदार॥ हरि वेगीं आणीं रे उद्धवा ॥ जीव फुटतो भेटीलागीं ॥ध्रु०॥ अशन भाषण नयन नमन । यदुवीर गेला बहुत दुरि रे ॥१॥
रात्रिंदिवस निजध्यास मनाचा । सौख्यकळा न दिसे दुसरी रे ॥२॥
यदुकुळटिळक प्रभु आमुचा । दास ह्मणे आतां कोण परी रे ॥३॥

॥धृवक॥ सुरस मधुर वेणु वाजवितो रुणझुण । विकळ होताहे प्राण भेटीकारणें ॥ध्रु०॥
रुप मनीं आठवे आवडी घेतली जीवें । यदुवीरा पाहावें सर्व सांडुनी ॥१॥
अखंड लागलें ध्यान । स्वरुपीं गुंतलें मन । सकळ पाहतां जन आठवे हरी ॥२॥
सकळ सांडोनि आस तयालागीं उदास । फिरे रामीरामदास वेधु लागलाए हरीचा ॥३॥

॥ध्रुवक॥ सुरस मधुर वेनु वाजवितो रुणझुण । विकळ होताहे प्राण भेटीकारणें ॥ध्रु.॥
रुप मनीं आठवें आवडी घेतली जीवें । यदुवीरा पाहावें सर्व सांडुनी ॥१॥
अखंड लागलें ध्यान । स्वरुपी गुंतले मन । सकळ पाहतां जन आठवे हरी ॥२॥
सकळ सांडोनि आस तयालागीं उदास । फिरे रामीरामदास वेधु लागलासे हरीचा ॥३॥

॥ध्रुवक॥ डोलत डोलत चाले श्रवणीं कुंडल हाले । भेदिक वचन बोले चित्तचोरटा ॥१॥
सकळकळाचा हरी भेटवा वो झडकरी । तयावीण देहा उरी नाहीं साजणी ॥२॥
चपळनयनवाणीं भेदिल वो साजणी । पाहतां न पुरे धणी डोळियांची ॥३॥
ऐसा हरि लाघवी मुनिजना वेधु लावी । रामीरामदास कवी साबडा
॥पद॥ धाटी-नामामधें उत्तम० ॥) गोपी ह्मणती तूं कैसा रे कृपाळू । करितो ह्मणसी भक्ताचा प्रतिपाळु । तुजकारणें जीव जाला विकळु । युगासारिखा कठिण जातो वेळु ॥ध्रु०॥
आम्ही आवस्ता भुललों तुझ्यायोगें । दु:खी झालो रें तुझिया वियोगें । आह्मा सांडुनि जातोसी रागें रागें । सुख पाहतां नाडळ तुझ्या संगें ॥१॥
कृपा भाकितां भाकिताम जाला सीण । अंतर गुंतलें न कंठे तुजवीण । कृपाकोमळ ह्मणती विश्वजन । परि तूं पहातां अंतरींचा कठीण ॥२॥
गोपी वचनें बोलताती उदास । पोटीं लागली भेटीची थोर आस । वाट पाहती चिंतनीं रात्रंदिवस । देव पावला सरिसें निज दास ॥३॥

॥चाल-धर्म जागो॥ माभळभट्टा पीडेदान । देतो भगवंत आपण । निंदा द्वेष कामा नये । तेणें होतसे कठीण ॥ध्रु०॥
गोकुळीचा पुरोहितु । गोवळ्या सांगतों हितु । बाळकु कुळासी घातु । याचा करा नि:पातु ॥१॥
सर्वासि लाविला वेदु । त्याचा मानिला खेदु । स्वार्थमूळ पोटासाठी । केला देवासी विरोधु ॥२॥
पराधिक सोसवेना । चाळे करीते कल्पना । कुष्टपुष्ट उणें पुरे । दास ह्मणे हें मानेना ॥३॥

॥वोवी॥ हे लीळा पढतां त्या स्फुरली स्फूर्ति । जाले बहुतेकीं यापरीं सुमती । मुख्य दासकवनीं अयोध्यापतीं । कृपावरशक्ति ठेविलीसे ॥२०॥
जे जे येती स्वामीराजसन्मुखी । लाहोन सकरुणा होती सुखी । उदारत्व यापरीं असतां लोकिकीं । वर्तती लोक ते ऐका कसे ॥२१॥
सद्‍ग्रंथामाजीं जें असे बोलणें । प्रत्यक्ष होय तें सत्पुरुषवचन । अविश्वासिका हे न कले खूण । केव्हां हि त्याला तितुकें चि ॥२२॥
वार्तावंदता नव्हे कीं येथें । प्रत्ययअनु भउवाक्य साक्षात । ग्रंथांत नसल्या ते इच्छितां मात । अंतरी च अंतरीं समजाविती ॥२३॥
ग्रंथरुप चि ते असती सादृश्य । करुन घ्यावें हो अर्थविमृश । पारायण करितां कळे रहस्य । असतां विश्वास दृढतरा ॥२४॥
ग्रंथाचिनि न होत स्वरुपज्ञान । ह्मणाल यापरी बोलती सज्जन । तरि उपदेश घडल्यानंतरीं वचन । फळदायक होतील कीं ॥२५॥
ग्रंथासी मानावा आतां गुरु । ऐसा विश्वासी कोणता नरु । स्वथेवज्ञानाचा अहंकारु । त्यागूनि सेवाभक्ति करी ॥२६॥
यास्तव लाहोनि सद्गुरुवर । मग वाक्यामृतबोधीं असावें तत्पर । सार क्रिया ते वळखोन समग्र । आवरोन धन्य होइजे ॥२७॥
जगदोद्धार व्हावयाकारणें । श्रीरामआज्ञा मानोन प्रमाण । तपसाध्यफळ तें त्यांत निक्षेपुन । ग्रंथ निर्माण केलेति ॥२८॥
त्यावरी येकाज्ञा केले आहेति । प्रगट करित जा हे पुढतपुढतीं । ते आज्ञा न मानितां लपोन ठेविम्ती । वाक्य कीं अर्थ न सांगताम ॥२९॥
भावीक उल्हासा होती आडवे । क्रिया उद्धार कीं नेणतीं सोय । तनुबुद्धि उदाराचें पाहती कार्य । करुं वाचाळी षठ मैंद ॥३०॥
आपणा हि नसे पुरता उमज । न पुसती ज्ञात्या थोरीवलाजें । ठकले न साधितां स्वहितकाज । पडले अव्हाटीं जाणत वि ॥३१॥

॥श्लोक॥अष्टाक्षरी॥ विरोन जो मुरेल रे । भल्यांत तो सरेल रे । विरेचिना मुरिचिना । भल्यांत तो सरेचिना ॥१॥
उगाउगी च भांडतो । उगाउगी च तंडतो । उगाउगी च ढाल घे । उगाउगी आढाल घे ॥२॥
उगा चि व्यर्थ कर्करी । उगा चि व्यर्थ खर्खरी । उगा चि व्यर्थ गर्गरी । उगा चि व्यर्थ घर्घरी ॥३॥
उगाचि व्यर्थ चर्चरी । उगा चि व्यर्थ तर्तरी । उगा चि व्यर्थ बर्बरी । उगा चि व्यर्थ भर्भरी ॥४॥
उगा चि व्यर्थ कुर्कुरी । उगा चि व्यर्थ बुर्बुरी । उगा चि व्यर्थ सुर्सुरी । उगा चि व्यर्थ घुर्घुरी ॥५॥
करंटलक्षणें पहा । कुलक्षणें बहु पहा । अखंड लौंदसा फिरे । कवी ह्मणे धिरे धिरे ॥६॥
विशेष लक्षणें बरीं । सुलक्षणें मनीं धरीं । समस्त नीवतील ते । सुलक्षणें चि मान्य ते ॥७॥

॥वोवी॥ परोपकारी जे कवेश्वर । ताराया करिती कवनविस्तार । ते लपवितां बुडवितां जगदेश्वर । भक्ताभिमानी तुष्टेना ॥३२॥
येक ह्मणे आमुचा सांप्रदायग्रंथ । दृष्टीस घालों नये दुजयातें । ऐका मानसीं कां हा लोभ अत्यंत । व्हावा बहुमान आपणा ॥३३॥
येक ह्मणे वोपूं तो प्राप्त नोहे । इच्छा येकाची मला चि पुसावें । येका आशा तें मिळावें द्रव्य । जिंकिजे भल्यांतें भेडसाविजे ॥३४॥

॥अभंग॥ लक्षण असोन न बाणे सत्खूण । जळो मानज्ञान मूर्खत्वाचें ॥१॥
आपुलें कवन ह्मणे पडो पुढें । सांदी घाली द्वाड भल्याचें तें ॥२॥
दिसाया चांगले आपुलें कीर्तन । वाक्य तें लपोन ठेवीतसे ॥३॥
अर्थासी पूसतां सिष्यभाग ह्मणे । बोले संतां नुन्य पोटासाठीं ॥४॥
जळो ते महंती पूर्णता नसे चि । न ठावा गुरुची वाट सोय ॥५॥
मुख्य आत्माराम भाळेल तें कीजे । संता होय रीझ तो चि धन्य ॥६॥

॥वोवी॥ पहा दासाची स्थितगति कैसी । स्ववर्गापेक्षां प्रीत परासी । नानापरीनें भावीकजनासी । दाऊन सन्मार्ग तारिती ॥३५॥
फेडिती सकृपें कष्ट क्लेश तळमळ । दाविती करुणेनें विश्रामस्थळ । सेवटीं खर्चिती आपुलें तपफळ । परहितीं प्रीत जडलीसे ॥३६॥
तपपुण्य स्वामीचें खर्चतां पुष्कळ । जडमूढ आह्मा सौख्यसुकाळ । बहुतांस करायालागीं सांभाळ । तपव्रतश्रम केले बहुतापरीं ॥३७॥
संकटांत स्मरतां निरसिती वेगीं । साह्य बहु होती उपास्यालागीं । भक्त जे वसती चहुंकडे जगीं । पावोन सर्वातें सांभाळिती ॥३८॥

॥अभंग॥ गुरु व्हावें तरी आचरावें पुण्य । तपोतेज मान्य अग्निवत ॥१॥
बहुतां सांभाळणें होईल सुकृत । नाहीं तरी होत तारांबळी ॥२॥
साहु तो दरिद्री मूर्ख गुणहीन । गुमास्तेसी मान होय कैसा ॥३॥
रंडीमुंडीदेवपूजनें छुल्लक । सायोज्यतासुख पावे कैसें ॥४॥
टोणें करुनीयां वैकुंठा न जाये । सीधावीण होये पाक कैसा ॥५॥
गुरु विषयीक उपासनाहीन । सिध्य तो पावन होय कैसा ॥६॥
गुरु क्रियावंत सुकृताच्या रासी । वोपील सिष्यासी स्वात्मानंद ॥७॥

॥वोवी॥परगण्यांत न करितां बंदोबस्त । रुजु न होववे सरकारांत । वतनदार ते करिती कस्त । अमिली न शोभे कष्टे बहु ॥३९॥
स्त्रीपुत्र संसारा पोषण न करी । टिकाव यजमाना न होय घरीं । कूप न लावितां कृषि चौफेरी । केवि माल हाताम येईल ॥४०॥
तेवि गुरुजवळी सुकृत नसतां । न होय भजका विश्रामता । पुण्यांश बहुपरीं देवा अर्पितां । उपासनामार्ग थाटे पां ॥४१॥
तंव श्रोते होऊनि साशंकित । वक्तयास पुसती आपुलें सुकृत । कष्ट करुनि मिळविलें त्यांत । व्रय किंचित हि न करावें ॥४२॥
करुनि व्रततपदान योगयाग । पुण्यांशाचे जालेति जे ढीग । पडतां हि आपणा कष्ट अनेग । खर्च त्यांतील न घालिजे ॥४३॥
खर्चेल आपुलें पुण्य ह्मणोनि । बहुतांस श्रमविती निग्रहीयांनीं । प्रसंग घटल्या हि स्वल्पाल्प त्यांतुनी । स्मरोन उदक सोडिती ॥४४॥

॥अभंग॥ वक्ता ह्मणे ऐका पुण्याची काहणी । येकदेशीचेनि साह्य नोहे ॥१॥
ज्याचा क्षुद्र योग स्वल्प व्रत कांहीं । तयाचे हृदईं कार्पण्यता ॥२॥
ब्रह्मार्पणविधीं ध्यानीं पूर्ण भक्त । तयाचें सुकृत गणवेना ॥३॥
देव आत्माराम भारावला जेणें । कर्ते ते पावन होत जाती ॥४॥

॥वोवी॥ वक्ता ह्मणे हो धन्य भक्त ज्ञानी । प्रपंचिकाच्या विपरीत काहणी । सुकृत उंच तें येकेकाहुनी । कोणतेम हें चि कळेना ॥४५॥
प्रपंचरित्याला भुलती लोक । कोण्या हिशोबीं मूर्खजन कामिक । भले लोक हि अमुका दंडक । ह्मणोन पेंचांत पडूं नये ॥४६॥

॥अभंग॥ सिद्ध मुक्त ज्ञानी रमती चिद्वनीं । पाप पुण्य दोनी त्यागूनियां ॥१॥
स्वरुपसिद्धिलागीं आचरोन पुण्य । करिती रामार्पण तेणें धाले ॥२॥
कार्यसिद्धि जाल्यां न सोडिती भक्ति । फळें रामाप्रती अर्पितां हि ॥३॥
सांचूनि तयाचे भजका दे विश्राम । सखा आत्माराम अखंडित ॥४॥

॥वोवी॥ धन्य मुक्ताचें अक्षयी सुकृत । खर्चितां न सरे कल्पपरियंत । देवसाहुचे हवालेनें पुरत । हें धनमाल विदित अनुभविया ॥४७॥
सिष्यभक्तवर्गा खर्च न करितां । सांचोन कृपणत्वें कां ठेविजे वृथा । आर्तवंतयाचका तें दान वोपितां । कां न होय अधिकस्य अधिकं फलं ॥४८॥
हें आसो जयाला महंती करणें । समुदाववृंदीं गुरुत्व वाहणें । नेमनिष्ठेचे पुण्यनिधानें । सांभाळ करावें सकळांसी ॥४९॥
पहा दासाची क्रिया ते कैसी । धगधगीत महातपी पुण्यरासी । भक्तिभावबळें अयोध्यावासी । साह्य करित सन्निधीं वसे सदां ॥५०॥
भोंवते मिळाले सत्पुरुषवृंद । येकासीं येक करिती अनुवाद । धन्य समर्थ हा सिद्ध प्रसिद्ध । करणी जयाची अत्यद्भुत ॥५१॥
संकटीं जयाचें घेतां नांव । धाऊनि परिहरितो पवनोद्भव । धन्य दासाचा सिष्यसमुदाव । साहकारी देव सकळिका ॥५२॥
जे जे स्थळीं ज्या देव-अधिष्ठान । सहज ते स्थाना जातां सज्जन । परामर्ष करिती होऊनि प्रसन्न । दृढ येक भक्ति जयाची ॥५३॥
जरांडीं मारुतीसन्निधानीं । राहिले ते स्थळीं नसताम पाणी । मग साह्य होऊनि बलभीमांनीं । जीवन निर्मिलें कुंडांत ॥५४॥
फिरतां स्वामींनीं वाईप्रांतीं । छंद चि घेतला तेथें मारुती । निर्माण करुनि स्वहस्तें मूर्ति । स्थापूनि गेले पुढारीं ॥५५॥
मोक्षपुरी मारुतीपुढेम पाषाणी । जडोन बैसल्या दृढतर आसनीं । खोलावला तेणें ग्राव तो घष्टुनी । गिरिजेनें वोपिला फराळ ॥५६॥
उत्तरेसी जातां यात्रानिमित्य । नग आडे जाले झाडी बहुत । तेणें दृष्टीस न पडे आदित्य । दिन निशी कळेना अभ्रवाटें ॥५७॥
दिवाकराचें मांडिले स्तवन । स्पर्श न करितां फलमूळ जीवन । गजबजोन तेणें सहस्त्रकीर्ण । जाला प्रसन्न रामांकिता ॥५८॥
आदित्यहृदईं रुप जें वर्णिलें । जें सूर्योपासका वर्णू आवडलें । तैसा चि उतरला दिव्यरथ मंडळ । दासहृत्कमळीं विहरावया ॥५९॥
॥श्लोक॥ ध्येय: सदा सवितृमंडलमध्यवर्ती । नारायण: सरसिजासनसन्निविष्ट: । केयूरवान्मकरकुंडलवान्किरीटी । हारी हिरण्मयवपुर्धुतशंखचक्र: ॥१॥
सशंखचक्रं रविमंडले स्थितं । कुशेशयाक्रांतमनंतमच्युतं । भजामि बुद्धया तपनीयमूर्ति । सुरोत्तमं चित्रविभूषर्णोज्वलम्‍ ॥२॥

॥वोवी॥ कर्माध्यक्ष जो कर्ता सुकाळ । प्रभाकराचे प्रकाशउमाळ । न लक्षवे पाहती नेत्रबुबळ । लपो भकाशा पैलाड ॥६०॥
तंव सुदिव्य चक्षु वोपूनि कृपेनें । दिल्हें सवितांणीम दर्शनालिंगन । याज्ञवल्किया जें बोलिलें ज्ञान । बोलोन त्यापरीं केला सुखी ॥६१॥
वोणव्यांत सांपडतां पुढें सकुमार । इंद्रा आज्ञापिलें श्रीरामचंद्रे । पाडोन तात्काळीं मेघ सहस्त्रनेत्र । भेटोन गेला गुप्तरुप ॥६२॥
श्रीरामसेवका घडों उपकार । खर्चास वोपूं पाहे कुबेर । न बैसे कहीं लागसुमार । विरक्ता इच्छा नसे चि ॥६३॥
चाफळासी आल्यावरी समर्थ । चित्त रुणसंकल्पा होऊं मुक्त । धन आणोनि वोपितां मुक्त विरक्त । भिरकाविलें याचकलोकांकडे ॥६४॥
न मानूनि तेणें उत्तीर्णता । जे लागती नि:सीम स्वामिराजपंथा । त्या वोपित चि जातो पुरे हो आतां । न ह्मणे चि हे सत्ता जयाची ॥६५॥
न करवे ज्याची लीळा वर्णन । मुख साहकारी श्रीरघुनंदन । ऐसियापरीं बोलतां महाजन । सभेस्थी हरुष पावले ॥६६॥
श्रोतेनो येथें मानाल संशय । स्वमुखें न सांगते श्रीगुरुराय । गुप्तचर्या हे विदित केवि होय । सांगा या जनीं विस्तारुनी ॥६७॥
ऐका हो मिळाले असती सर्वज्ञ । त्रिकाळज्ञानीं योगसंपन्न । मुख्य अंतरात्मा प्राणेशनंदन । प्रगटोन हृदईं बोलवितो ॥६८॥
बहु काय वदों आहे प्रचीती । मी तों सर्वस्वी मंदमती । वेडा लाऊन जिव्हेस स्फूर्ति । वदविती आपणा आवडलें ॥६९॥
देव जयाचा जालासे ऋणी । आळविती त्या बहुता वदनीं । उपकार तेणें भरतां जनीं । होय अभिवृद्धि वर्णन ॥७०॥
ह्मणाल चरित्रीं कां पडतो भेद । वर्णन न करिती कां येकविध । तरि श्रोते हो चर्या असे अगाध । गवसलें तितुकें वानिती ॥७१॥
जातां निजधामा रघुनंदन । जिकडे तिकडे दिसलें विमान । येकदां च बहु ठाईम प्रगटला हनुमान । स्थानभेदपरत्वें वानिती । न पुरती वाचा शेषाच्या ॥७३॥
देवभक्तांच्या अगणित लीळा । समर्थ नसे हो वर्णावयाला । स्वल्प चि पुरे कीं तरावयाला । सुधानिधि आच्मन अमर करी ॥७४॥
जंव रोहिदासकबीरा जालें दर्शन । दोघें हि देवा आवडते पूर्ण । सगुणनिर्गुणाचें लागतां भांडण । जाला हो देव ज्यात्यापरीं ॥७५॥
रामकृष्णभक्तांनीं करितां वाद । द्वयरुप धरिलें सच्चिदानंदें । समजाऊन उभयतां केला आनंद । येकविध अनंता कायसा ॥७६॥
जन्मापासूनि रामदास संत । होऊनि पुढारीं समाधिस्त । विचित्र लीळा दाविती जगांत । अनेकपरीनें येकेक ॥७७॥
पहा बालत्वीं दाससमर्थ । जन्मभूमीसी असताम जांबांत । लीळा दाविली तें न होय विदित । मायामोहित जनासी ॥७८॥
संवगडयासवें खेळतां गोटी । फुटतां मुलाची तो होय कष्टी । संतोष भराया तयाचे पोटीं । पूर्ववत जाली स्पर्श करितां ॥७९॥
येक्या मुलाची कुंची हरपोन । घरास गेला तो करित रुदन । मायबापांनीं करितां ताडण । निमित्य घातलें दासावरी ॥८०॥
रोगेजोन ते पुसाया येतां । तग आहे कीं ह्मणतां दाता । हरीनें ठेविली निर्मोन तत्वता । घेऊनि चालिले घराकडे ॥८१॥
कुंची सांपडली दुजी वाटेंत । आश्चिर्य केलें तेणें मनांत । हें प्रगट कवणा हि न करितां मात । गेले उगा चि नेल्या गृहीं ॥८२॥
सासरवासिणीची फुटतां घागरी । आक्रोश भयानें करितां नारी । करुणाकटाक्षें पाहतां भवारि । जाला धड घडा गेली सुखें ॥८३॥
येक्या बाईंचीं मोतीं गळोन । बुडतां जीवनीं ते करी रुदन । कृपावंत होतां बाळसंतसज्जन । तरंगत आलीं तोषली ते ॥८४॥
येकदां शाळेंत असतां भवहर । पद लागोन पाठीं घातलीं अक्षरें । पुसतां भयानें रडतां पोर । अक्षरें उमटलीं ज्याचे कृपें ॥८५॥
बाळपणीं ऐशी लीळा जाली । जाणवले नाहींत कोणीं ते वेळीं । जंव राजयोगकीर्तिप्रभा फांकली । तंव आठवोन वानिती येकेक ॥८६॥
ऐसे महाराज करुणासिंधु । अवतारपुरुष हो धन्य दीनबंधु । प्रस्तुत सज्जनगडीं आनंदु । मेळवोन सद्‍वृंदु माजविला ॥८७॥
कवणा हि नसे हो मागील चिंता । न बाधी कवणा हि मोहादि व्यथा । प्रेमभरें ऐकती परमार्थकथा । इच्छाभोजन करुनि ॥८८॥
सर्वत्रामनीं हा चि उल्हास । सदां घडावा दाससहवास । अध्यासबळानें पुण्यपुरुष । होऊनि तद्रूपें दिसती ॥८९॥
ज्या ज्या अध्यासीं जयार्चे मन । फळत्कार त्याला होतसे तेणें । यास्तव श्रीगुरुकृपावरदान । लाहोन स्वरुपीं रमत जावें ॥९०॥
अध्यासबळानें होतसे कार्य । परि नाशिवंत फळाचें थोरीव नव्हे । अध्यासबळमहिमा कैसा आहे । ह्मणाल तरि ऐका दृष्टांत ॥९१॥
किडयास भृंगीचा लागतां ध्यास । होय तद्रूपता प्राप्त तयास । पार्वतीरेतुचा धूर फुलास । लागतां तांबडें शुभ्र होय ॥९२॥

॥अभंग॥ अध्यासबळानें काययेक नोहे । साधतसे कार्य परमार्थ ॥१॥
अंग श्वेत पुच्छ पीत शामकर्ण । वळूचें संतान अश्व कोठें ॥२॥
माघें राजेलोकेम केले अश्वमेध । सलक्षणी शुद्ध वारु होते ॥३॥
जातेली अश्विनी बांहुनियां नेत्र । रंगूनि शृंगार केला घोडा ॥४॥
किंवा काष्टवाजी रंगोन विध्युक्त । दाविती घोडीतें रतीअंतीं ॥५॥
तें ध्यान ठसतां जन्मे शामकर्ण । हजारों प्रयत्नांमाजीं येक ॥६॥
मां तों निजवस्तु दावितां नराला । न होये काशाला सांगा ते चि ॥७॥
होय अध्यासानें आत्माराम प्राप्त । धन्य ज्ञानी रत योगीसंग ॥८॥

॥वोवी॥ धन्य दासाचा ध्यानसंसर्ग । गवंसला भाविका सहज सन्मार्ग । स्वर्गवास वानिताम ह्मणती धिग । सारिती मागें मुक्तीसी ॥९३॥
संतसाधु ते हरुषती थोर । करिती ऐकती कीर्तनगजर । येकदां पैलाड असती भवहर । समानस्कंदगडयासह ॥९४॥
जेवि ऋषिमेळीं वसिष्ठमुनी । सद्भक्तसमुदाईं नारद ज्ञानी । धृवराज शोभला नभीं उडगणीं । नृपराजेगणीं बळिराव ॥९५॥
जुत्पतींत नेटका दिसे हणुमंत । गोपाळवृंदीं श्रीकृष्णनाथ । सिद्धसमुदाईं गिरिजाकांत । शोभती सज्जनीं तेवि दास ॥९६॥
पैलाड मुमुक्षु साधक सिद्ध । भोळेभाविकी हरिदासवृंद । सभेंत माजला कीर्तनानंद । सुवाद्यगजर होतसे ॥९७॥
उदक मिश्र होये महान दींत । अद्वैतभजनीं आटती मत्तें । तेवि सर्वांचें मुरोन चित्त । चैतन्य येक जालें दिसे ॥९८॥
प्रत्यक्ष जेथें रंगदैवत । वाटे उभेले नटनाटय करित । डोलों लागले राम हणुमंत । तल्लीन श्रोतेजन जाले ॥९९॥
पसरला देखोनि यापरी रंग । सन्मित्राकडे देखोन भवभंग । संतोषभरानें बोलिले मग । ऐका त्यांतील स्वल्प कांहीं ॥१००॥
निपट नाहींसे अवगुण । घमंड जालें तें कीर्तनलक्षण । जन अनायासें जाले पावन । तुष्टोन सज्जना वानिलें ॥१॥

॥पद॥ दंडी॥ होते घमंडी हरिकथेची । मुक्ति सांपडते फुकाची रे रे रे रे ॥ध्रु०॥
यंत्र वाजती क्षणक्षणा । ताळ वाजती खणखणा । मृदांग वाजती दणदणा रे रे रे रे । शब्द बोलताती चणचणा रे ॥१॥
गीत संगीत ताळ निवळ । बोल बोलती सार केवळ । गुणी गायक जाणतां मेळें रे । धुमघुमिती नादकल्लोळ रे ॥२॥
घोळ घागरिया वाजती । चंग चिपोळिया गाजती । बहुजिनस रंग माजती रे० । देव भक्त सकळ साजती रे ॥३॥

॥श्लोक॥ अष्टाक्षरी॥ बहु वीणे विराजती । मृदांग चंग वाजती । उल्लाळ ताळ गाजती । धनीकल्लोळ माजती ॥१॥
चट चुट चुट चट चटा चुटका बरा । फट फुट फुट फट फटफुट खापरा । लट लुट लट लुट लट लुट होतसे । तट तुट तट तुट तट तुट जातसे ॥१॥

॥पद॥ (राग अव्हेरी, धाटी-नाम गावें रे नाम०॥) रंग वोळला रे रंग वोळला रे । ताळबद्ध बहु कल्लोळ जाला रे । नाहीं विताळाचा लेश । ताळबद्ध सुंदर वेश । कथेमध्ये जगदीश । भक्तांमध्यें तिष्ठतु ॥१॥
कीर्तिप्रतापाचें गाणें । भक्तांलागी श्लाघ्यवाणें । नाना संगतीं पुराणें । विळास होतसे ॥२॥
जेथें कथानिरुपण । तें चि उत्तम लक्षण । रामदास सांगे खूण । गावे गुण विचारें ॥३॥

॥वोवी॥ कथानंदु तो गगनीं न माये । तरी हि न धाती आर्त दीर्त होये । जाणोन सकळांचा चांग मनोदय । रसिकराय संतुष्टले ॥२॥
परमार्थवैभवा आणूं शोभा । मानवोन भाळऊं भूमिजावल्लभा । येकायेकीं येकले येऊनि उभा । कीर्तनरंगणी ठाकले ॥३॥
सादरले सर्वी मानिलें चोज । सवें चि साज तो केला बहु सज्ज । धृपदी जयाचे कविबोधराजे । श्रोते साम्राज्यपदभोक्ते ॥४॥
संतोषें मानिलें देवभक्तलोक । कीर्तनाआधीचें हें मान्य सौख्य । जेवि उपदेशाआधीं पूजा सम्यक । किं संसाराआधीं निजस्मरण ॥५॥
श्रीरामसमर्था आठवोन ध्यानीं । धरोन सद्गुरुला अं:तकरणीं । टाळस्वरबद्धीं पद येक वदोनि । करविलें भजन वाचत ॥६॥
भक्तशिरोमणी दासविरक्त । वैष्णव सज्ञानी प्रतापवंत । वैराग्यराजा सिद्ध संत मुक्त । निवविती सर्वा मृदुवाक्यें ॥७॥
ऐकावया जयाचें कीर्तन । श्रीरामराजा देतसे कान । कपिवर्य तो हि कर जोडून । केलेसें मन येकाग्र ॥८॥
दृष्टीस जनाच्या न पडतां सुरगण । उभेले असती नग आश्रयोन । सीताकांतस्मरण जय जय राम ह्मणोन । आरोळ्या सज्जन देववितां ॥९॥
गजर होसरतां सभास्थानीं । स्मरण ऐकों येत चहुंकडोनि । नगाखाले हि उठतसे ध्वनि । घोष नभोदरीं होतसे ॥११०॥
नामदेव आणि ज्ञानदेवास्तव । कथेंत स्वर्गीचे उतरले देव । तैसें चि जालें चोज अपूर्व । टाळया हि वाजती प्रेमादरें ॥११॥
नवलाव मानिलें साधुसंते । प्रेमोदधि हलविला समर्थें । वग्तृत्व केलें त्यांतील किंचित । ऐकोन बहुत माना हो ॥१२॥

॥अभंग॥ स्वरुपाचा डोहो भरलासे निघोट । ऐलपैल तट आडळेना ॥१॥
अर्द्र ना खळाळ उथळ ना खोल । हालेना निश्चळ भरला असे ॥२॥
तयामाजी चाले मजमाजी भरलें । अंगासी लागलें आडळेना ॥३॥
रामदास ह्मणे मिनलें स्वरुपडोहीं । स्वरुप जालें पाहीं मन कैचें ॥४॥

मछें जावें कोणीकडे । पाणी जिकडे तिकडे ॥१॥
आंत पाणी बाह्य पाणी । नाहीं पाणियाची वाणी ॥२॥
पुढें पाणी माघें पाणी । वाम सव्य आवघें पाणी ॥३॥
पाणियाचा मासा जाला । देहभाव हरपला ॥४॥
रामदास पाणी जाला । नामरुपा हरपला ॥५॥

॥वोवी॥ या अनुभवार्थी निवाले थोर । सेवटीं कथिलें सगुणचरित्र । सद्महिमा तो वर्णूनि विचित्र । स्तविलेम श्रीरामा बहुतापरीं ॥१३॥
मग आरती गाइले सप्रेमभरें । नामस्मरणटाळीचा जाला गजर । नमनाळिंगण जालें सादर । खिरापती वाटिल्या ॥१४॥
रमले स्वस्थानीं देव सज्जन । परि वाटे अद्यापि होत कीर्तन । गुप्त चि प्रसादु घेऊन सुरगण । राहिले आज्ञा इच्छित ॥१५॥
लक्षभोजनाचा पाहोन आनंद । संतसाधूंचा ऐकोन संवाद । भक्तराजदासाचा पावान प्रसाद । यात्रा फुटलिया जातील ॥१६॥
पुढीलाध्याईं कथनभाव । करितील कीर्तन वीर शैव वैष्णव । संतोष मानिती दासगुरुराव । ऐकाल दैव धन्य ह्मणत ॥१७॥
येकदाम च न कथवे पुढील संपूर्ण । सूचना सुचविली च्या वळखोन । वोपितां राजानीं सकृपें वसन । तो राज्यधर जाला जाणिजे ॥१८॥
राजाधिराजा दाससमर्थ । नसतां तयाचें वळखणें पुरतें । न जातां तयाचा कारभारांत । वदतों वृत्तांत क्षमा करा ॥१९॥

॥अभंग॥ मी तों महाराजाचा देशी फितवेगार । कृपेचा सागर सांभाळिती ॥१॥
साधकमर्दासी गुप्तधनठाव । दावीतसे भेव न धरितां ॥२॥
अनुग्रहा छिद्र घालितों बाहेर । क्रियाव्यवहार न झाकितां ॥३॥
धन्य मान्य संगीं गुप्त जें बोलती । तें हें लोक्राप्रति वानीतसे ॥४॥
मी तों मूळभेद्या कोपतील जरी । जीव घेती तरी बरें जालें ॥५॥
पिसाट होऊन सोडीना मी पद । लावीन समंध बहुतांसी ॥६॥
मुख्य त्यांच्या घरीं आहे आत्माराम । सांपडूं तो प्रेम वर्म बोलूं ॥७॥

॥वोवी॥ दासविश्रामधाम हें गड । नवभजनद्वारें हीं असती उघड । स्वात्मसुखाचें असे सुरवाड । सद्भक्तमेळा मिळाला ॥१२०॥
इतिश्री श्रीरामकृपा । तारक परमार्थ सोपा । सज्जनप्रताप । मनास बोध । कृष्णलीळा । कविनिंदा । ग्रंथसंग्रह । दासप्रताप । बाळलीळा । कीर्तनरंग । कथा केले । अश्वास अठयाणव ॥९८॥