अध्याय ४४ वा - आरंभ

श्रीगणेशाय नमः ॥
उत्पथमथना सत्पथकथना । नमो गोविंदा शतपथग्रथना । स्वबोधें दुष्पथव्यथना । दुर्मदनथना श्रीनाथा ॥१॥
निर्गुण केवळ परब्रह्म । लीलारोळ प्रणवोद्गम । तन्निःश्वासजनितनिगम । नादब्रह्मध्वनिरूप ॥२॥
शुद्धसत्त्वात्मक परमात्मा । महाविष्णु ईश्वरनामा । सर्वज्ञसर्वकर्तृत्वकामा । सज्ज होय स्वयंभ ॥३॥
तेथींचा जो ज्ञानांकुर । छंदोमय सुपर्णाकार । मात्रास्वरवर्णोच्चार । कार्तसरमय पक्षी ॥४॥
जैसा मुळींचा अनाहत ध्वनि । तेंवि अशिल्पवर्ण सुपर्णी । स्वयंभसुवर्णमय तद्गानीं । गमनागमनीं प्रवृत्ति ॥५॥
छंदोगामी तो विष्णुरथ । बृहत्सामें सामगीत । हा सामवेदींचा संकेत । श्रुति विपश्चित जाणती ॥६॥
पूर्णकाम प्रणवाकार । स्वयंभ अनाहत निगमोच्चार । पुढें प्रवृत्ति तदनुसार । गुणव्यापार यथापूर्व ॥७॥
प्रथमसमष्टिजीव विधि । जो कां आदिपुरुषाची बुद्धि । प्रभु तयातें निगम बोधी । वर्णप्रसिद्धि अनुच्चरित ॥८॥
जैसा जलबिंदूचा रस । अव्यक्त विदित हा सर्वांस । गर्भीं मुसावे व्यक्त पुरुष । तेंवि विखनस श्रुतिबोधीं ॥९॥
तेथूनि मात्रावर्णस्वर । जिव्हा टाळू ओष्ठव्यापार । उदात्त अनुदात्त सवनोच्चार । छंदाकार प्रवृत्ति ॥१०॥
मग विरंचि अध्यापक । छात्र महर्षि मरीचिप्रमुख । पारंपर्योक्त निगमधोक । मार्ग सम्यक श्रुतिप्रणीत ॥११॥
तो उल्लंघूनि विगमपथ । स्वैर वर्तती जे उत्पथ । तन्निग्रहणीं तूं समर्थ । निजात्मस्वार्थ प्रकटूणी ॥१२॥
उत्पथविषयांची प्रवृत्ति । अनावर हे जीवांप्रति । बलात्कारें प्रवर्तती । निगमपद्धति लंघूनि ॥१३॥
ऐसे उत्पथ अधःपाती । धरूनि विषयांची आसक्ति । श्रुतिविरोधीं प्रवर्तती । तन्मथनार्थीं अवतरसी ॥१४॥
विषयप्रवृत्ति सोडवावया । पूर्वमीमांसा बोधूनि तयां । त्रैविद्यात्मक यज्ञक्रिया । आणिसी आया श्रुति प्रणीत ॥१५॥
विषयसेवनें विषयविराग । बोधूनि श्रुतिप्रणीत सन्मार्ग । तद्रोचनीं उभय भोग । निषिद्धत्याग नरकभयें ॥१६॥
ऐसे सत्पथीं निरत होतां । वेदोत्तमांग प्रतिपादितां । होऊनि छेदिसी समूळ द्वैता । एकात्मता प्रकटूनी ॥१७॥
विषयासक्ति देहात्मता । सुकृतासक्ति जीवात्मता । उभयनिरासीं एकात्मता । कथिसी सत्पथा माजिवडी ॥१८॥
एवंपद्धतिअनुक्रमकथना । गिरागौरवें शतपथग्रथना । करूनि प्रबोधें गोगोपना । निजात्मशरणा उद्धरिसी ॥१९॥
ऐसिया शतपथक्रमपद्धति । रोचनार्थ जे फळश्रुति । तन्निष्ठ धरूनियां आसक्ति । देहाहंकृति दृढ केली ॥२०॥
जारण मार्ण उच्चाटन । स्तंभन मोहन वशीकरण । छलन कीलन विद्वेषण । श्रुतिप्रमाणें दृढ करिती ॥२१॥
कामी वामीं कौळाचारी । आगमाश्रयें विषयभरीं । ऐसे दुष्पथी संसारी । नरकीं अघोरीं पचविसी ॥२२॥
आसुरीं योनिमापन्ना । अनेक जन्म गर्भयातना । दुष्पथी भोगिती हे अर्जुना । कथिलें स्वमुखें श्रीकृष्णें ॥२३॥
श्रुतिप्रामाण्यें दुष्पथगामी । ऐसे पीडिसी जन्मोजन्मीं । इहामुष्मिक उभयकामी । दुर्दम नियमीं नाथिसी ॥२४॥
दुर्दम कर्मठ पूर्वपक्षी । नाकीं वेसणी घालूनि त्यांसी । गुरुत्वें आणूनि सन्मार्गासी । बळें पाजिसी चित्सुधा ॥२५॥
तो हा उत्पथ कंसासुर । वांचवाया स्वशरीर । धर्मभंगें अनाचार । कर्ता अघोर दुष्टात्मा ॥२६॥
त्याची छेदावया दुर्मति । स्वयें येऊन मथुरेप्रती । मल्लरंगीं बलश्रीपती । करिती ख्याति प्रतापें ॥२७॥
तेथ त्रेताळिसाव्या अंतीं । स्वमुखे चाणूरें केली विनति । मजसीं तुल्य श्रीपति । मुष्टिकाप्रती बळयोद्धा ॥२८॥
यावरी पुढें वर्तलें काय । तये कथेचा अभिप्राय । परिसावया उत्तरातनय । सादर देखोनि मुनि बोले ॥२९॥
ये अध्यायीं मल्लेंसहित । सबंधुकंसाचा निःपात । तद्वनितांसी करूनि शान्त । भेटेल अच्युत पितरांसी ॥३०॥