दीपप्रकाश - त्रिस्त्रींशतितम किरण

श्रीसद्गुरुनाथायनमः --
जयजयाजी सद्गुरु - शिक्षका । किती वर्णावें तव कौतुका । करिसी नाना नाटका । भक्तोध्दार करावया ॥१॥
जीव हा केवळ अज्ञानी । पशूसम वर्ते जनीं । परीं तूं वळविसी सगुणीं । अतुल शक्तीनें ॥२॥
साम - दाम दंड । नातरी करिसी भेद । आणिसी ओढुनी गोविंदा । आपणाकडे ॥३॥
सर्व भक्तांनी स्वरूपासी । जावें ही हौस मानासीं । म्हणोनी सकलां शिक्षण देसी । यथोचित ॥४॥
कोणा हठयोग लययोग । कुणा राजेश्वर राजयोग । कुणा देसी पूर्ण वैराग्य । कुणा ध्यानीं रमवीसी ॥५॥
कुणा भक्तियोगाचा महिमा । सांगसी आत्मारामा । कुणा ज्ञानामृत उत्तमा । पाजिसी गा ॥६॥
कोणी नटती राजकारणीं । वेंचिलें आयुष्य तयांनीं । स्वयें कर्मयोगी होउनी । निष्काम कर्मे सांगसी ॥७॥
विरोधी भक्तीचेही पुतळे । नाथा ! त्वां निर्माण केले । अपशब्दांचे ऐकतां चाळे । वाटे आनंद ॥८॥
कोणी म्हणती म्हातारा । कोणी म्हणती निर्दय पुरा । कोणी कपटी चोरा - । ऐसीं विशेषणें देती ॥९॥
कोणी सांगती केलें वाटोळें । आम्हां सर्वस्वी नागविलें । ऐसें बडबडती भक्त मेळे । मानसीं तव समाधान ॥१०॥
भक्तांचे पाहसी अंतर । नावडे तुज बाह्यात्कार । तूं सदा अंतरींच रमणार । योगीनाथा ॥११॥
नाहीं जटा तेंवी कौपीन । कमंडलू मग घेई कोण । पायीं खडावा नाहीं जाण । फिरसी पादचारी ॥१२॥
आंगरखा रूमाल शोभला । अंगवस्त्राचा हार केला । ओळखीनेंच ओळखिला । पाहिजे नाथ माझा ॥१३॥
सदा भक्तांस्तव योगेश्वर । करिसी तूं कष्ट फार । जाहले क्लांत शरीर । त्यामुळें ॥१४॥
घेसी प्रत्यहीं जनांचा ज्वर । देवी गोवर हे तुझे पोर । सदा खेळविसी अंगावर । लडिवाळपणें ॥१५॥
ऐसी जरी दिसते क्लांत काया । परी बलवान होसी समया । भक्तकाजास्तव सखया । श्रमसी ना कदापि ॥१६॥
ध्यानाचें मूल तुझी मूर्ती । पूजेचें मूल त्वत्पद असती । त्वद्वाक्य हे मंत्र श्रीपती । कृपा ही मुक्ति जाणे ॥१७॥
ऐसें गुरुगीतेचें वचन । जें यथार्थ आहे जाण । करितों साष्टांग नमन । त्या गुरुराजया ॥१८॥
नाथा ! त्वां कृपा दृष्टीनें । प्रकाशविली बत्तीस किरणें । मज न वाटे हें कार्य होणें । कृपासागरा ॥१९॥
नसतें जरी तुझें साह्य । किरण प्रकाशित न होय । नाथसुत अंतरींच होय । निःस्तब्ध तो ॥२०॥
सन्मार्गीं भक्ता आणावया । करिसी यत्न किती राया । एक आख्यान या समया । सांगेन गा ॥२१॥
महाराष्ट्रीं एक भक्त । होता श्रीनाथ अनुग्रहित । त्यातें वांचवी कुमार्गी सत्य । ती कथा अवधारा ॥२२॥
होता तो भक्त प्रेमळ । सद्गुरुपदीं निष्ठा अचल । गुरुभजनाविणें काळ । जाऊं नेदी ॥२३॥
गुरु हेंचि तयाचें दैवत । न पाही कदापि अन्य पंथ । परी एक होतें व्यंग त्यांत । सादर ऐकावें ॥२४॥
परस्त्रीच्या जाळीं सांपडे । चित्त ओढी तियेकडे । न चाले बळ इंद्रियांपुढें । त्या भक्ताचें ॥२५॥
नव्हती झाला भ्रष्ट भक्त । परी केवळ मनाचा संकेत । टाकी मोहूनी स्त्री अत्यंत । या गुरुभक्तासी ॥२६॥
कामवासना बलवत्तर । ही मायेची कन्या प्रियकर । असो योगी वा योगीवर । त्याही बली घेई ॥२७॥
मन ओढी परस्त्रीकडे । विवेक ओढी सद्गुरुकडे । षड्रिपूंच्या पाशांत सांपडे । भक्तराय ॥२८॥
ऐसा जो तो ओढी आपल्यापरी । जाहला भ्रांत शिष्य अंतरीं । प्रेमें सद्गुरुचा धांव करी । सोडवावें ॥२९॥
आतां देवा काय करूं । नायके हा मन - चोरू । परस्त्री - विषाचा अंगिकारू । कराया धावे ॥३०॥
वाटे एकदां तिकडे जावें । परी तव मूर्ती दिसतां भावें । पुनरपि मागुती यावें । लागतें नाथा ॥३१॥
चालला इंद्रियांचा झगडा । षड्रिपू बसवूं पाहती पगडा । तव भजनाचा घालुनी वेढा । परतवितों त्यातें ॥३२॥
चिंतन करी ऐसें नित्य । जाई सद्गुरु दर्शनार्थ । नाथें ओळखिलें चंचल चित्त । करी एक लीला ॥३३॥
आणिलें गंगेचें तीर्थ । म्हणे घेई ऐसी शपथ । परस्त्री मातेसमान नित्य । मानीन मी ॥३४॥
धेनूहि एक पाचारी । तिचें पुच्छ धरोनी करीं । उपरोक्त शपथ क्रिया करीं । सांगे नाथ ॥३५॥
भक्त मनीं चपापला । विनवी न घेई शपथेला । माझा विकार बळावला । सद्गुरुनाथा ! ॥३६॥
तो दाबाया मी असमर्थ । नको नको ही क्रिया खचित । परी नायके सद्गुरुनाथ । म्हणे हें तुज सुदर्शन ॥३७॥
हें सुदर्शन ठेवितां अचल । काय करील काम खळ । तुज माझी आज्ञा केवळ । क्रियेसाठीं ॥३८॥
घेतली सद्गुरुची शपथ । पायांवर ठेविला हात । रक्षाया माझें व्रत । सहाय्य तुवां व्हावें ॥३९॥
मी तुज साहाय्य करीन । दंडा मारूनी आणीन । न सोडीं माझें ध्यान । भक्तराया ॥४०॥
कांहीं काल शिष्याची वृत्ती । राहिली वासनामुक्त ती । परी मायेची दुष्कृती मोठी । घाली पाश पुन्हा ॥४१॥
सहस्त्रावधी केले प्रयत्न । मुळीं नावरे तयाचें मन । जाई सद्गुरुकडे धांवून । तळमळीनें ॥४२॥
दुरोनी बघुनी भक्तासी । नाथ करी बहु रूदनासी । स्फुंदस्फुंदोनी अश्रूंसी । गाळता होय ॥४३॥
न बोले कांहीं वचन । दुःख करी प्रभु दारूण । याचें तत्व भक्तालागून । कळलें नाहीं ॥४४॥
मनीं म्हणे मी बहुतां दिवशीं । भेटलों श्रीसद्गुरुसी । यास्तव गाळी अश्रूंसी । वाटतें मज ॥४५॥
भक्तास नाकळे संतांची खूण । बाह्य दृष्टीचा तो दीन । करोनी घेई समाधान । व्यवहारानें ॥४६॥
विनविलें त्या दयाघनासी । नाथा ! कां स्वस्थ बससी । मज दिधलें ज्या वचनासी । तें पूर्ण करी गा ॥४७॥
या षड्रिपूंनीं केला । पुन्हा कहर दयाळा । क्रियेचा म्यां शिरीं घेतला । भार मोठा ॥४८॥
आतां भ्रष्ट होतां हें मन । मी सर्वस्वी बुडेन । तुजवांचूनीं नाहीं अन्य । कैवारी गा ॥४९॥
बहुत केलें म्यां नाथा यत्न । या रिपूचा घ्यावया प्राण । परी करिती हीन दीन । मजलागीं ॥५०॥
करी इतुकी विनंति । नाथ राहे मूक स्थिती । अश्रू घळघळ नयनीं गळती । प्रेम मूर्तीच्या ॥५१॥
निरूत्साही होऊन भक्त । आला आपुल्या ग्रामाप्रत । तों पाठवी नाथ पत्र । शिष्यराया ॥५२॥
ऐक शिष्या सुकुमारा । येतां मजकडे तुझा वारा । दुःख जाहलें बा अपारा । भडभडून येई ॥५३॥
आमुचे बंधुवर्गें पूर्वीं । ऐसी केली नवाई । तीही दृष्टीपुढें येई । त्या कालीं ॥५४॥
समर्थ रामदास तुकोबा थोर । भेटती एकमेकां समोर । “ त्वंपुरा ” करोनी फार । रडताती ॥५५॥
हीच त्यांची झाली भेट । जाती आपुल्या स्थलाप्रत । भक्तजन होती विस्मित । पुसती सद्गुरुसी ॥५६॥
सांगतीप्रेमें समर्थ । तुकोबा रडती किमर्थ । बोधीतसे जन अमित । परी कोणी न ऐकती ॥५७॥
जो तो राहे विषयीं मस्त । कैसें करावें कार्य येथ । न होई नेटकें अवतारकृत्य । म्हणोनी रडती तुकोबा ॥५८॥
म्यां करोनिया ‘ त्वंपुरा ’ । दिधलें त्यासी प्रत्युत्तरा । तैसीच गती कवीश्वरा । माझ्या सीमेंत आहे ॥५९॥
भेटीचें कार्य जाहलें । एकमेकां परतविलें । तेंच चित्र उभें राहिलें । माझ्यासमोर ॥६०॥
आतां तरी सावध होईं । दुर्बल चित्ता सोडुनी देई । सुदर्शन चक्राची ठेवी । आठवण ॥६१॥
तों उघडले भक्ताचे डोळे । नाथ कांहीं सामान्य नोहे । कांहीसीं वृत्ती मोकळे । या पत्रानें ॥६२॥
जैसा फुफाट्यांतील अग्नि । बाहेर येतां पेट घेऊनी । जाळी वाडे मंदिर झणी । तैसा हा विषय ॥६३॥
राहतां थोडाही अंश । जाळील देह मंदिरास । विंचवासी थोडें विष । परी भिनतें सर्व शरीरीं ॥६४॥
या विषयांचा विषय दुश्चरित स्त्रिया । यांची नको कदा छाया । दृष्टीही फिरविता वायां । पुरूष होतो मलीन ॥६५॥
पुरूष चित्त हें दुग्धासमान । कुलटा स्त्री - दृष्टी लवणाचे कण । मिसळतां जाई नासोन । विमल दुग्ध ॥६६॥
संशयाचे असती भोंवरे । अविनयाचीं बांधतीं घरें । या रसांची नगरें । परस्त्रिया भूषविती ॥६७॥
कपाटाचें प्रबलो क्षेत्र । अविश्वासाची मूर्त । स्वर्गाआड येई खचित । ऐसी ही जाती ॥६८॥
नरकाचें आहे मुख । मायेचें रूप प्रत्यक्ष । अंतरीं आहे केवळ विख । भासे परी अमृत ॥६९॥
मुनि म्हणती माया ही अरूपी । मज न वाटे ही यथार्थ उक्ती । स्त्री हीच मायेची मूर्ती । प्रत्यक्ष असे ॥७०॥
ऐशा परस्त्री पाशांत । पुनरपी अडकूं पाहे भक्त । अधोगतीचा काळ बिकट । जवळी पातला ॥७१॥
षड्रिपूंनीं त्या जिंकिलें । विजयाचें निशाण लाविलें । प्रवेश करूं म्हणती बळें । देह राज्यीं तयाच्या ॥७२॥
ऐशा शत्रूच्या लढ्यांत । झाला पूर्ण पराजित । पाहतां उठता नाथ । दंडा घेउनी ॥७३॥
म्हणे आतां न पहावा अंत । नातरी भक्ताचा होईल अंत । धांवत आला श्री अनंत । सत्वरी तेथें ॥७४॥
मारिला भक्तासी एक दंडा । कां जाहलासी निर्बल षंढा । ऊठ करीं रिपूंचा चुराडा । नाम - बाणें ॥७५॥
कार्य न होई वाचेनें । मोहाचें मद्य सोडणें । मांडीवरी दंड ठोकणें । रिपुसवें लढाया ॥७६॥
बैस रे निश्चय रथीं । मग होईन तुझा सारथी । पाहतां तुज हिंपुटी । जाईन येथुनी ॥७७॥
आतां तुझे देहनगर । षड्रिपु करितील बेजार । ऊठ ऊठ संशय फार । घेऊं नको ॥७८॥
ऐसा तो प्रेमळ भक्त । प्रत्यक्ष जाऊनी आवरी नाथ । विषय वासनेचा निःपात । केला नाथरायें ॥७९॥
ओढिलें भक्ता निजपदीं । दाविली आपुली नित्य गोडी । ती चाखितां विषय धुंदी । उतरली भक्ताची ॥८०॥
ऐसा कनवाळू श्रीनाथ । कुपापात्री करी पात्र । परी पाहे भाव मात्र । साधकें चित्तीं ठेवावें हें ॥८१॥
न ठेवी भाव गुरुवरी । विचारातें करी अविचारी । होई नाना दुराचारी । जाई मग अधोगती ॥८२॥
न करी यत्न कांहीं एक । मनांतुनी आवडे विषय पंक । विनवी सद्गुरुसी रंक । मज तारावें ॥८३॥
कल्पनेचा जेथें पसारा । भावनेचा नाहीं थारा । नेदी आश्रय नाथ जरा । या कर्तव्य शून्यासी ॥८४॥
तरी माझें बंधुभगिनी । मस्तक ठेवी तुमच्या चरणीं । भावें लागा सद्गुरु भजनीं । मग तुटतील बंधनें ॥८५॥
सद्गुरुचे गुणदोष । पाहील तो नामशेष । जाईल रौरव नरकास । श्रुतिवचन हें ॥८६॥
आधींच विचार करावा । मग सद्गुरुचा अंगिकार हवा । वारंवार पाढा वाचावा । कैसा आपुल्या पुढें ॥८७॥
दुज्यानें अनुग्रह घेतला । म्हणोनी आपणही कान फुंकिला । तो नव्हें गा शिष्य भला । परमार्थासी अधिकारी ॥८८॥
नातरी शेवटीं पश्चात्ताप । जो करी नरा स्वमनीं मृत । यास्तव सांगणें सांप्रत । विवेकें क्रिया आचरावीं ॥८९॥
‘ जाणोनी सर्व कीजे ’ । ऐसें समर्थांचें वचन जें । त्यास पाळिलें पाहिजे । कृतीयुक्त ॥९०॥
नाथ येती रांजणगांवीं । तेथें ब्रह्मसमंधें पुंडाई । करोनी अनेकां त्रस्तवी । जाहले - दुःखी जन ॥९१॥
‘ दगडू नागेश ’ नामें सावकार । होता कृपण स्वयें फार । जयांते स्वप्नींही धर्म साचार । ठाऊका नसे ॥९२॥
जोडीले बहुत अन्याया । कित्येकां छळिलें वायां । कित्येकांचा गळा चिरूनियां । मारिलें धनास्तव ॥९३॥
कन्येविन पुत्रसंतती । न होई त्या द्विजाप्रती । पंचत्व पावला अंतीं । जाहला समंध ॥९४॥
होते तयाचें गृह मोठें । परी कोणा न येऊं दे तेथें । करी विचित्र लीलेतें । पिशाच्च हें ॥९५॥
कन्येतेंही धन घेऊं देईना । मग इतरांची करावी कल्पना । जयाच्या गृहीं द्रव्यांश जाणा । त्यातें पीडा करी ॥९६॥
न फिरकों देई गृहाभंवती । म्हणे माझी ही सारी संपत्ती । कोणी गुरेंढोरें जरी बांधिती । तीं होती मृत्युवश ॥९७॥
श्रीनाथ शिष्य गणेश दामोदर । तयांचें पीडिलें शरीर । असे संबंधीं साचार । पिशाच्चाचा ॥९८॥
लाविलीं गृहातें कुलुपें दोन । कोणी न उघडूं शकती जाण । शेजारीपाजारी दीन । जाहले या योगें ॥९९॥
आला प्रभुपदीं शरण । तारावा पुत्र दीन । नाथ म्हणे शतचंडी हवन । करीं पुत्रराया ॥१००॥
अवश्य म्हणोनी तो कुमर । करी प्रेमें स्वाहाकार । येई सर्व नाथ परिवार । समारंभासी ॥१॥
वासुदेवा देवें आज्ञापिलें । त्वां आधीं जावें बळें । कुलुपें उघडावीं स्वये । करावा प्रवेश ध्यानबळें ॥२॥
गृहाचा भाग कांहीं । त्वां खोदवावा लवलाही । हवनीय कुंड तेथें पाहीं । करूं स्थापन ॥३॥
श्री आज्ञा घेउनी वासुदेव । जाई त्वरित रांजणगांवीं । पोक्त सल्ला कोणी देई । न उघडावें द्वार ॥४॥
अहो हा समंध भयंकर । करील तुमचा संहार । परी वासुदेव नव्हता येर । गबाळापरी ॥५॥
द्वार आनंदें उघडिलें । तो अंतरीं कांहीं वाजलें । इतर बहुत भ्याले । स्थीर राहे वासुदेव ॥६॥
होता एक लांकडी दोला । त्यावरी बालरूपें बसला । पाहीं वासुदेव भला । नाथरूपें तया ॥७॥
इतरां न दिसली ती मूर्ती । केवळ पाळण्याची चलित गति । पाहुनी वाटे भीती । अंतरींच ॥८॥
आधीं भक्तश्रेष्ठ शिरे आंत । मग येती कांहीं जन त्वरित । सिंचिलें नथ पदाचें तीर्थ । सर्वांठायी ॥९॥
काढावया गृहाचा भाग । शोधिला सारा मजूर वर्ग । परी भीतीनें कांपे आंग । थरथर तयांचे ॥११०॥
ग्रामींचे जन न येती । मग वासुदेवें केली युक्ती । बोलाविले मध्यरात्रीं । परस्थ जन ॥११॥
केलें सारें इच्छित कार्य । आला विद्वान द्विज समूह । मुहुर्तेच योगीराय सर्व । कृत्यें करी हें ठावें ॥१२॥
सहस्त्राहुनि अधिक । येती दर्शना भाविक । म्हणती न जाय पिशाच्चनयक । येथुनियां ॥१३॥
आले मोठे मोठे पंचाक्षरी । जपलें मंत्र अघोरी । निंबू उडीदही कोणी मारी । परी न जाय समंध ॥१४॥
नाथ न दिसे पंचाक्षरी । आहे वाटे वारकरी । समंधाची चुकविना फेरी कदा काळीं ॥१५॥
कोणी म्हणती श्रीनाथदेव । मूर्तीमंत पवित्र होय । यापुढें पिशाच्च टिकाव । कैसा धरील ॥१६॥
प्रभूच्या केवळ दृष्टीनें । पिशाच्चांनीं पळ काढणें । मग कृती करितां राहणें । तया शक्य नसे ॥१७॥
ऐसे नाना तर्क करिती । जन त्रिविध याची येई प्रचीती । कोणी निंदिती कोणी वंदिती । कोणी हांसती मनीं ॥१८॥
द्विज करिती पाठ सप्तशती । पिशाच्चाची खवळली वृत्ती । जाहली संचाराची प्रगटी । बोलूं लागला ॥१९॥
मी आहे सर्वाधिकारी । माझी कोण बरोबरी करी । यावें आमुच्या दरबारीं । समंध म्हणे ॥१२०॥
मी या कलेवरातें । न ठेवी येथें । केलीं जरी साधनें अनेक । तीं सर्व निष्फळ करीन ॥२१॥
नाथांचे नाव घेता । कंप सुटे तया भूता । कधीं विचित्र वाचाळता । कधीं विद्वानापरी ॥२२॥
धरोनी आणितां नाथा सन्मुख । पिशाच्च करी दीन मुख । नाथ म्हणे राहिला एक । दिवस आतां ॥२३॥
होता हवनाची पूर्णाहुती । होईल पंगू निश्चितीं । यातें देईना मुक्ती । कांहीं काल ॥२४॥
जैसी नंदिग्रामीं पूर्णाहुती । तैसीच येथें जाहली रहाटी । पिशाच्चलीलेची अधिक भरती ॥२५॥
पडतां नारिकेल शेवटचा । जाहलें बहु दुःख पिशाच्चा । रडोनी विनवी या योनीचा । नको आतां वारा ॥२६॥
माझे हस्त पाद तुटोनी गेले । आतां कांही उपाय न चाले । नाथ सांगे त्वां कष्ट दिधले । अनेकांसी ॥२७॥
तयाचें फल बहुत काल । तुज भोगावें लागेल । मग मुक्तीचा मार्ग दिसेल । कांहींसा ॥२८॥
गणेशाचा शरीराभोग । निर्दोष जाहला मग । करी चोज जनांचा संग । अघटित म्हणोनि ॥२९॥
आला शिष्यगण थोर थोर । त्यांत विनायकाचा कुमर । बालकनाथ म्हणती योगीवर । बालमुनीसा ॥१३०॥
बालपणींच श्रीनाथ । तया योगदीक्षा देत । खेचरी प्राणायाम अद्भूत । मूद्रेनें शिकवी ॥३१॥
शैशवींच हा योगासक्त । न होई विवाह - पाशयुक्त । आजन्म ब्रह्मचर्याचा संकेत । ठरवी बालवीर ॥३२॥
ज्याची बालपणींच ही वृत्ती । तो कां न व्हावा योगपती । सवाई विनायक या पदवीप्रती । कां न जाईल ॥३३॥
शांत वृत्ती शांत कर्य । दंभाचें नाहीं नांव । कधीं न येऊं दे अंतराय । नित्य नियमासी ॥३४॥
श्रीनाथ ही केवळ वसुंधरा । सांठवी अनेक रत्नांचा पसारा । तैसी सुवर्णाची निकरा । नाथमूर्ती ॥३५॥
कैसाही येवो भक्त । त्यातें देई स्थल उचित । भक्तीचा भुकेला । नित्य । योगीराणा ॥३६॥
श्रीनाथ - दीपाचे किरण । आतां राहिले सारे दोन । माझा स्वामी धन्य धन्य । मम करी इच्छापूर्ती ॥३७॥
श्रीनाथ - दीपाची काजळी । प्रभूनें मम नेत्रीं घातली । अंधदृष्टी उघडली । कृपायोगें ॥३८॥
किती स्मरावे उपवार । किती करावे नमस्कार । पूर्णातें अपूर्ण उपचार । कैसे शोभती ॥३९॥
परीं थेंबुटा जैसा सागरांत । मिळतां सांठवी तो त्यांत । तैसा सांठवील श्रीनाथ । हा निश्चय ॥१४०॥
पुढील किरणीं माधवनाथ । नित्य नियमाचा देई पाठ । तो आचरितां गुरुदैवत । प्रसन्न होईल ॥४१॥
नाथसुत विनवी श्रोतयां । नियमानें बांधा काया । अनियमी तो गेला वायां । श्रीनाथवचन हें ॥४२॥
मानवाहुनी चतुष्पाद । किती असती नियमबद्ध । उत्तम जन्म घेऊनी निंद्य । करणी न करावी ॥१४३॥
इति श्रीमाधवनाथ दीपप्रकाशे नाथसुत विरचिते भक्तोद्धारणंनाम त्रिस्त्रिंशतितमः किरणः समाप्तः ॥