श्रीनामदेव चरित्र - अभंग ७१ ते ८०

७१
सावध सावध राजाई हो सुखें । नामयानें दुःख निरसिलें ॥१॥
संसार सांतें या येऊनि भाग्याचा । छंद विठ्ठलाचा लागला यासी ॥२॥
याचें नाम ऐसें न दिसे त्रिभुवनीं । नायकों दुजें कर्णीं नाम्या ऐसें ॥३॥
वैष्णवांचे गजर टाळघोष दिंडी । उभयतां ब्रह्मांडीं घोष गेला ॥४॥
तयाच्या दर्शनें कलिमाजीं तारिलीं । भाग्यें विनटलीं विठठलेंसी ॥५॥
राजाई म्हणे माते रखुमाई बुद्धिवंते । आमुच्या अदृष्टातें लिहिलें कैसें ॥६॥

७२
परियेसी रुक्माई जैसा बैसला पाटीं । दैन्य पैं न सोडी काय करूं ॥१॥
सदैवाच्या स्त्रिया अलंकारमंडित । मजवरी नाहीं प्रीत काय करूं ॥२॥
दरिद्रें विश्रांति घातली वो कैसी । सांगो कोणपाशीं माउलिये ॥३॥
एकी दिव्य वस्त्रें नेसल्या परिकरा । मज खंडें जर्जर मिळालेसें ॥४॥
मोडकें खोंपट वारा येतो भराभराट । बहु होती कष्ट कोणा सांगों ॥५॥
कैंची कुसुमसेज कैंचे पटकुळ । फाटकी वाकळ अंथरूणा ॥६॥
कन्या आणि पुत्र जाली उपवरी । अजोनि न धरी घर प्राणनाय ॥७॥
जनलोकांमाजीं केलें येणें हासें । म्हणती लागलें पिसें नामयासी ॥८॥
जन्मीं न देखे उपाय येणें केले अपाये । कोणा सांगो माये सुखदुःख ॥९॥
आमुच्या वडिलां शस्त्र सुई आणि कातरी । हा बाण आणि सुरी वागवितसे ॥१०॥
एकांतें भाकिलें रुदना करि त्याची नारी ।  वाहियेली सुरी नागनाथीं ॥११॥
लज्जेचा हा गांव सांडियेला येणें । शिकवावें कोणें माउलिये ॥१२॥
संसाराचा येणें सांडिला पसारा । कणव स्त्री बाळा न ये कैसी ॥१३॥
नसतां विठोबा नसतां पंढरी । तरी हा सुखें घरीं नांदतां कीं ॥१४॥
होणार होऊन गेले शिकवूं आतां काई । विनविते राजाई रखुमाईसी ॥१५॥

७३
शिकवा हो रुक्माई आपुलिया कांता । कां आम्हां अनाथा कष्टवितो ॥१॥
जन्मोनियां आमुची पुरविली पाठी । मोडिली राहाटी संसाराची ॥२॥
आतां आम्ही काय करणें माउलिये । बैसूं सावलिये कवणाचिये ॥३॥
माझ्या भ्रतारासी लावियेला चाळा । श्रण जी वेगळा न करी त्यासी ॥४॥
आमुचा वेव्हार विध्वंसिला पाहींज । करुणा माझी कांहीं न ये त्यासी ॥५॥
सकळाचें मूळ आपणा आधीन । केलें येणें जाणें पांडुरंगें ॥६॥
आपुलें परावें मोहो हा सांडिला । आंगोठा मोडिला उपाधीचा ॥७॥
उघडें घरदार लौकिक वेव्हार । धरिला निर्धार याचे नामीं ॥८॥
रात्रंदिवस जपे गोविंद ह्रदयीं । आमुची चिंता कांहीं नलगे त्यासी ॥९॥
तुमचे सन्निधानें जालों आम्ही दीन । न वाटे विर्वाण कैसें तुम्हां ॥१०॥
संसाराचि व्यथा नेणवे सर्वथा । होय तें उचिता करणें आम्हां ॥११॥
धरी निरंतर एकचि उत्तर । परि ह तुम्ही विचार काय केलाअ ॥१२॥
अनुभव अनुभवीं जाणें तुम्हीं समर्थपणें । सदासुखीं म्हणे नामीं तुझ्या ॥१३॥
जन्मोनि अवघी तुमचीं पोसणीं । नेणो तुम्हांवांचोनि कोणी दुजें ॥१४॥
कायावाचामनें तुमचिये पाईं । विनविते राजाई जिवलगा ॥१५॥

७४
अंगोळिये विठा कडियेसी नारा । राजाई पंढरपुरा चालियेली ॥१॥
भिवरा संपूर्ण जातसे भरयेली । राजाई बोलली कैसें जालें ॥२॥
एकली मी बाळें काय करूं आतां । आहा पंढरिनाथा काय केलें ॥३॥
एक बांधिलें पाठीसी दुजें बांधिलें पोटासी । वेणुनादापाशीं वाहावत गेली ॥४॥
हंबरडा हाणोनि बोभाये नामया । आवर्तीं पडोनियां तळास गेली ॥५॥
योगनिद्रा सारोनि देव जागा जाला । त्वरित पावला काढिलीं तिघें ॥६॥
नारा विठा दोघे कडियेसी घेतले । राजाईस धरिलें दक्षिण करीं ॥७॥
आणिलीं महाद्वारा पुढें दे लेकुरां । विठोबा सामोरा नामा आला ॥८॥
बाबा बाबा म्हणोनि नारा धाविन्नला । नामा त्या बोलिला परतें होई ॥९॥
देखोनि राजाईसी गहिंवरू पैं आला । अरे बा विठ्ठला काय केलें ॥१०॥
बाळेसहित विख घेईन मी आतां । पाहे पंढरिनाथा बुडवीन घर ॥११॥
मेला सर्प होतां तो ओटिये घेतला । खांडोनि घातला डेर्‍यामाजीं ॥१२॥
खालीं ज्वाळ घाली उकळी फुटली । पोटासी धरिलीं दोघें बाळें ॥१३॥
देह विठोबासी समर्पण करूं । ऐसा पैं निर्धारू धरियेला ॥१४॥
रुक्मिणी म्हणे देवा अनर्थ मांडिला । नामा बाहेर गेला निश्चयेंसी ॥१५॥
डेरा उघ्डोनि राजाई जंवा पाहे । तोंडभरीं भरलाहे अवघें सोनें ॥१६॥
राजाईनें धरिले नामयाचे चरण । कृपादृष्टीं पाहणें आम्हांकडे ॥१७॥
विठ्ठल विठ्ठल ऐसें बोलियेला । निवांत राहिला घटका चारी ॥१८॥
कांपत कांपत महाद्वारीं आला । तुझी माव विठ्ठला नकळे कांहीं ॥१९॥
अष्ट दिशा देवा वरूता आणि खालुता । तुजविण सर्वथा ठाव नाहीं ॥२०॥
तंव नामदेव निजला देखिला । अंतरीं उठिला विठ्ठल ध्वनी ॥२१॥
राजाई म्हणे प्रयत्न न चले तेथें आतां । प्रार्थूं पंढरिनाथा बहुतांपरी ॥२२॥
राजाईनें धरिले विठोबाचे पाय । कृपादृष्टिं पाहे आम्हांकडे ॥२३॥

७५
नामदेव घरीं पाहुणे मेहुणे । आले दोघेजण पंढरिसी ॥१॥
राजाईनें बंधु देखुनि दृष्टिसी । उल्हास मानसीं थोर जाला ॥२॥
कडकडूनि भेटि लोभाची आवडी । टाकली घोंगडी बैसावया ॥३॥
भ्रतार लागले विठोबाचे ध्यानीं । संसाराची मनीं आस्थ नाहीं ॥४॥
नाचतो निर्जज्ज होऊनि निःशंक । सांडिला लौकिक देहभाव ॥५॥
ऐसें जंव सांगे राजाई बंधुसी । तंव आले घरासी नामदेव ॥६॥
तयासी सोयरे अभ्युत्थान देती । न भेटे तयासी विष्णुदास ॥७॥
देखुनी कांतेसी क्रोध आला फार । असोनि संसार नाहीं आम्हां ॥८॥
अगडधूत येती घेऊनि टाळविणा । लागे त्यांचे चरणा वेळोवेळां ॥९॥
जन्मामध्यें आले माझे सहोदर । न बोले उत्तर त्यांसी कांहीं ॥१०॥
भोंदु घरीं येती हरिनामें गर्जती । धुवुनि त्यांचें पिती पायावणी ॥११॥
माझे सखे बंधु घरा आले बाई । रामराम तोहि न घे त्यांचा ॥१२॥
नामा म्हणे कांते राम ह्रदयांत । सांठवुनी तृप्त जालों आम्ही ॥१३॥

७६
राजाई तें पुसे अहो नामयाला । करा जेवायला कांहीं यासीं ॥१॥
प्रातःकाळीं घरीं सारूनि भोजन । आले ते चालून माझे भेटी ॥२॥
नामा म्हणे कांते दशमी एक भुक्ति । भोजन निश्चिती करुं नये ॥३॥
उदईक हरिदिनीं उपवास जागरण । ऐकावें कीर्तन चार प्रहर ॥४॥
द्वादशीं पारणें जालिया भोजन । ऐकोनी पाहुणे चिंतातुर ॥५॥
क्षुधातुर पोटीं निद्रा नलगे कांहीं । वर्षाएवढी पाही रात्र जाली ॥६॥

७७
ऐसी चिंताक्रांत मनीं दुःख धरिलें । म्हणे कां बापें दिधलें ऐशियासी ॥१॥
खाया ना जेवाया लेया ना नेसाया । दैन्य भोगावया आलें जन्मा ॥२॥
जयाचि करीं भक्ति त्याचेंचि करणें । घरोघरीं हिंडणें न चुके माझें ॥३॥
लाज सांडुनियां निलाजरा जाला । सूड पडसूड मारिला जोग ज्याणें ॥४॥
देवासुरींज वाहिली तेचि दैना आली । उचितें राहिलीं तैंहूनि ॥५॥
ऐसी भक्तकांता मनीं वाहे चिंता । काय जाला करिता पंढरिराव ॥६॥
वेष वाणियाचा सवें बैल द्वयाचा । म्हणे नामा आमुचा केउतां गेला ॥७॥
बिदीं उभा राहिला घर पुसों लागला । म्हणे नामा राहिला कोणें ठायीं ॥८॥
सांगितलें बिराड तुळसीवन अपार । तेंचि जाणा घर नामयाचें ॥९॥
बाहेर तरी कोणी वैसलासे द्वारीं । बोलविली नारी नामयाची ॥१०॥
अहो घ्यहो बाई हे ठेवावी गोणी । नामा येतो परतोनी येईन मी ॥११॥
येरी म्हणे तुम्ही त्याचें काय जाणा । आपुली नाम खुणा सांगा तुम्ही ॥१२॥
नाम पुसेल तरी केशवशेटी सांगावें । लागेल तितुकें वेचावें हें द्रव्य ॥१३॥
आणिक मज मागावें कांहीं न ठेवावें । माझें क्षेम सांगावें सखा म्हणोनि ॥१४॥
इतुकें बोलुनि देव पाठमोरा जाला । सवेंचि घरा आला विष्णुदास ॥१५॥
म्हणे कैंची गोणी टाकुन गेला वाणी । परि आम्हीं कोणी ओळखूं ना ॥१६॥
त्यानें नांव केशवशेटी म्हणितलें । तंव येरें जाणिलें माझा देव ॥१७॥
कां गे धांवा केला देव माझा कष्टला । अपराध जाला तुजपाशीं ॥१८॥
राजाई म्हणे आम्हां थोर लाभ जाला । बिडवई भेटला केशवशेठी ॥१९॥

७८
वराईची गोणी कळली राजाईसी । नामा ब्राह्मणांसी बोलाविती ॥१॥
इतक्यामध्यें होन मडकेंभर काढिले । गोणी ते शिविली होती तैसी ॥२॥
द्विज मेळवुनि आला नामदेव । वांटियेलें सर्व द्र्व्य त्यानें ॥३॥
नामा म्हणे द्वव्य ज्याचेंज त्या दिधलें । ऋण तें ठेविलें नाहीं कांहीं ॥४॥
राजाई ते होन राखावया गेली । हातां राख आली कोळशांची ॥५॥
कोळसे देखोनि खोंचियली मनीं । धन्य तुझी करणी पांडुरंगा ॥६॥
नामदेवापुढें सांगे वर्तमान । चोरून म्यां होन ठेविले होते ॥७॥
पाहातां होनांचे जाले हो कोळसे । नामा पाहतां ते जाले सोनें ॥८॥
वांटिले ब्राह्मणां ते होन तयानें । फेडियेलें ऋण गोविंदाचें ॥९॥

७९
नामा म्हणे स्त्रिये अनुचित केलें । कां माझ्या शिणविलें विठोबाशी ॥१॥
निंदेच्याअ उत्तरीं निषेधिलें मज । वाटली त्या लाज मायबापा ॥२॥
मग तो माझा स्वामी जाला वेषधारी । तुजलागीं सुंदरी पुढारला ॥३॥
रत्नजडित मुगुट सत्वर फेडोनि । आलासे वेढोनी शुभ्र शेला ॥४॥
तेणें भारें त्याचा धवधगिला मस्तक । म्हणोनि मज शोक वाटतसे ॥५॥
कस्तुरी मळवट सुरेख पुसोनि । आलासे लावूनि विभुति भाळीं ॥६॥
रूद्राक्षाचे मणि लेऊनि कर्णपुटीं । कुंडलें गोमटीं लपविलीं ॥७॥
कौस्तुभ वैजयंति काढिली परती । बांधलेंसे प्रीतिं शिवलिंग ॥८॥
देखूनि रखुमाईस वाटलें उदास । हंसती उपहास केले त्याचे ॥९॥
रमा शरणागतें आलिंगिलीं बाहीं । कैसी गोणी तिहीं कवळिली ॥१०॥
सर्वांगीं साजिरी चंदनाची उटी । भ्रंशली गोमटी श्रमु जाला ॥११॥
सोनसळापटा फेडोनि गोमटा । नेसला धुवटा वोटधारी ॥१२॥
इंद्रनीळ तनु रूळली असेल रजें । श्रीमुख रवितेजें कोमाइलें ॥१३॥
धन्य तुझे नयन देखिले श्रीचरण । परी जीवें निंबलोण नाहीं केलें ॥१४॥
द्रव्याचेनि लोभें भ्रांत जालें मन । हातींचें निधान हारपलें ॥१५॥
आतां आदिअंतीं पाहतां केवळ । मूळा आणि फळ दुःखरूप ॥१६॥
जाणोनि निवृत्ति धरिली सज्जनीं । सांडिलें निर्वाणीं वमन जैसें ॥१७॥
जाणसी तें करीं आपुलें तूं हित । म्यां ठेविलें चित्त त्याचे पायीं ॥१८॥
नामा म्हणे केशव न पाहे निर्वाण । माझा अभिमान आहे त्यासी ॥१९॥

८०
दोन्ही जोडुनि कर माथा ठेवी चरणीं । म्हणे परिसा विनवणी स्वामी माझी ॥१॥
मी तंव अज्ञान न कळे तुमचा महिमा । अपराध क्षमा करा माझा ॥२॥
अंतरींची खूण कांहीं सांगा मज । जें तुम्ही ह्रदयीं बीज धरूनि असां ॥३॥
जेणें सुखें तुमचें चित्त निरंतर । आनंदें निर्भर सदा असां ॥४॥
इच्छा तृष्णा देहीं मानवली कल्पना । सदा समाधाना इंद्रियासी ॥५॥
मायबापें मज दिधलें तुमच्या हातीं । जन्मोनि सांगाति लावियेलें ॥६॥
देव द्विज गुरु साक्ष हे करुनी । स्वामीचे चरणीं जोडियलें ॥७॥
तुमची चित्तवृत्ति उदास देखोनी । पडिलें चिंतावनीं काय करूं ॥८॥
मग तुमचा स्वामी कृपेचा कोंवळा । न धरत पातला अनाथबंधु ॥९॥
मग त्या विश्वंभरें कृपेच्या सागरें । पुसिली आदरें तुमची गोष्टी ॥१०॥
तंव मी दुराचारें निर्भत्सिलें तुम्हां । ऐकोनि मेघःश्यामा करुणा आली ॥११॥
तंव तो जगज्जीवन बोले अमृतवाणी । लोटोनियां गोणी दाखंटा ॥१२॥
म्हणोनि हें द्रव्य तुम्ही सर्वहि वेंचावें । आणिक मागावें लागेल तें ॥१३॥
सद्‌‍गदित कंठें सांगितलें तुम्हां । परि न कळे मज महिमा दैवहीना ॥१४॥
लोभाचा वोरसु कोणिये जन्मींचा । नकळे तुमचा ऋणानुबंधु ॥१५॥
पाहतां श्रीमुख निवालें माझें चित्त । मग हे मनोरथ विसरले ॥१६॥
क्षण एक आनंद जाला माझे जिवीं । उपमा कवणे द्यावी तया सुखा ॥१७॥
आतां ये संसारीं मीच धन्य जगीं । जें तुम्हां अर्धांगीं विनटले ॥१८॥
परि मला एक वेळ घाला विठोबाचे पायीं । विनविते राजाई नामदेवा ॥१९॥