शौनक उवाच
महीं प्रतिष्ठामध्यस्य सौते स्वयम्भुवो मनुः ।
कान्यन्वतिष्ठद द्वारणि मार्गायवरजन्मनाम ॥१॥
क्षत्ता महाभागवतः कृष्णस्यैकान्तिकह सुहृत ।
यस्तत्याजग्रजं कृष्णै सापत्यमघवनिती ॥२॥
द्वैपायनादनवरो महित्वे तस्य देहजः ।
सर्वात्मना श्रितः कृष्णं तत्परांश्चाप्यनुव्रतः ॥३॥
किमन्वपृच्छन्मैत्रेयं विरजास्तीर्थसेवया ।
उपगम्य कुशावर्त आसीनं तत्त्ववित्तमम ॥४॥
तयोः संवदतोः सुतः प्रवृत्त ह्मामलाः कथाः ।
आपो गांगां इवाघघ्रीर्हरेः पादाम्बुजाश्रयाः ॥५॥
ताः नः कीर्तय भद्रं ते कीर्तन्योदारकर्मणः ।
रसज्ञः को नृतृप्येत हरिलीलामृतं पिबन ॥६॥
एवमुग्रश्रवा पृष्ट ऋषिभिर्नैमिषायनैः ।
भगवत्यार्पिताध्यात्मास्तनाह श्रुयतामिति ॥७॥
सुत उवाच
हरेर्धुतक्रोडतनोः स्वमायया निशम्य गोरुद्धरणं रसातलात ।
लीलां हिरण्याक्षमवज्ञया हतं सत्र्जातहषो मुनिमाह भारतः ॥८॥
विदुर उवाच
प्रजापतिपतिः सृष्टवा प्रजसर्गे प्रजापतीन
किमारभत मे ब्रह्मान प्रब्रुह्याव्यक्तमार्गवित ॥९॥
ये मरीच्यादयो विप्रा यस्तु स्वायम्भुवो मनुः ।
ते वै ब्रह्माण आदेशात्कथमेतदभावयन ॥१०॥
सद्वितीयाः किमसृजन स्वतन्त्रा उत कर्मसु ।
आहेस्वित्संहताः सर्व इदं स्म समकल्पयन ॥११॥
मैत्रेय उवाच
दैवेन दुर्वितर्क्यण परेणानिमिषेण च ।
जातक्षोभाद्भग्वतो महानासीद गुणत्रयात ॥१२॥
रजः प्रधानान्महतास्त्रिलिंगो दैवचोदितात ।
जातः ससर्ज भुतादिर्वियदादीनि पंचशः ॥१३॥
तानि चैकैकशः स्रष्टुमसमर्थानि भौतिकम ।
संहत्य दैवयोगेन हैममण्डमवासृजन ॥१४॥
सोऽशियिष्टब्धिसलिले आण्डकोशो निरात्मकः ।
साग्रम वै वर्षसाहस्रमन्ववात्सीत्तमीश्वरः ॥१५॥
तस्य नाभेरभुत्पद्यं सहस्त्रार्कोरुदीधिति ।
सर्वजीवनिकार्योको यत्र स्वयमभूत्स्वराट ॥१६॥
सोऽनिविष्ठो भगवता यः शेते सलिलाशये ।
लोकसंस्था यथापूर्व निर्ममे संस्थया स्वया ॥१७॥
ससर्ज छाययाविद्यां पंचपर्वाणमग्रतः ।
तामिस्रमन्धतामिस्त्र तमो मोहो महातमः ॥१८॥
विससर्जात्मनः कायं नाभिनन्दंस्तमोमयम ।
जगृहुर्यक्षरक्षांसि रात्रिं क्षुत्तुटममुद्धवाम ॥१९॥
क्षुत्तृंभयामुपसृष्टास्ते तं जग्धुमभिदुद्रुवः ।
म रक्षतैनं जक्षध्वमित्युचुः क्षुत्तृडर्दिताः ॥२०॥
देवस्तानाह संविग्नो मा मां जक्षत रक्षत ।
अहो मे यक्षरक्षांसि प्रजा युयं बभुविथ ॥२१॥
देवताः प्रभया या या दिव्यन प्रमुख्यतोऽसृजत ।
ते अहार्षुर्देवन्तो विसृष्टा तां प्रभामहः ॥२२॥
देवोऽदेवात्र्जघनतः सृजति स्मातिलोलुपान ।
त एनं लोलुपतया मैथुनायाभिपोदिरे ॥२३॥
ततो हसन स भगवानसुरैर्निरपत्रपैः ।
अन्वीयमानस्तरसा क्रुद्धो भीतः परापतत ॥२४॥
स उपव्रज्य वरदं प्रपन्नर्तिहरं हरिम ।
अनुग्रहाय भक्तानामनुरुपात्मदर्शनम ॥२५॥
पाहि मां परमात्मस्तें प्रेषणेनासृजं प्रजाः ।
ता इमा यभितुं पापा उपाक्रमान्ति मां प्रभोः ॥२६॥
त्वमेकः किल लोकांना क्लिष्टांना क्लेशानाशानः ।
त्वमेकः क्लेशदतेषामनासन्नपदां तव ॥२७॥
सोऽवधार्यास्य कार्पण्य विविक्ताध्यात्मदर्शनः ।
विमुंचात्मतनुं घोआमित्युक्तो विमुमोच ह ॥२८॥
तां क्वणच्चरणाम्भोजं मदविह्नललोचनाम ।
कात्र्चीकलापाविलसद्रुकुलच्छन्नरोधसम ॥२९॥
अन्योन्यश्लेषयोऽत्तंगनिरन्तरपयोधराम ।
सुनासं सुद्विजां स्रिग्धहासलीलावलोकनाम ॥३०॥
गुहन्ती व्रीडयाऽऽत्मानं नीलालकवरुथिनीम ।
उपलभ्यासुर धर्म सर्व सम्मुमुहुः स्त्रियम ॥३१॥
अहो रुपमहो धैर्यमहो अस्या नवं वयः ।
मध्ये कामयमानानामकामेव विसर्पति ॥३२॥
वितर्कयन्तो बहुधा तां संन्ध्यां प्रमदाकृतिम ।
अभिसम्भाव्य विश्वम्भात्पर्यपृच्छन कुमेधसः ॥३३॥
कासि कस्यासि रम्भोरु को वार्थस्तेऽत्र भामिनि ।
रुपद्रविणपण्येन दुर्भगान्नो विबाधसे ॥३४॥
या वा काचित्वमबले दिष्ट्या सन्दर्शनं तव ।
उत्सुनोषीक्षणामांनां कन्दुकक्रीडया मनः ॥३५॥
नैकत्र ते जयाति शालिनि पादपद्मं घ्रन्त्या मुहुः करतलेन पतत्पतंगम ।
मध्यं विषीदति बृहत्स्तनभारभीतं शान्तेव दृष्टिरमल सुशिखासमुहः ॥३६॥
इति सायन्तनीं सन्ध्यामसुराः प्रमयायतीम ।
प्रलोभयन्ती जगृहुर्मत्वा मुढधियः स्त्रियम ॥३७॥
प्रहस्य भावगम्भीरं जिघ्रन्त्यात्मानमात्मना ।
कन्त्या ससर्ज भगवान गन्धर्वाप्सरसां गणान ॥३८॥
विससर्ज तनुं तां वैं ज्योत्स्नां कान्तिमतीं प्रियाम ।
त एवं चाददुः प्रीत्या विश्वाव्सुपुरोगमाः ॥३९॥
सृष्टवा भुतपिषाचांस्च भगवानात्मतन्दिणा ।
दिग्वाससो मुक्तकेशान वीक्ष्य चामीलयददृशौ ॥४०॥
जगृहस्तद्विष्टां तां जृम्भणाख्यां तनुं प्रभोः ।
निद्रामिन्द्रियाविक्लेदो यया भुतेषु दुश्यते ।
येनोच्छिष्टान्धर्षयन्ति तमुन्मादं प्रचक्षते ॥४१॥
ऊर्जस्वन्तं मन्यमानं आत्मानं भगवानजः ।
साध्यानह गणान पितृगणान परोक्षोणासुजत्पभुः ॥४२॥
त आत्मसर्गं त कायं पितरं प्रतिपेदिरे ।
साध्येभ्यश्च पितृभ्यश्च कवयो यद्वितन्वते ॥४३॥
सिद्धान विद्याधरांश्चैव तिरोधानेन सोऽसृजत ।
तेभ्योऽददात्तमात्मानमन्तर्धानाख्यमद्भुतम ॥४४॥
स किन्नरान किम्पुरुषान प्रत्यात्म्येनासृजत्प्रभुः ।
मानयन्नात्मनाऽऽत्मानत्माभासं विलोकयन ॥४५॥
ते तु तज्जगुह रुपं त्यंक्तं यत्परमिष्ठिना ।
मिथुनीभुय गायन्तस्तमेवोषसि कर्मभिः ॥४६॥
देहेन वै भोगवता शयानो बहुचिन्तया ।
सर्गेऽनुपचिते क्रोधादुत्ससर्ज ह तद्वपुः ॥४७॥
येऽहीयन्तामुतः केशा अहयस्तेऽड जज्ञिरे ।
सर्पाः प्रसर्पतः क्रुरा नगा भोगोरुकन्धराः ॥४८॥
स आत्मानं मन्यमानः कृतकृत्यमिवात्मभुः ।
तदा मनुन ससर्जान्ते मनसा लोकभावनात ॥४९॥
तेभ्यः सोऽत्यसृजत्स्वीयं पुरं पुरुषमात्मवान ।
तान दृष्टवा ये पुरा सृष्टाः प्रशंशंसुः प्रजापतिम ॥५०॥
अहो एतज्जगत्स्रष्टः सुकृतं बत ते कृतम ।
प्रतिष्ठिताह क्रिया यस्मिन साकमन्नमदामहे ॥५१॥
तपसा विद्यया युक्तो योगेन सुसमाधिना ।
ऋषीनृषिर्हृषीकेशः सहर्जाभिमताः प्रजाः ॥५२॥
तेभ्यश्चैकैकशः स्वस्य देहस्यांशमदादजः ।
यत्तत्समाधियोगर्द्धितपोविद्यविरक्तिमत ॥५३॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमंहस्यां संहितायां तृतीयस्कन्धे विंशोंऽध्यायः ॥२०॥