मध्यखंड - देहहंतानिरसनयोगो

विध्य यदि देहादि वस्तु सत्ता तदस्निते ।
अभाव देह भावस्य स्वरुपं सकळात्मकं ॥१॥
असो हें हासत हासतां । जाला श्रीगुरु बोलता । ह्मणें तु भला रे आतां । कळसासी मज ॥१॥
आह्मि मागां कथन करुं । तेथीचें जड तेथं चि सारु । तुज निर्धारीसे सभरुं । ठाइं ठाइं ॥२॥
एवं तुज केलें पूर्ण । हर्षलें माझें मन । प्रतीति पाहावया उचलोन । घातलासी देही ॥३॥
तो फांकली तुझी मति । हे चि मानिली निश्चींति । आतां तुज पुडतो पुडती । काय सांगणें ॥४॥
पंधरें सांडोनि केवळ । पदरी बांधे पीतळ । कीं अमृत सांडोनि अंचुळ । तक्रा कोडवी ॥५॥
सांडोनि मधुच्या घागरी । पडे गंधेलाचे भरी । कीं प्रकाश सांडोनि आंधारी । कवळी प्राणी ॥६॥
सांडुनि धेनूचे दूहन । दूही अजागलस्तन । तैसें पूर्ण टाकोन मिंपण । साधलें तुज ॥७॥
गोडी नेणतां चुके । हे येकें परी निकें । पूर्ण जालया देहां बिके । भरलासी वायां ॥८॥
हो कां माझें जीविचा जीउ । काय तुझें जीवीं ठेउ । कीं हे माझें देह अव्हेरुनि देउं । सामर्थ्य तुज ॥९॥
एणें जाणपणें सर्व । तुवां मोडिली माझी हांव । तंव येरु ह्मणें आह्मां मानू नये वाव । वचन तुमचें ॥१०॥
तर्‍हि जी मिं भला । देह ज्ञानीं संचरला । वरि मिं च ब्रह्म इतुला । विश्वासु होय ॥११॥
मिं ब्रह्म ये निष्टे । वचने प्रतिष्टिली वसिष्टॆं । कपिली मुनीश्वरें सुष्ठें । हें चि नेमिलें ॥१२॥
ईश्वरादिक आदिकरुन उत्तम । ह्मणती सर्व मि चि ब्रह्म । अहं ब्रह्माहमस्मिन्‍ नेम । श्रृति असे ॥१३॥
तत्व मस्यादि वचनें । आपण चि ब्रह्म होणे । सोहं बीज प्रमाणे । ये चि विषयीं ॥१४॥
वरि तुमचा वाक्य विश्वासु । मज हा चि प्रकाशु । तरि जी मि नव्हे उदासु । एणें बोले ॥१५॥
जे जे वडील बोलती । ते ते इतर मानिति । वडीलाचे धर्म चालवीति । सर्वप्रजा ॥१६॥
वडिलाचें कर्म गुण । इतरा तें चि आचरण । बोलणें चालणें वर्तमान । तें चि सर्व ॥१७॥
यास्तव तुमचेंनि बोले । हें मज सत्य मानलें । तुह्मी निरसीतां निरसलें । आतां चि हे जी ॥१८॥
या वरी बोले प्रभु । जो देह ज्ञानासी दुल्लभु । तो परमार्थ सुलभु । करुं तुज ॥१९॥
आतां हें चि कथन कादूं । देह वादाची मुरकुंडी पाडूं । येथीचा अभिमान तोडूं । विचारखडें ॥२०॥
या देहाचें आधारें । देवो वस्तु साचोकारे । परी तुज या भीतरें । बुडो नेदों ॥२१॥
दीप तेजा पासुन । हाता ये निधान । तें साधलया प्रयोजन । काय दीपें ॥२२॥
टाकावया पैलपारु । तो चि पोटालीजे तारु । तैसा देहाचा आधारु । ज्ञानसाधना ॥२३॥
तरि हें पाहता आहे असे । द्राविक मात्र पात्रीं जैसें । निश्चळ जलयां दीसे । सर्व तेथें ॥२४॥
ते पाहाता निर्धारें । कांहि नाहिं साचोकारें । तेवी या देहा भीतरें । दिसे ते वावो ॥२५॥
पाहे पां नलिनी बिंदुभेदें । तो घेईजे अशुध्दे । या उभयापासुनी साधे । शरीर हें गा ॥२६॥
हें रक्तमासांचें भंडार । मळसूत्राचें थीलर । अस्ति मेदा कोठार । चर्मवेष्टित ॥२७॥
आर्त्ते मिष्टान्न भक्षिजत । तें ये देहीं काय होत । नव्हा हि व्दारि झरत । ते कोण शुध्द ॥२८॥
या देहाचे संभूती । मातें दोषु नेमिति । तयाचि जालया उत्पत्ति । सूतक शब्द ॥२९॥
जैं आत्मा सांडी या अपवित्रा । तैं विटाळु सर्व गात्रां । पाठिं नातळति पुत्रा । कोण्हि यासी ॥३०॥
असें सर्व देहमात्र । पाहे पवित्र किं अपवित्र । तुं सर्वज्ञुं सर्वत्र । जाण यातें ॥३१॥
रायें प्रतिष्ठिलीं सुंदरी । तीस भला हि नमस्कारु करीं । कुळ ज्ञाती कुसरी । नाणिजे तेथें ॥३२॥
तेवी आत्म देवाचे आधारें । हें पवित्र आहे बा रे । जैसें प्रतिबिंबे साजिरें । आरसेंपणें ॥३३॥
याचें चाळक तें सत्य । येर हें सर्वथा अनित्य । तो जाणिजे तैं नित्य । स्वरुपी हे चि ॥६४॥
देह ज्ञान समस्त । शिष्या नमनाचे स्वस्थ । प्रतिबिंब तें व्यस्त । सर्व दीसे ॥६५॥
असें समर्थि जाणून । केलें देहज्ञानासी मार्जन । गंगोळी घातली पूर्ण । परब्रह्माची ॥३६॥
वेदांति सीध्दांति कोडें । पुसोनि देह ज्ञानाचे धडे । निश्चयें उजळिलें पुढे । ब्रह्मज्ञान ॥३७॥
माहा रामायणिं वासिष्ठिं । कुंभा शिखिध्वजासी गोष्ठी । करी पडली दृष्टी । देहावरी ॥३८॥
देह ज्ञानें बहूतें । निरसीलिं आत्रयें अवधूर्ते । तो चालिला पूर्णपंथें । हें तों कळलें ॥३९॥
एकादश स्कंधी अनंतें । काय थापिलें निरुतें । देहा निर्धार भगवद्रीते । कोण तो जाला ॥४०॥
देह ज्ञानाचा हरळु । निरसूनि काढिला वगेळु । पाठीं केला निर्मळु कार्त्तिक शिवें ॥४१॥
देह वादु साच होता । तरि वेदु येथ थिरावता । नेति नेति कां ह्मणता । वस्तुविषईं ॥४२॥
समस्ता हि उपनिषदिं । काढिलि देहांतुन बुध्दी । भृषंडीने वसिष्ट संवादि । वारिले कयासीं ॥४३॥
जेथ आत्मबोध संचरण । तेथ पायरवे देह ज्ञान । तरि कां नोहे सांडन । नाना मताची ॥४४॥
यास्तव समस्त । वाचांळ देहीचें मत । येथ कांहिं दृष्टांत । सांगों आतां ॥४५॥
नर उष्ट्र गज वारु । बुध्दिबलाचा परीवारु । चले जुझे मरे मारु । साच तें काय ॥४६॥
चाले धावे नाचे खेळे । छायामंडपी सूत्र चले । या परीवाराचे बळें । जुझो नये ॥४७॥
खांबसूत्रीचि बाउलीं । हावभावा प्रवर्त्तलीं । तें संवादा नाथीलीं । आणू न येति ॥४८॥
गड दुर्ग डोंगर । अभ्रिं दीसे अपार । याचें बळें वैराकार । नृपतिसीं न कीजे ॥४९॥
डोहो लहरीया तरंग । मृगजळी दीसती अनेग । याचें आधारें चांग । न पीकती मळें ॥५०॥
चंद्रिचें त्रिमिर भाळे । जर्‍हिं दीसती आलें । परी हातें झोंबतां फळलें । कोणासी काये ॥५१॥
नागवल्लीचि कणिसें । जर्‍हिं मळिलिं सायासें । तर्‍हिं तेथ न दिसे । बीज मात्र ॥५२॥
भरे कोथंबीरीचे टवके । क्षीर देती कां तितुके । तरी दुहितें कौतुकें । कासवी कोण्हीं ॥५३॥
या परी देह ज्ञान । होतें प्रबुधा प्रमाण । जैं आतुडतें स्वप्र । जागरावस्ते ॥५४॥
तरी गा जळीचि मासोळी । क्रीडा न करी वेगळी । तेवी देहीचा देही बळी । देह ज्ञानी ॥५५॥
कां पाखांणांतुल पूतलें । वेगळें न जीये बापुडे । तैसें देहवादी देहा पुढें । उपेगा न ये ॥५६॥
जेवी चक्षांतुल पूतलें । करुं नये चक्षां वेगळें । तेवी देहांतु चि सकळें । देह ज्ञानें ॥५७॥
जें देहि देह आटोपे । त्यासी पूर्ण केवी आटोपे । जेवी ब्राह्मांडा हातदीपें । उजेडु नव्हे ॥५८॥
देहिचें देहज्ञान । तें देहि च प्रमाण झ । परवस्तु पावन । कैचें तेथ ॥५९॥
सागरीं तरंग पातें । पडतां पर्वतु धरीते । तैं देह ज्ञाने तरीजते । भवार्णवी ये ॥६०॥
जैसें लवणाचें वळन । न करी जान्हवी जळा बंधन । तैसें देहज्ञानें पूर्ण । नातुडे ब्रह्म ॥६१॥
आत्मा आतुडे देहज्ञानी । होय संसार भांजणी । तैं दवणें सहस्रमणी । ग्राशीला चि तो ॥६२॥
दहन कीजे रीपु पुरी । आंग टाकीजे वरी । तेवी संहार संहारी । देह ज्ञानें ॥६३॥
देह वादी ज्याची बुध्दी । त्यासी कैची आत्मशुध्दी । जैसा सूर्यो रात्री मधिं । नातुडे कोण्हा ॥६४॥
ना तरी अर्ध्द रात्रीचे वेळां । कोण्ही शुक्र देखते डोळां । तै परब्रह्म सोहळां । भोगी तो देहीं ॥६५॥
भानुतारा पूर्णीमेसी । येउनि गीवसीति शशी । तैं देह बुध्दी ब्रह्मेंसी । समरस होति ॥६६॥
देह ज्ञानांचा पेटारी । जैं तरीजे भवसागरी । तैं साची अंबरीं । दळला पंथु ॥६७॥
असें नाहिं देह वादक । देह थापीति सकळैक । ह्मणती संसारछेदक । आन नाहि ॥६८॥
तरि देह चि संसार निर्धारें । याचें चि ज्ञानें हें चि तरे । तैं घोरफडेचे आधारें । साच जालें ॥६९॥
मुखीं विषयाचा ठेवा । ठेउनि अमरेंसी हेवा । तेवी देहज्ञान भवा । नाशक होय ॥७०॥
एणें ज्ञानें भवनाशे । अविनाश वस्तु प्रकाशे तै करतळ चि आरिसे । निर्मळ जाले ॥७१॥
हे हीन विवेकी क्षिती । असी स्थळें प्रतिपादिती । ते दीवा घेउनि पाहों जाती । चंद्र बींबें ॥७२॥
देहीं । देवो आकळे । फुंजती येणें बाळें । तैं डोळां अंत्राळें । गीवसुनी घेतली ॥७३॥
देही होउनि बळी । मांडीति पूर्णेसी फळीं । चंद्र जीणावया काउळी । तया परीं ॥७४॥
थिलरी सांपडे इंदु । द्रोणी तै संटवे सींधु । तैस आत्मा सच्चिदानंदु । नातुडे जडी ॥७५॥
भुजंगी सांडिलीया कांती । त्यासी चळन ना आकृती । तेवी या शरीराची जाती । आत्मेंविण ॥७६॥
हें क्षणभंगुर शरीर । केवळ जळीचें घर । आगी जींकिले मंदिर । तया परि ॥७७॥
सर्पामुखीचा दुर्दुरु । जैसा वेटाळी आहारु । तैसा हा देहविचारु । साच होय ॥७८॥
मिथ्या तें साच करुनि । फुंजताति वपुज्ञानी । जैसें आंगोठे घालूनि वदनि । सुखावे बाळ ॥७९॥
वत्साचे चर्म काढीजे । भूस भरुनि उभेकीजे । नेणें चि मोहे माजे । वोरसे धेनु ॥८०॥
तैसें माजले अविचारें । घेति हे चि साचोकारें । परी न साधीति याचे आधारें । परवस्तु ते गा ॥८१॥
जो हें आहे अवयवें । तो पर वस्तुतें पाहावें । याचे लाहे धावावें । आपुलेया हिता ॥८२॥
अस्तु नव्हता शरीर । तों ठाकावे ब्रह्मपुर । नाहीं तरी पुढां बाहार । बहुत आहे ॥८३॥
जैसें थीलरीचें पाणि । तलिशोषि मेदिनी । वरि तपे तरणी । ग्रीष्मऋतु ॥८४॥
हे नेणती जळचरें । केळी करीति हर्षे थोरें । आदळू न पडे तो ओघव्दारे । न ठकती चि सिंधु ॥८५॥
तैसें काळें संसारें बापुडें । देह वोढिजे देव्हडे । चुकउनि दोहिची तोंडें । वस्तु घ्यावी ॥८६॥
देहसाधनी सादरु । राखोनि होंउ पाहे अमरु । अंती देंह ना साक्षात्कारु । परब्रह्मी ॥८७॥
देह दुग्धपतुची घडी । दीसे सर्वही मोडी । परी पांघुरीजे येव्हडी । दशा कैंची ॥८८॥
पाणि हेळावे भरे । माजी चंद्रबिंब विखुरे । ते मानुनी साचोकारें । वेचु नये ॥८९॥
तेवी देह साधनी । रेखीजे ब्रह्मतरणी । तेथूनि निगतां क्षणी । स्वप्र स्वादु ॥९०॥
सृष्टी बोलें मृगजळें । तै कोण चिंती घनपटळें । तैसे देही सकळे । तै विशेषु काय ॥९१॥
यास्तव ज्ञानमूर्ति । तो कां अपूरें धरील हातिं । जो स्वामि सर्वार्थीं पति । तो तो मोळी वाहेना ॥९२॥
जो सेवील चिंतामणीं । तो कां भोगील दैनी । तेवि ब्रह्मीष्ट देहाचा अभीमानी । संचरेना ॥९३॥
तुं देहाचा अभिमानु सांडी । घे आत्मतत्वाची गोडी । या बोलातें न संडी । कोण्हें काळीं ॥९४॥
हृदय मांदुस करुन यत्नें । सांटवीं ये शब्दरत्नें । तुज आणिकें प्रयत्नें । चाड नाहि ॥९५॥
असो या पुढील कथन । ते सत्याचें प्रतिपादन । यरां मतांचें करु निरसन । त्रिंबकु ह्मणे ॥९६॥
इतिश्री चिदादित्यप्रकाशे श्रीमव्दालावबोधे ब्रह्मसिध्देशोपदेशे पूर्णानंदे मध्यखंडे देहहंतानिरसनयोगो नाम एकादश कथन मिति ॥१॥