मध्यखंड - देहाभिमान योगी

नानापदार्थसत्तेह सर्वादिकारणं वपु: ।
ततस्त्वां बोधयिष्यामि कारणाकारणं क्रमात्‍ ॥१॥
आतां येथूनि देहभास । सांगणें पडले उदास । याचे आधारें सर्वस । देखीजत ॥१॥
हरिहर ब्रह्मादिक । गंधर्वगण वृंदारक । दानव ऋषी पन्नक । पितरा द्यस ॥२॥
तारा ग्रह शशि भास्करु । विराट हिरण्यगर्भु सर्वेश्वरु । महतत्व माया ईश्वरु । देहरुपी ॥३॥
देह चि प्रणव ज्ञान । देह ची सुखसाधन । तैंसे चि ब्रह्मज्ञान । देहे लाभे ॥४॥
या देहाचें आधारें । आत्मा रुपासी ये बा रे । देहा वेगळें उरें । तें अनिर्वचनिय ॥५॥
च्यार्‍हि भूतग्राम मुख्य । योनि चौर्‍यासी लक्ष । अणु दीर्घ असंख्य । दाटलें हे चि ॥६॥
ब्रह्म प्रकृति गुणात्मक । पांचही पंचकें पंचभूतिका । यां छतिसां तत्वि येक । देहिं चि होय ॥७॥
हे सर्व देह ची निर्धारें । पण जण जन धावे समर्थाचे मोहरे । कां जें थूळें साकारे । रुपा येती ॥८॥
गिरी शीला सरिता सागर । देव ऋषि तारा नर । दीर्घ निरंतर । वंदि जन ॥९॥
मानवी मुख्य जीवयाति । हे उच्च ते वंदितिं । याचें चोज काई प्रतिमा पूजिति । थूलाथूळा त्या ॥१०॥
या चि प्रकृतीमाजि देव । ते उत्तम सर्वत्र सर्व । येर नाना योनिचें जीव । हीन रुपी ॥११॥
समस्तां जीवाहुनि सार । ते हे मानवी शरीर । सर्वज्ञ चराचर । हें चि जाणे ॥१२॥
या देहाचें आधारें । निर्गुण ब्रह्म अंकुरें । मां वश्य होति साकारें । नवल काई ॥१३॥
जें जें त्रैलोक्या भीतरी । तें पाहे ये ची शरीरीं । समुद्र सरीता गीरी । मुख्य करुनि ॥१४॥
मोक्ष स्थानें तीर्थे पुरे । मेरु मांदार शीखरें । दीपें खंडे चराचरें । येथें चि पाहें ॥१५॥
ईश्वरा पासुनि मशक । येथें चि पाहे सकळैक । वेगळें सांगतां अनेक । वाढती बोले ॥१६॥
हें निर्मळ करुनि पाहासी । तरी सर्व येथें चि देखसी । मंदे मळ जालयां होसी । तुं चि अंध ॥१७॥
हें शीलें असें करीसी भारी । तरी बुडसी भवसागरी । पाठीं तुज तुझा वैरी । दुजा न मिळे ॥१८॥
जरी हे करीसी सोज्वळ । तरी तरता न लगे पान वेळ । तैं तुझा सखा केवळ । तुं चि बापा ॥१९॥
हें अविद्या वल्लिचें कुसम । परी फळ दे अनुपम । हें भाविता विषम । भ्रमचक्रीं पाडी ॥२०॥
हें वलें तो कांठ मुरडी । यासी दे आत्मगोडी । तेथ दावी अनावडी । संसाराची ॥२१॥
तुं ह्मणसी हें अपूरें । तरी येथें ची सार आहे बा रे । अविद्या अहंतेचें कावरें । एणें ची झडे ॥२२॥
हे मृगजळाकार दीसे । परि मूर्त्ता मूर्त्त बोल असे । हें नाशीवंत प्रकाशे । अविनाश येथें ॥२३॥
जे असती या भीतरी । तें तुझी अपत्यें तुझां उदरीं । हे ज्याची प्रतिष्ठा करी । तें तुझें स्थापित ॥२४॥
असें हें समर्थ देह । तुज लाधलें समूह । आतां तूं होय नि:संदेह । याचें नि संगें ॥२५॥
असा देहातें चाळीता । तो तु चि समर्थ निरुता । पाहाता तुज होनि समर्थुं आतां । कोण आहे ॥२६॥
॥ इति देहाभिमानु ॥
====
असा सांगतां निधारु । येरां कळला विवरु । तेणें आनंद थोरु । प्रगटला ॥२७॥
तो ह्मणे मिं ब्रह्म संचला । वरि हें देह लाधला । कुटुंब परीग्रहो जाला । केवढा मज ॥२८॥
मिं पाळिता मी चि कर्ता । मिं संहर्त्ता मी चि धर्ता । बुडे तरे मि मिं वेत्ता । मिं चि मोघु ॥२९॥
स्मृति पुराण इतिहास । वेद शास्त्र सर्वस । जल्पना वाचा बहुवस । मज चि स्तव ॥३०॥
तीर्थ क्षेत्र तपोवन । मंत्र स्तोत्र पठन । हव्य कव्य दया दान । मज चि स्तव ॥३१॥
मिं श्रध्दा कांहिं करुं । ते श्रध्दे मि चि आधारु । माया प्रपंचु ईश्वरु । मिं चि सर्व ॥३२॥
मिं मुक्ति पदें कवटीं । तो त्रैलोक्य माझां चि पोटीं । मि चि मज माझा दिठि । समर्थु देखे ॥३३॥
असा तो आपुलेंनि सुखें । मिं चि ह्मणौनि प्रेमे तोषे । आश्चर्यें डोले मुखें । हे चि बोले ॥३४॥
माथा तुकीतु आवडी । आसनें हि प्रेमें सांडी । कैसी लागली गोडी । मिं पणाची ॥३५॥
मिं मिं पणे मदोन्मत्तु । येणें बोधें सर्वागे ढुलतु । तो विनोदु निवांत । श्री गुरु पाहे ॥३६॥
॥ इति शीष्यवचन शिष्यबोध ॥
====
मग तो विचारीं मनी । हा जाला देहाभीमानी । जड हें मीपण घेउनि । फुंडत असे ॥३७॥
आह्मिं विनोदें चालविलें । देहकथन निरुपीलें । तो हें बापुडें गुंतलें । साच चि येथें ॥३८॥
येणें मिपणाचेंनि वोघें देह पोटळिलें मोघें । हें जड घेतलें सांघे । कवणा दु:खा ॥३९॥
येणें सर्वत्र निरसुन । घेतलें भारि मिंपण । हा मुक्त जाला हें प्रमाण । कैसें होईल ॥४०॥
षेचराची जाली झाडी । तो नग्र होउन वस्त्रें फाडी । ते बाधा गेली कीं रोकडी । आंगी आहे ॥४१॥
ज्वरु गेलया वेळा । सांडी सुस्वाद गळाळा । तो रोगनिवृत्तिचा सोहळा । कोठोनि भोगी ॥४२॥
सांघे चिंतामणि घेरि आहे । तो दरिद्री मोळी वाहे । तरि तो असत्यवादी नोहे । कैसा मूढ ॥४३॥
जो तरुं ह्मणे भवसागरी । तो मिंपणाचें थीलरी । बुडों पाहे तरी । पोहणारु कैसा ॥४४॥
जो मिपणाचेंनि वृश्चीकें । डंखीला व्याकुळ पडे भूमिके । तो येणें संसार पन्नके । वाचे कैसा ॥४५॥
मिं पणाचें जठरें । दहति ज्याची शरीरें । तो ब्रह्म सुधाकरें । निवे कैसा ॥४६॥
मिपणाचे नळीकें । जे गुंतले ये चि आशंके । ते ये भवपाशिं चुके । ऐसे कैसें ॥४७॥
सन्निपातु तुटला पाहातां । धावे वरलातु भल तेउता । तरी चित्त भ्रमु काय मागुता । जोडु जीवा ॥४८॥
सर्व बंधनी तुटला । कारागृहिं सांपडला । तैसा हा मुक्त जाला । शीष्य माझा ॥४९॥
हा तो ब्रह्म चि संचला । परि मिंपणे झांकोळला । जैसा चंद्र बिंबी आला । कळालोपीं ॥५०॥
कां आपुलें निज मलें आरिसा । लोपी आपुलीया प्रकाशा । का पावकाचा धूम्र जैसा । पावकां लोपी ॥५१॥
कां सूर्याचे मेघपटळ । आत्सादिति सूर्यकीळ । कां जळाचि बाबूळी जळ । झांकोनि राहे ॥५२॥
तैसा जग ब्रह्म चि आइता । वरि प्रगटे अहंता । तै स्मरु सांडोनि भल तिउता । भांबावे भूली ॥५३ ।
जैसें अंबराचे मळ । पाखाळूनि कीजति निर्मळ । तैसें मींपण झाडोनि चोखाळ । करुं यासी ॥५४॥
मिंपण पाति एक । झाडुन करुं ब्रह्म कनक । आतां उपदेशु सुरसीक । ब्रह्म यासी ॥५५॥
याचें मीपण दवडू परतें । सवें चि झाडी नाना मतें । मग परब्रह्म आइतें । हा चि होईल ॥५६॥
असा जाणौनि निर्धारु । उपदेशु करील श्रीगुरु । श्रीमद्भैरवाचा कुमरु । राजयोगी ॥५७॥
तो त्रिंबकु परमानंदे । कथा सांगैल विनोदें । निवती जेथीचें संवादें । शिष्यकुळें ॥५८-६०॥
इतिश्री चिददित्यप्रकाशे श्रीमव्दालवबोधे ब्रह्मसिध्देशोपदेशे पूर्णानंदे मध्यखंडे देहाभिमान योगी नाम दशम कथन मिति ॥१०॥