मध्यखंड - ब्रह्मसिध्देशोपदेश

दुष्ट नक्षत्रीं संचरे । कां गुविणी भक्षि तिखीं क्षारें । तो गर्भ न थरें । मातु कुक्षीं ॥६१॥
दाहा मासाची प्रवृत्ति । गुर्विणी होय प्रसूती । हे वेळ चुके ते बोलिजती । काळलोप गर्भ ॥६२॥
तैं अपान बैसोनी मूळीं ।निरुंधीं गर्भु कमळीं । हो नेदी मोकळी । तो वृध्दि ना प्रसूती ॥६३॥
असो हें मणिपुरा खालुता । स्वाधिष्ठानां वरुता । ते स्थानीं वाढता । होय गर्भु ॥६४॥
आणि त्या गर्भाचें नाळ । नव्हे बरे वेगळे । ते बरेचा देठु मूळ । मातु कमळीं ॥६५॥
जे गुर्विणीचें भक्षण । त्याचा रसु कारण । तेणें होय पोषण । गर्भाचें त्या ॥६६॥
ते गर्भ कमळ व्दारें । वरेचेंनि पदरें । नाळा अंगे संचरे । बाळनाभा ॥६७॥
हे चि गर्भासी जीवन । विचारु नाही आन । कां जें सर्वव्दारां निरुंधन । असे तेथें ॥६८॥
जैसें तरुचें सार सकळ । देंठ व्दारें घे फळ । तेवी त्या गर्भासी नाळ । कारण असे ॥६९॥
कां तरुलतेचेनि मूळे । पोषती शाखा पत्रें फळे । तेवी मातु कमळवरनाळें । वृध्दी गर्भा ॥७०॥
असो तो गर्भु वोटीया दाटोनी । वसेकटी नाभी स्थानी । कुक्षीं ते भरुनि । वाढता होय ॥७१॥
पुत्र वसे दक्षिणांगी । कन्या वाढे वामभागीं । मध्य नपुंसक दोहि अंगी । दोनि बाळें ॥७२॥
पुत्र अधिकें शुक्लिते । कन्या अधिके शोणिते । रक्ता रेता समवेते । नपुंसक ॥७३॥
ऐक्य जालया रक्तरेता । मध्ये अपानु पडे अवचिता । तेणें गोळु फुटे तैं उभयतां ।वाढती बाळें ॥७४॥
विभागीं अधिक शुकित । तेथें आत्मजु वाढे निभ्रांत । न्यून जालयां रेत । वधू होय ॥७५॥
कर पाद अंगमेळी । मुखीं शीरीं करांजुळी । अधकंठ शीरतळीं । वसे गर्भु ॥७६॥
तो नाळे गिवसीला । वरुनि वर मोटा बांधला । मळ मूत्रें दाटला । कष्टरुपी ॥७७॥
ऐसा संकष्टीं दाटला । ह्मणसी तो कैसा वांचला । तरी जाति स्मरु आपला । सुचोनि असे ॥७८॥
आणिक परवस्तुचां स्थानि । लय लक्ष ठेउनि । या कष्टातें साहोनि । जठरीं होता ॥७९॥
स्वयं आत्मा मानित । एव्हडा परमानंदु जेथ । बाह्य कष्टातें तेथ । कोण मानी ॥८०॥
जैसा योगी समाधी । बाह्य संकोचु न बाधी । कां जे स्वयमात्मा ओषधी । सेविली तेणें ॥८१॥
तैसा गर्भु उदरीं । दु:ख नेणें सर्वेपरी । हें दु:ख देखता तरी । साहाता कैसा ॥८२॥
तैं गर्भीं सर्वव्दारा निरुंधन । मध्यें चि प्राणाचें भ्रमण । लिंग मस्तका पासुन । मर्यादा त्याची ॥८३॥
तैं पुढां घालूनि ‘ह ’ कारु । ये पाठिलगा ‘स’ करु । ऐसा शरींरीं चि निरंतरु ।प्राणु खेळें ॥८४॥
एवं नव मास क्रमून । होय गर्भाचे उन्मळन । निगतां योनिमुखें दारुण । कष्ट होती ॥८५॥
यास्तव जाति स्मरु विसरे । प्राणु चाले घ्राणव्दारे । तैं पुढिल अक्ष्रर होय माघारें । ‘हंस’ हा जपु चाले ॥८६॥
पूर्विल ‘सोहं’ गेलें । ‘हंस’ ‘हंस’ जपु चाले । गर्भि होतें ते विस्मरेंलें । बाह्यकष्टीं ॥८७॥
कां जे वोढितां योनिव्दारे । दु:खें स्वबोधु विसरे । ‘कोहं’ दीर्घस्वरे । गर्जोंलागे ॥८८॥
आतां असो हे मातापिता उभयतां । सात्विकबुध्दी रमतां । तैं देवभक्तु शांतव्रता ।उपजे बाल ॥८९॥
हाव भाव आलिंगनें चुंबनें । राजस वृत्तिचें रमणें । तो व्यवसायीकें लक्षणें । उपजे बाळु ॥९०॥
क्रुर बुध्दिं तामसिं । रमतां असंतोष दोघांसीं । तें तामसें नष्टें तैसी । होती बाळे ॥९१॥
अति कामातुर पुरुषु । अधीक होय शोणिताचा अंशु । तैं कन्या उपजे परी हव्यासु । पुरुषाचा तिंसी ॥९२॥
तेथ अधीक शुकित । तो पुत्र होय बळविख्यात । नारी कामातुर बहुत । तै ऐसें घडे ॥९३॥
तेथ अधीक जालयां बीज । त्या पुत्रासी भाव सहज । अधीकें रक्तें सुलज । उपजे कन्या ॥९४॥
नपुंसकासी भाव । कामातुराचें सर्व । आधीं द्रवे त्याचें अवयव । बालका होति ॥९५॥
आदित्य भौम संक्राति पित्रदिवसीं । अष्टमि पूर्णिमा दर्शीं । गर्भ संभवे त्यासीं । पवित्रता नसे ॥९६॥
शशिसूर्याचां ग्रहणी । गर्भी संभवे प्राणि । तो राखोंडा वदनीं । तें चि चिन्ह ॥९७॥
अपकरेती रक्त मिळे । कां गुर्विणी भक्षीं कंदे मूळें । तें हिंसारुप काळें । उपजे बाळ ॥९८॥
वातुळे उपजे अंगहीन । गौल्य भक्षितां गौरवर्ण । महुरी तैलापासुन । श्वेतकुष्टी ॥९९॥
तीव्र उष्णें भक्षितां अंबिळे । रक्तवर्णें होति बाळें । यास्तव गुर्विणी सकळें । मधुरे भक्षांवी ॥१००॥
देवी गोवरु हे दोनि । दोष पितुवीर्यापासुनी ।हे अस्थि शिरा भेदुनी । प्रगट होति ॥१॥
कांजनी गोदडी शोणितीं । हे मांस त्वचे प्रकटती । हे मातुगर्भींचे असती । दोनि दोष ॥२॥
हे च्यारी नेमले सृष्टी । आणि षष्ठी दोष दृष्टी । या सप्तगंगौसंकष्टी । उतरे बाळ ॥३॥
एकें दों तिं दीवसीं । संभूत होय अहर्निशी । दीर्घायु त्या बाळासीं । बोलों नये ॥४॥
पाचां सातां नवां अकरां । या दीसी । संभूति होय गुरोदरा । तैं जन्म कुमरा । भर्वसेंनि ॥५॥
येरा सम दिवसीं । संभूति होय नारीसी । तैं ते अपत्य कुंसी । कन्या होय ॥६॥
पुरुष पिंगळा दक्षिणश्रवणें । नाडी इडा वाम कानें । विषमा दीसी ऋतु देणें । अवश्य पुत्रु ॥७॥
नरु इडे वामभागीं । नारी पींगळे दक्षिणांगीं । द्रवती समदिनी संयोगी । तैं सत्य कन्या ॥८॥
हें अगडेंसी वचन । बोलिले माहारुद्र आपण । परी प्रत्यो पाहिल्या वाचुन । विश्वासु नसे ॥९॥
उभयांचे अंत: करण चळे । ते मुकीं बधिरे होति बाळें । मन निद्रे विस्मृति खेळे । ते लुंलीं होति ॥१०॥
निद्रे विस्मृति आलस्यें रमती ई। तेथुन तें अंधें पंगें होति । संतोषु नसे चित्तिं । ते बोबडीं बाळें ॥११॥
विपरीत रमतां स्वभावें । अवचिता गर्भु संभवे । तें बाळ जाणावें । नष्ट दोषी ॥१२॥
जे अक्षरी संभूती । ते चि भोगी फळश्रुती । जन्मपर्यंत या स्थीति । वर्ते बाळक तें ॥१३॥
ब्रह्ममूहूर्त्तसंभूतीकाळीं । ते चि अक्षर पडलें भाळिं । अन्य लेख न निडाळिं । असे चि ना ॥१४॥
पुरुषाची श्रधा धरी । कामें विकळ होय नारी । उर्ध्दोदर निद्रा करी । द्रवे ऐसी ॥१५॥
त्ये असतां रितुवंती । तिचे रेत पडे तिचा शोणिती । या परी संभवती । ते अल्पगर्भ ॥१६॥
तेथ भाव नसे पितयाचा । नसुधें रक्त मांस त्वचा । अस्थि शीरा मज्ज्या यांचा । अंशु नसे ॥१७॥
सा धातुचें सकळैक । हें देह षट्‍कौशिक । या धातुचें कौतुक । ऐसें असें ॥१८॥
अस्थी शीरा मज्ज्या या तीन । धातु पितयापासून । रक्त मांस त्वचा पूर्ण । मातेच्या धातु ॥१९॥
जें जें देहीं असे श्वेत । तें तें पीतयांचे निभ्रांत । आरक्त ते समस्त । मातेचे होय ॥२०॥
रोम आणि कुरळ । उभयांचें सकळ । दोनि भाव प्रांजळ ।येथ दिसत ॥२१॥
कामक्रोधु शोक मोह भय । ये पांच नभाचें कार्य । धावन चळन आकोचन वाय । निरुंधन प्रसरण ॥२२॥
क्षुधा तृषा निद्रा आलस्य कांति । ये तेजाचीं गा शीष्यमूर्ति । लाळ मूत्र श्वेदु रक्त रेती । आदि तोये ॥२३॥
रोम त्वचा शिरा मज्जा मांस। हे पांच महीचे अंश । पंचतत्वाचे पंचवीस । गुण ते ये चि ॥२४॥
जायते स्थितियेते विवर्ध्दते । विपरीणमते । अपक्षीयते विनस्यति ये निरुतें । विकार नाहीं ॥२५॥
जायतें तें जन्मतें । अस्ति ह्मणिजे असणें । विवर्द्धते वाढने । विकारु तीजा ॥२६॥
तारुण्य तें विपरीणमते । जरा ते अपक्षीयते । सठा विकारु मरणातें । विनश्यति ह्मणीजे ॥२७॥
क्षुधा तृषा मोह शोक । जरा मृत्यु इत्यादिक । या षडूर्मीचें कौतुक । थोर असे ॥२८॥
अशन पिपासा प्राणा । शोक मोह हें मना । देह जरा मरणा । योग्य होये ॥२९॥
ऐसें हें पूर्विची सकळ । देह जालें प्रांजळ । जन्मवेळे वगळे । समिश्रदत ॥३०॥
यापरी संसारीया । वृध्दी होय इंद्रियां । क्षुधा तृषा सावया । उपरु दाविति ॥३१॥
आशा मनसा तृष्णा कल्पना । या आकळिती प्राणा । इंद्रिये धरुनी वासना । धावती सैरा ॥३२॥
काम क्रोध मद मत्सरु । दंभ प्रपंच अहंकारु । शोक मोह विकारु । पैसु दाविति ॥३३॥
भय लज्या व्देषु । विषाद मैत्री हर्षु । अविद्ये होय विशेषु । आकळे आत्मा ॥३४॥
पुत्र कळत्र पशु दासी । माया वाढे दिसेंदिंसी । मन धावे हव्यासी । संसारांचा ॥३५॥
क्षांति क्षमा निवृत्तिं । त्या होति या गर्भस्थीति । त्या समस्तां हारपती । अविद्येमध्यें ॥३६॥
ज्ञाना आछादी अज्ञान । बैसे संशयबंधन । हव्यास वाटॆ तो दारुण ।दीवसेंदीवस ॥३७॥
या शरीराचें गणित । मोटकें प्रमाण आऊट हात । आउठ पीठेंसी नांदत । त्रिखंड तें हें ची ॥३८॥
हें व्दिभाग संपुट । सोळा संधी बाहतरी कोष्ट । नवनाडी पुराष्ट । नवव्दारें यासी ॥३९॥
येथ तीन लक्ष त्रीपन कोडी । बाहातरी सहस्र शिरा नाडी । तीन शतें साटी अस्थी एव्हडी । शरीरमीलणी ॥४०॥
ये शरीरीं साचोकारें । अखंड झरती नव ही व्दारें । देव ग्रह याचि भीतरे । वोळखावे ॥४१॥
याची विवंचना सकळ । येथून करुं प्रांजळ । तें हें मध्य खंड सकळ । देहज्ञान ॥४२॥
या शरीराची कळ । चळे तों योनीकंदु समूळ । याचें प्रमाण षडांगुळ । नेमले असे ॥।४३॥
येथीचें प्रमाण ऐसें पाहे । तीन अंजुळे सर्व मेहे । मूत्र अंजुळे च्यारी आहे । हे वृध्दीं बोलिजे ॥४४॥
श्लेष्मु देहीं षडांजुळ । दाहा अंजुळे येथ जळ । नव अंजुळे रसाळ । रमु येथ ॥४५॥
मळ तें अंजुळे सात । अंजुळे च्यारी सर्व पीत्त । आठ अंजुळे देही रक्त । कोष्ठे ऐसी ॥४६॥
येर ये शरीरीं सर्वस । अस्थि शीर मज्ज्या मांस । त्वचा रोम बहुवस । दाटले असे ॥४७॥
आणिक क्रीमि जीवसंत । या देहामध्ये असंख्यात । याचें कारण साक्षांत । पुढा असे ॥४८॥
येथीचि थानमनें । चक्रें देवते भुवनें । ते आयकुनि कथनें । सुखीया होसी ॥४९॥
ईश्वरादिक सिध्दयोगी । जें जे बोलिलें जें जें प्रसंगी । ते शिष्या तुझें आंगी । बाणें तें करुं ॥५०॥
ऐसी कथा रसाळरंगी । बोले त्रिंबकु राजयोगी । निर्धारु बाणें जो जो आंगी । ते तें दाखऊ ॥५१॥
इतिश्री चिदादित्येप्रकाशे श्रीमव्दालावबोधे ब्रह्मसिध्देशोपदेशे पूर्णानंदे मध्यखंडे पिंडोत्पत्ति नाम तृतीय कथन मिति ॥३॥