गुणदोष दर्शविणारी वचने

कलमात दर्शविलेल्या गुणांशिवाय वरासंबंधाने गुणदोषांची दर्शक अशी पुढील वचने, सूत्रे, स्मृती इत्यादी ग्रंथात आढळतात :
१. बुद्धिमते कन्यां प्रच्छयेत् ।       ( आश्वलायनसूत्र )
२. श्रुतवात् ।                                ( आपस्तंबसूत्र )
३. बंधुशीललक्षणसंपन्न: श्रुतवान् । ( बौधायनसूत्र )
४. कुलं च शीलं च वयश्च रूपं विद्यां च वित्तं च सनाथतां च ।
एतान्गुणात्सप्त परीक्ष्य देया कन्या बुधै: शेषमचिंतनीयम् ॥      ( यमस्मृति )
५. उन्मत्ता: पतिताश्चैव कुष्ठिषंढस्वगोत्रजा: ।
चक्षु:श्रोत्रविहीनाश्च तथापरस्मारदूषिता: ॥
अवंद्याश्चैव दूरस्था मोक्षमार्गानुसारिण: ।
शूरा निवृत्ताश्चैतेभ्यो न देया कन्यका बुधै: ॥                 ( कात्यायन )
६. कन्यां ददाति वृद्धाय नीचाय धनलिप्सया ।
कुरूपाय कुशीलाय स प्रेतो जायते नर: ॥                      ( पराशर )
७. वराय गुणहीनाय वृद्धाय ज्ञानिने तथा ।
दरिद्राय च मूर्खाय रोगिणे कुत्सिताय च ॥
अत्यंतकोपयुक्ताय चात्यंतदुर्मुखाय च ।
पंगुलायाङ्गहीनाय चान्धाय बधिराय च ॥
जडाय चैव मूकाय क्लीबायात्यंतपापिने ।
ब्रह्महत्यां लभेत्सोपि य: स्वकन्यां प्रयच्छति ॥               ( ब्रह्मवैवर्तपुराण )