नन्दिकेश्वरविरचितम् अभिनयदर्पणम् - ३

स्तम्भः स्वेदाम्बु रोमाञ्चः स्वरभङ्गोऽथ वेपथुः । वैवर्ण्यमश्रु प्रलय इत्यष्टौ सात्त्विकाः स्मृताः ॥४१॥
आङ्गिकाभिनयसाधनानि तत्राङ्गिकोऽङ्गप्रत्यङ्गोपाङ्गैस्त्रेधा प्रकाशतः । अङ्गानि अङ्गान्यस्त्र शिरो हस्तौ वक्षः पार्श्वौ कटीतटौ ॥४२॥
पादाविति षडुक्तानि ग्रीवामप्यपरे जगुः ॥
प्रत्यङ्गानि प्रत्यङ्गान्यथ च स्कन्धौ बाहू पृष्ठं तथोदरम् ॥४३॥
ऊरू जङ्घे षडित्याहुरपरे मणिबन्धकौ । जानुनी कूर्परावेतत् त्रयमप्यधिकं जगुः ॥४४॥
उपाङ्गानि ग्रीवा स्यादप्युपाङ्गन्तु स्कन्ध एवं जगुर्बुधाः । दृष्टिभ्रूपुटताराश्च कपोलौ नासिका हनू ॥४५॥
अधरो दशना जिह्वा चुबुकं वदनं तथा । उपाङ्गानि द्वादशैव शिरस्यङ्गान्तरेषु च ॥४६॥
पार्ष्णिगुल्फौ तथाङ्गुल्यः करयोः पादयोस्तले । एतानि पूर्वशास्त्रानुसारेणोक्तानि वै मया ॥४७॥
नृत्यमात्रोपयोगीनि कथ्यन्ते लक्षणैः क्रमात् । अङ्गानां चलनादेव प्रत्यङ्गोपाङ्गयोरपि ॥४८॥
चलनं प्रभवेत्तस्मात् सर्वेषां नात्र लक्षणम् । शिरोमेदाः  सममुद्वाहितमधोमुखमालोलितं धुतम् ॥४९॥
कम्पितं च परावृत्तमुत्क्षिप्तं परिवाहितम् । नवधा कथितं शीर्षं नाट्यशास्त्रविशारदैः ॥५०॥
समशिरः  निश्चलं सममाख्यातं यन्नत्युन्नतिवर्जितम् । विनियोगः  नृत्यारम्भे जपादौ च गर्वे प्रणयकोपयोः ॥५१॥
स्तम्भने निष्क्रियत्वे च समशीर्षमुदाहृतम् । उद्वाहितशिरः  उद्वाहितशिरो ज्ञेयमूर्ध्वभागोन्नताननम् ॥५२॥
विनियोगः  ध्वजे चन्द्रे च गगने पर्वते व्योमगामिषु । तुङ्गवस्तुनि संयोज्यमुद्वाहितशिरो बुधैः ॥५३॥
अधोमुखशिरः  अधस्तान्नमितं वक्त्रमधोमुखमितीरितम् । विनियोगः  लज्जाखेदप्रणामेषु दुश्चिन्तामूर्छयोस्तथा ॥५४॥
अधःस्थितार्थनिर्देशे युज्यतेऽम्बुनि मज्जने । आलोलितशिरः  मण्डलाकारमुद्भ्रान्तमालोलितं शिरो भवेत् ॥५५॥
विनियोगः  निद्रोद्वेगग्रहावेशमदमूर्छासु तन्मतम् । भ्रमणे विकटोद्दामहास्ये चालोलितं शिरः ॥५६॥
धुतशिरः  वामदक्षिणभागेषु चलितं तद्धुतं शिरः । विनियोगः  नास्तीति वचने भूयः पार्श्वदेशावलोकने ॥५७॥
जनाश्वासे विस्मये च विषादेऽनीप्सिते तथा । शीतार्ते ज्वरिते भीते सद्यःपीतासवे तथा ॥५८॥
युद्धे यत्ने निषेधादावमर्षे खाङ्गवीक्षणे । पार्श्वाह्वाने च तस्योक्तः प्रयोगो भरतादिभिः ॥५९॥
कम्पितशिरः  ऊर्ध्वाधोभागचलितं तच्छिरः कम्पितं भवेत् । विनियोगः  रोषे तिष्ठेति वचने प्रश्ने सङ्ख्योपहूतयोः ॥६०॥