रसवहस्त्रोतस् - आलस्य

सुखस्पर्शप्रसंगित्वं दु:खद्वेषणलोलता ।
शक्तस्यचाप्यनुत्साह: कर्मस्वालस्यमुच्यते ॥
सु. शा. ५-५२ पान ३०६

मृदु सुखकारक स्पर्श हवेसे वाटणें व त्यामुळें मऊ गाद्या गिरद्यावर लोळणें, कोणत्याहि प्रकारचें कष्ट वा थोडेसेही श्रम नकोसे वाटणें, शक्ति असूनहि काम करण्याचा कंटाळा असणें या विकारास `आळस' असें म्हणतात. हा विकार बहुधा सामरस व कफप्रधान व्याधी व मेदोरोग यांत लक्षण म्हणून असतो. कांहीं व्यक्ती स्वभावत:च या विकारानें युक्त असतात. तेथें तमोदोषाने मन व्याप्त आहे असे मानावें आमामुळें उत्पन्न झालेल्या विकारावर चिकित्सा करतां येते.

चिकित्सा

लंघन, आमपचन, शोधन, त्रिभुवनकीर्ति आमपाचकवटी, वातविध्वंस हरितकी, शिलाजतु, व्यायाम.