अध्याय ८९ वा - श्लोक ५१ ते ५५

तमः सुघोरं गहनं कृतं महद्विदारयद्भूरितरेण रोचिषा ।
मनोजवं निर्विविशे सुदर्शनं गुणच्युतो रामशरो यथा चमूः ॥५१॥

आज्ञे सरिसें अति तेजिष्ठ । भगवदाज्ञाधारक स्पष्ट । ज्याचा मना सम वेग प्रकट । जें संकल्पनिष्ठ हरीचें ॥१७॥
ऐसें सुदर्शनें सहस्रार । भूरितरतेजें तम सुघोर । महत्प्रकृतिपरिणामपर । अतिभ्रमकर गहनतर ॥१८॥
तें विदारित देदीप्यमान । प्रवेशलें परमजवीन । न पुरे चपळत्वा पवमान । त्या उपमान परिसा हो ॥१९॥
जेंवि कार्मुकज्याविनिःसृत । श्रीरामाचा शर उद्यत । चमूतें संहार करित । प्रवेशे कृतान्त अनिवार ॥५२०॥
तेंवि अंधारें निवटीत । सुदर्शन चालिलें तमांत । ऐसी हे उपमा व्याससुत । वदला श्लोकांत मुळींच्या ॥२१॥
यावरी पुढें हरिस्यंदन । कैसेन करी तमकमण । तेंही ऐका सावधान । अगाध महिमा कृष्णाचें ॥२२॥

द्वारेण चक्रानुपथेन तत्तमःपरं परं ज्योतिरनन्तपारम् ।
समश्नुवानं प्रसमीक्ष्य फाल्गुनः प्रताडिताक्षो पिदधेऽक्षिणी उभे ॥५२॥

दुर्गम दुर्गीं जेंवि विवर । पर्वत फोडूनि करिती थोर । तया मार्गें चढती वर । दुर्गशिखरपर्यंत ॥२३॥
तेंवि तें निबिड महत्प्रकृति । परिणामरूप अज्ञान व्यक्ति । भ्रान्ति हेतुतम निश्चिती । वरित स्वदीप्ती सहस्रार ॥२४॥
चालिले परंतु आसमंतात । निबिड तैसेंच संचलें ध्वान्त । मध्यभागीं विवरवत । प्रकाश प्रशस्त चक्राचा ॥५२५॥
एवं अग्रभागीं प्रकाशकर । मनोवेगें चालिलें चक्र । तया अनुगतमाग सत्वर । सरथवारु चालियले ॥२६॥
तया चक्रद्युतीचा बडिवार । ऐकें राया किंचिन्मात्र । प्रळयकाळींचें तेज तीव्र । मंदतर जिये पुढें ॥२७॥
भगवत्सत्तेचें तेज बहळ । तया तमाहूनि पर केवळ । प्राकृततमा अस्पृष्ट निखळ । उत्कृष्ट निर्मळ जे ज्योति ॥२८॥
जयासि नाहीं अंतपार । नित्य अव्याहत अजस्र । तें तेज देखोनि पण्डुकुमर । प्रताडितनेत्र जाहला ॥२९॥
अर्जुनाची दृष्टि प्राकृत । सुदर्शनतेज अत्यद्भुत । देखोनि दिपले अक्ष बहुत । झांकिले निवान्त दोन्ही ही ॥५३०॥
पुढें रथ कैसा आलिला । घोर अंधकार क्रमिला । हें नेणेंचि फाल्गुन वहिला । निश्चळ बैसला पिहिताक्ष ॥३१॥

ततः प्रविष्टः सलिलं नभस्वता बलीयसैजद्बृहदूर्मिभूषणम् ।
तत्राद्भुतं वै भवनं द्युमत्तमं भ्राजन्मणिस्तम्भसहस्रशोभितम् ॥५३॥

त्यानंतरें अविलंबें । महत्तेजसमारंभें । तम क्रमितां हयकदंबें । रथ पावला सलिलाप्रति ॥३२॥
कवणे प्रकारींचें तें उदक । विशदतर आस्थापूर्वक । विशेषणीं परिसा सम्यक । जेंवि श्रीशुक नृपा कधी ॥३३॥
अगाध अपार वरुणोदक । बहुत विस्तीर्ण भयानक । झडाड वायूचा आत्यंतिक । अमर्यादक जया वरी ॥३४॥
तया बळिष्ठ पवनें करून । लाटा उसळती महद्भीषण । तेंचि जयाचें भूषण पूर्ण । शोभायमान जळ ऐसें ॥५३५॥
तया उदकामाजी अद्भुत । भवन रमणीय़ प्रकाशवंत । कोटिसूर्यांची दीप्ती जेथ । खद्योतवत प्रतिभासे ॥३६॥
जितुकीं ब्रह्माण्डीं द्युतिमंत । ज्योतिषें अथवा भुवनें दीप्त । त्यांहूनि अनंतगुणें उज्ज्वलित । विस्तीर्ण बहुत अनुपम ॥३७॥
सहस्रमणिस्तंभभ्राजिष्ठ । म्हणिजे नानारत्नांचे यथेष्ट । अनेकरंगीं प्रदीप्त अविट । स्तंभ चोखट ज्या सदना ॥३८॥
तिहीं ललामस्तंभीं सुशोभित । त्या निलया वर्णितां साद्यंत । होय दुहिण ज्या मूकवंत । मा इतर प्राकृत कायसें ॥३९॥
म्हणाल ऐसें निलय तें कवण । काय तयाचें अभिधान । तरी स्वानुभवें कथितों पूर्ण । आणिक कथ्यमान श्रीधरोक्त ॥५४०॥
पूर्वीं अष्टाशीतितमाध्यायीं । विष्णुभवनें कैवल्यदायी । कथिलीं मुख्यत्वें तत्त्रयी । श्रुति स्मृत्यन्वयीं संमत ॥४१॥
भूभाग दुर्गाभाग श्रीभाग । विविध वैकुण्ठें परम चांग । तयांची व्यवस्था सम्यक सांग । ऐकिली पुन्हा परियेसा ॥४२॥
श्वेतदीप अनंतासन वैकुण्ठ । हीं विष्णुस्थानें तिन्ही प्रकट । तेथ भूदुर्गाश्रीभाग स्पष्ट । एवं पाठ पुराणोक्त ॥४३॥
परि येथ सामान्यविशेषणत्वें । सुज्ञीं प्राधान्यें जाणावें । एकीं उभयभाग गौणविभवें । एकैक स्वनामें विख्यात ॥४४॥
श्वेतद्वीपामाजी भूभाग । महदावरणीं दुर्गाभाग । चिदाकाशीं ते श्रीभाग । एक श्रीरंग सर्वत्र ॥५४५॥
दुर्गाभाग हें तयामाजी । ऐसिया निश्चयें मानसकंजीं । प्रत्ययामोद उठे सहजीं । स्मृत्यर्थवाजी जाणोनी ॥४६॥
तयासीच श्रीधरस्वामी । महाकाळपुर वदले नामीं । असो पुढिले कथानुक्रमीं । असिजे उत्तमीं सादर ॥४७॥

तस्मिन्महाबीममनन्तमद्भुतं सहस्रमूर्धन्यफणामणिद्युभिः ।
विभ्राजमानं द्विगुणोल्बणेक्षणं सिताताचलाभं शितिकण्ठजिह्वम् ॥५४॥

पूर्वोक्त भासुर रमणीय । परमद्युतिमंत मणिमय । सर्वोत्कृष्टशोभाश्रय । जें वर्णितां सोय न सांपदे ॥४८॥
तया सदनामाजी अनंत । महाभयंकर अत्यद्भुत । ज्याची विशाळ काया बहुत । मूर्ध्नीं युक्त सहस्र जो ॥४९॥
तन्मूर्ध्नजनित विस्तीर्ण फणा । त्यावरी पृथक् मणींची ज्योत्ना । तद्दिव्यद्युतींहीं उरगराणा । विभ्राजमान तजस्वी ॥५५०॥
मुखा द्विगुणित सहस्रद्वय । उल्बणनेत्र घूर्णितप्राय । अनिमेष उच्छ्रित तेजोमय । उगवले सूर्य जयापरी ॥५१॥
सुक्षेत जैसा स्फटिकगिरी । प्रकाशमय विलसे भारी । तेंवि श्वेतकान्ति जया शरीरीं । सतेज सारी प्रतिभासे ॥५२॥
तेणें स्फटिकाद्रिसंकाश । दिसे संकर्षण तो विशेष । परि कंठ जिह्वा नीळ अशेष । शोभती प्रत्यक्ष श्वेताङ्गीं ॥५३॥
ऐसियातें वासुदेव । तयाचि परि कुन्तिप्रभव । देखता जाला सावयव । स्गौरव स्वनेत्रें ॥५४॥

ददर्श तद्भोगसुखासनं विभुं महानुभावं पुरुषोत्तमोत्तमम् ।
सान्द्राम्बुदाभं सुपिशङ्गवाससं प्रसन्नवक्त्रं रुचिरायतेक्षणम् ॥५५॥

तया अनंताचा मृदुलोज्ज्वल । पवित्र देह सुकुमार बहळ । त्यावरी सुखासनीं सुमंगळ । बैसला केवळ परमात्मा ॥५५५॥
ज्याची सत्ता सर्वत्र सर्वीं । सर्वभूताश्रया जैसी उर्वी । म्हणोनि विभु हे अभिधा गुर्वीं । विधिसुरशर्वीं अभिवाच्या ॥५६॥
ज्याचा महिमा अत्यंत थोर । अविदित निगमां सविस्तर । चिन्तिती मुनि सुर गंगाधर । सच्चित्सुकर अखंडित ॥५७॥
पुरुषांमाजि जे आत्मनिष्ठ । निर्विकल्प सुखाविष्ट । मायाविकारां अस्पृष्ट । उत्तम वरिष्ठ सर्वगुणें ॥५८॥
तयांसि म्हणिजे पुरुषोत्तम । तयाहूनि जो परमोत्तम । सकळैश्वर्य पूर्णकाम । चित्सुखधाम चिद्रूप ॥५९॥
सतोयं जलदा सन्निभ । श्यामसुन्दरतर सुप्रभ । शोभे शोभाढ्य जलजनाभ । चिन्तकां शुभप्रदायक ॥५६०॥
सुष्ठुपीताम्बरपरिवेष्टित । जेंवि नीळपुरटीं खेवणित । प्रसन्नवदन सुप्रमुदित । सम प्रफुल्लित नीळोत्पल ॥६१॥
कमलदलायत आकर्ण । रुचिर सुतेज विस्तीर्ण । करुणावलोक अधिष्ठान । मुखमंडन दृक्शोभे ॥६२॥