श्रीआनंद - अध्याय सहावा

श्रीगणेशायनम: ॥ नृसिंहजोशी तिसिंगीकर ॥ कथाश्रवणीं सदार ॥
वक्ता बापू दिनकर । तेही ज्योतिषी तेथींचे ॥१॥
गजरवाडी माजी जाण । नृसिंह राहिले वास्तव्य करून ॥
बापाजी हे लीलेकरून । सहज आले एकदां ॥२॥
आगत स्वागत झालियावरी । आसनीं बैसले भोजनोत्तरीं ॥
सहज बोलण्या माझारी । गोष्ट निघाली पूर्वील ॥३॥
आनंदमूर्तिचरित्र । ऐकूं इच्छितों पवित्र ॥
तुमचे मुखें युग्मश्रोत्र । पावन होत स्वामिया ॥४॥
अवश्य म्हणोनी बापाजी । चरितामृत श्रवणीं पाजी ॥
सौरस्य जया कथेमाजी । लीला आनंदमूर्तींची ॥५॥
पंचमाध्यायीं कथा गहन । आनंदमूर्ती कुलुपांतून ॥
निघोन गेलिया दिलेलखान । विस्मय करी बहुसाल ॥६॥
सांगलीहुनी वार्तिक येत । सांगती आनंदमूर्ती ख्यात ॥
हिंदूका फकीर योग्य बहुत । साक्षात्कारी गुरुमार्गीं ॥७॥
हें परिसोन दिलेलखान । परीक्षा षाहावी म्हणोन ॥
साक्षेपें उद्योग करोन । योजिलें कंत्रण तयावरी ॥८॥
द्दष्टी न पडे जरी चमत्कार । काढीन त्याचें शिखासूत्र ॥
सुंता करोन तो विप्र । अविंधांत मिळवीन ॥९॥
ऐसी धरोन वासना । सिद्ध करोन शिबिका - याना ॥
बोलावूनि सभ्य कारकुना । सांगे सांगलीस जावया ॥१०॥
कोणी ब्राम्हाण हिंदू फकीर । आनंदमूर्ती नामधर ॥
मुरीदमार्गी पीर । रघुनाथ स्वामी बोलती ॥११॥
मुरीद नेकजात यावैनकी । पीर तुर्बत डोले निकी ॥
ऐसी बखवा बोली लोकीं । तें ऐकिलें विपरीत ॥१२॥
यावरून तयासी येथें आणा । म्हणोनी धाडिलें कारकुना ॥
त्यानें सांगलीस येऊनी जाणा । वंदिलें आनंदमूर्तीतें ॥१३॥
बोलिला तुम्हांस दिलेलखानें । पाचरिलें प्रीती करून ॥
यालागीं पालखींत बैसोन । शीघ्र आपण चलावें ॥१४॥
येरू म्हणे कासया । आम्हांस पाचारिलें भेटावया ॥
भिक्षुक वृत्ती करोनिया । काळ कंठितों गुरूभजनीं ॥१५॥
आमुचे येणेचें कारण । नाहीं नाहीं सहसा जाण ॥
मग बोलिला कारकून । स्वस्थ मनें ऐकावें ॥१६॥
सकळ दुष्टांचा नायक । दिलेलखान तो प्रमुख ॥
तुम्ही न येतां तुम्हां सुख । पडा देणार नाहीं जी ॥१७॥
मग तैसेचि निघाले । सवें क्षेत्रस्थ ब्राम्हण भले ॥
ऐसा स्तोम चरणीं चाले । शिबिका चाले रिकामी ॥१८॥
येवोन पोचले मिरजेप्रती । वार्तिक नबाबा सांगती ॥
ऐसें समजतां त्वरित गतीं । सामोरा ये नबाब तो ॥१९॥
पूजा सत्कार करोन । शहरांत आणिले सह ब्रम्हाण ॥
पवित्र स्थळ नेमून । बिर्‍हाड दिधलें ब्राम्हाण ॥
नबाब निजस्थाना गेला । खर्चाचा बेत सांग केला ॥
साहित्यसह पाठविला । सुज्ञ ब्राम्हाण त्याकाळीं ॥२१॥
ऐसें जहाले एक दोन दिवस । सुचली बुद्धी त्या यवनास ॥
रजत ताटीं भरोनि मांस । रंभापत्र वरी झांकलें ॥२२॥
त्यावर सरपोसास खुतनीच्या । घालोनी समयीं पूजेच्या ॥
हातीं धाडी ब्राम्हाणाच्या । पुष्पें म्हणोनि पूजेसि ॥२३॥
संगें दिधले सेवक । जे परम विश्वासुक ॥
यवनांमाजी प्रमुख । निकटवर्ती आपुले ॥२४॥
सर्वज्ञता जरी त्यां आहे । तरी त्यास त्यांचेनि स्पर्श नोहे ॥
ऐसें मनांत आणोनि पाहे । बुध्द्या मांस पाठविलें ॥२५॥
दृष्टी पडेल चमत्कार । तरीच त्या होईल बरें ॥
नातरी धरोनि बलात्कारें । यवन करीन स्वहस्तें ॥२६॥
ऐसें बोलोनिया स्पष्ट । भरोनि धाडिलें मांस - ताट ॥
ब्रम्हाणें आणोनि पूजे निकत । पुष्पें म्हणोनि ठेविलें ॥२७॥
यवन होते जे संगतीस । तेही वदले ऐसें त्यांस ॥
नबाबें धाडिलीं आपणांस । पूजेलागीं पुष्पें हीं ॥२८॥
श्रीनें उदक घेऊन हातीं । प्रोक्षण केलें तया वरुती ॥
सरपोस काढोन जंव पाहती । पुष्पें झालीं नानापरी ॥२९॥
ऐसा पाहतां चमत्कार । विस्मिय पावले बहुसाल ॥३०॥
श्रीलागी बोलली सर्व मंडळी । आपणां भ्रष्ट करावया ये काळीं ॥
कापट्या - रचना यवनें केली । सामर्थ्य आपलें पाहिलें ॥३१॥
परंतु लीला ही अगाध । काय जाणे तो अविंध ॥
ऐसें बोलोन श्रीसन्निध । मग पातले यवनाकडे ॥३२॥
झाला वृत्तांत केला श्रुत । म्हणती चमत्कार अद्‌भुत ॥
धन्य साधु श्रीगुरुभक्त । त्यासी छळतां बरें नाहीं ॥३३॥
हें वृत्त परसोन यवन । अंतरीं झाला कंपायमान ॥
त्राहे त्राहे म्हणोन । तोबा तोबा ऐसें वदे ॥३४॥
अंतरीं उपजली अत्यंत भीती । आतां यांसी विषम चित्तीं ॥
धरिलिया न दिसे उत्तम गती । ऐसें गमे पारीच्छिन्न ॥३५॥
पश्चात्ताप पावला मनीं । श्री निकट पातला सायान्हीं ॥
विनयें मस्तक ठेविलें चरणीं । म्हणे स्वामी कृपा कीजे ॥३६॥
भीतास अभय दीजे । लडिवाळ स्वकीय मानिजे ॥
स्वामींस छळिलें हे माझे । अपराध पोटीं घालावे ॥३७॥
ऐसें विनवोन दिलेलखान । सवस्त्र पोषाख आणवोन ॥
विपुल द्रव्य ही पुढें ठेवून । गौरविली श्रीमूर्ती ॥३८॥
उभा ठाकिला बद्धांजली । विनंती करी स्वामी जवळीं ॥
कांहीं सेवा सांगोन या काळीं । सनाथ कीजे स्वामिया ॥३९॥
ऐकोन वदे श्री दयाघन । तुमचे छायेस ब्राम्हाणजन ॥
वसती यांचा अपमान । सहसा न करणें यावरी ॥४०॥
ऐसें बोलोन यवनाप्रती । सांगलीस गेले आनंदमूर्ती ॥
परंतु दिलेलखानाचे चित्तीं । उत्कंठा कांहीं उपजली ॥४१॥
थोर गुरुभक्त ब्राम्हाण । यांस कांहीं भूमिदान ॥
देवोन करावा साधूचा मान । सत्पात्रदाना योग्य असे ॥४२॥
ऐसें चित्तीं धरोन । विजापुरास पत्रें लिहून ॥
स्वकीय वकील अभिधान । शिवाजीपत प्रसिद्ध ॥४३॥
त्यांस लिहिला सविस्तर । श्रीगुरुभक्ताचा प्रकार ॥
मिरजप्रांतीं जे ग्रामांतर । त्यांसीं हुकूम आणविले ॥४४॥
गांवोगांव इनाम करून । ताकिदी दिल्या सुभ्याकडोन ॥
सह मुद्रा पत्रें लिहून । दिधलीं आनंदमूर्तींस ॥४५॥
तैं पासोन गांवोगांवीं । ब्रम्हानाळींचे गोसावी ॥
इनाम आकारीं  पाहावी । जमीन वजा पडतसे ॥४६॥
निर्वेध भोग असे चालत । मठांत वसून निर्भय प्रस्तुत ॥
निस्तोष पत्रें मठांत । आहेत अद्याप वरी ॥४७॥
शिवाजीपंत वकील । श्रींचे अनुगृहीत पहिले ॥
तेणें श्रींचें महत्व वहिलें । कथिलें सांग पाच्छाहा ॥४८॥
हुकूम होतांची पाही । पत्रें लिहून लबलाहीं ॥
व्यवधान न करोन कांहीं । सुभ्यालागीं पाठविलीं ॥४९॥
त्या समयीं दिलेलखानें । मिरजेस स्थळही नेमून ॥
मठाकरितां दिधलें जाण । मठही बांधून दीधला ॥५०॥
तें स्थळ अद्याप पर्यंत । राममठ असे विख्यात ॥
रामोपासक संत तेथें । वास्तव्य करोनि राहती ॥५१॥
एके काळीं नवमीस पाही । श्रीरामाच्या उत्साहीं ॥
रंगनाथ निगडीकर पाही । प्रस्थान केलें यावया ॥५२॥
गोपाळस्वामी वडगांवींचे ।  निघाले समागमें तयांचे ॥
मार्गीं जाता बाहे क्षेत्राचे । सन्निधानीं पातले ॥५३॥
रामलिंग निकट जाऊन । स्नानसंध्यादि जपध्यान ॥
फलाहारादि सर्व सारोन । ब्रम्हानाळमार्गें निघाले ॥५४॥
बाहेकर महारूद्रपंत । भाविक कुलकर्णीं याचें शेत ॥
स्वांगें नांगर धरिला तेथ । चैत्रमासीं मध्यान्हीं ॥५५॥
तें पाहून श्रीरंगनाथ । अंतरीं कळवळला बहुत ॥
पहाहो ब्राम्हाण उष्णांत । श्रम करितो बहुसाल ॥५६॥
गोपाळ स्वामीही बोलिले । ब्राम्हाण होत्साते श्रम केले ॥
असेंच परमार्थावरी वहिलें । चित्त ठेविल्या उणें काय ॥५७॥
असो त्या ब्राम्हाणाचा भाग्योदय । यालागीं स्वामींचा आगमनसमय ॥
जेवि कां वत्सालागीं गाय । निकट येत धावोनी ॥५८॥
तेवीं उभयता तयाजवळें । जावोनी तयातें विचारिलें ॥
तुम्ही कोण सांगा वद्दिले । उष्णांत श्रम फार करितां ॥५९॥
येरू बोले ते अवसरीं । कन्या पुत्र कलत्र घरीं ॥
बहुकुटुंबी गृहस्थाचारीं । निर्वाह नोहे कृषीवीण ॥६०॥
दयावंत श्रीरंगमूर्ती । स्वयें वदले तयाप्रती ॥
ब्रम्हानाळीं आनंदमूर्ती । ऐकिलें असेल तुवांही ॥६१॥
त्यांचे मठीं श्रीरामनवमी । उत्साहालागी जातसों आम्ही ॥
आम्हां समवेत यावें तुम्ही । उत्सव दृष्टी पडेल ॥६२॥
सदन्नस्नान सत्समागम । श्रीचें भजन निरुपम ॥
कृष्णास्नानें सर्व काम । पूर्ण होती जाण पां ॥६३॥
समीचीन तूप पोळ्या । अनेक मिष्टानें मिळती सखया ॥
आनंद रात्रौ कीर्तनीं विलया । दोष जाती पै तुझे ॥६४॥
चार दिवसां पुनरागम । होईल तुझा हा वचन नेम ॥
परिसोन चलावें समागमें । अवश्य म्हणे द्विजवर्य ॥६५॥
भाग्योदय त्या ब्राम्हणाचा । दर्शन लाभ साधूंचा ॥
तदनुरूप मनोभाव त्याचा । अनुसरला या साधूंतें ॥६६॥
नांगराचे गडी आले । त्यांच्या स्वाधीन बैल केले ॥
महारूद्रपंत निघाले । सत्समागमें ब्रम्हानाळा ॥६७॥
ब्रम्हानाळीं झाला सायान्ह । पोचले श्रीसहवर्तमान ॥
आनंदमूर्तींपाशीं जाऊन । जाणविलें वार्तिकीं ॥६८॥
आनंदमूर्ती सहसाधुवृंद । सामोरे येती आनंद ॥
मृंदगताल सहित वाद्य । समारंभें निघाले ॥६९॥
वीणा तुतारे आणि भेरी । निशाण झांज आणि खंजिरी ॥
विविध वाद्यें महागजरीं । संगमापर्यंत पावले ॥७०॥
नमस्कार चमत्कार । आगतस्वागताचा प्रकार ॥
कुशलार्थ पुसोन वारंवार । गौरविलें अतिमानें ॥७१॥
भेटी होतांच ब्रम्हानंद । साधुसहित मूर्ती आनंद ॥
वृंदावनाचे सन्निध । सर्व आले गजरेंसी ॥७२॥
उत्तमासनीं बैसवोन । पाद्यार्घ्यादि सविधी पूजन ॥
मंगलारती करून । कृतार्थ मानी आनंदमूर्ती ॥७३॥
सर्वों वंदिलें वृंदावना । निकट बैसका केल्या जाणा ॥
बोले श्रीरंगनाथ वचना । महारुद्रपंतातें ॥७४॥
हे आनंदमूर्ती साधू । साम्य - दृष्टी अभेदू ॥
निर्मत्सर निर्द्वंदू । यांसी नमस्कार करावा ॥७५॥
हें परिसतां महारुद्र । शीघ्र करी नमस्कार ॥
आशीर्वाद देती येर । अभीष्ट कल्याण हो तुझें ॥७६॥
मग बोलले निगडीकर । हे कुलकणीं बाहेकर ॥
कृषिकर्मीं परम सुगर । श्रमकर्ते बहुसाल ॥७७॥
मार्गीं आपुले शेतांत । स्वांगें नांगर होते हांकीत ॥
माध्यान्हीं प्रखर उष्णांत । कांहीं श्रम न गणोन ॥७८॥
येथील प्रशंसा बोलोन । उत्सवकीर्ती सांगोन ॥
परभारें आणिले शेतांतून । विनोदें कांहीं बोलूनिया ॥७९॥
उत्साहीं पुष्कळ तूप पोळ्या । सदन्न भोजन मिळे सखया ॥
कीर्तनीं जागरीं दोष विलया । निक्षेपें जाती पै तुझे ॥८०॥
हो जी म्हणून भोळा विप्र । अनुगत निघाला पै सत्वर ॥
आलिया अंघ्रिद्वय पवित्र । दर्शनलाभ पावला ॥८१॥
हांसोन बोलले क्षमानिलय । त्याचिये भाग्याचा उदय ॥
म्हणोन श्रीरंगा तुमचे पाय । आश्रयिले पै तेणें ॥८२॥
मग भोजन समारंभांत त्यास । निकट बैसवोन पंगतीस ॥
तूप पोळया आसमास । समीचीन वाढविल्या ॥८३॥
साधुमठींचें सदन्न । वरी कृष्णेचें विमल जीवन ॥
यथेष्ट तृप्ती वरोन । समाधान पावले ॥८४॥
चार दिवस उत्सवांत । चित्त झालें आनंदभरित ॥
जों जों सद्‌वाक्य ऐकत । तों तों विटला संसृतीस ॥८५॥
अनुतापें सबाहय व्यापिला । सद्भाव मनीं उदेला ॥
चित्तीं म्हणे चित्सुख मजला । कैं प्राप्त होईल गुरुसेवा ॥८६॥
संत येती उत्सवास । त्यांचिया पवित्र चरणास ॥
नम्रत्वें सर्व भूतांस । होणें होंचि आवडे ॥८७॥
श्रीरंगनाथावरी केवळ । कुर्वंडी करी प्राण सकळ ॥
ऐसें महत्व आगळ । प्राप्त होतें सत्यंसें ॥८८॥
उत्साह समाप्त जहालियावरी । कोणी एक गृहस्थाचारी ॥
आनंदमूर्तींसी नमस्कारी । अनुग्रह मागे श्रीपासीं ॥८९॥
स्वामियें कृपा करून । त्यास अनुग्रह दिधला जाण ॥
महारुद्रें ऐसें पाहून । मनीं धरला हा हेतू ॥९०॥
रंगानाथशिष्या लागून । महारुद्र पुसे साक्षेपें करून ॥
गुरूपदेश घेतल्यानें । काय होतें मज सांगा ॥९१॥
सांप्रदायिक बोले त्यास । अल्प तों नेणे या महिम्यास ॥
गुरुकृपेवीण जीवास । मुक्तकर्ता कोण आहे ॥९२॥
जन्मा आलियाचेम सार्थक । साधावि गुरुकृपा एक ॥
खेरीज साधनें अनेक । करून विफळ संसारीं ॥९३॥
कर्णरंध्रीं महामंत्न घेणें । गुरु सांगतो तेंवि वर्तणें ॥
तनुमनधन अर्पणें । यांतचि असे सार्थक ॥९४॥
गुरुकृपेवांचूनि कैची । प्राप्ती होईल परमार्थाची ॥
गुरुमाय छाया कृपेची । करील तरीच सार्थक ॥९५॥
हें ऐकतां ते अवसरीं । अनुताप भरला अंतरीं ॥
श्रीरंगनाथा प्रार्थना करी । उपदेश देणें मजलागी ॥९६॥
मग बोलले श्रीरंगमूर्ती । ऐसें तुझे जरी चित्तीं ॥
सांगेन आनंदमूर्तीप्रती । ते तुज देतील उपदेश ॥९७॥
महारूद्रा भरला संशय । म्या निकट केले श्रीरंगपाय ॥
ते म्हणती उपदेश स्वयें । आनंदमूर्ती देतील ॥९८॥
बरें घडेल तें पाहावें । श्रीगुरुइच्छा स्वस्थ राहावें ॥
ऐसें म्हणोन स्वभावें । गेला कृष्णास्नानातें ॥९९॥
इकडे आनंदमूर्ती रंगनाथ । कृष्णास्नान करूनि निगुतें ॥
बृंदावनसन्निधानातें । संध्या करीत बैसले ॥१००॥
इतुक्यांत महारुद्रपंतानें । पूजासामुग्री घेऊन ॥
नमस्कारिलें वृंदावन । उभय मूर्तींतें पाहिलें ॥१०१॥
लोपलें रंगनार्थाचें रूप । दोघे आनंदमूर्तिस्वरूप ॥
द्दष्टी देखतां संशय अमूप । पडला तेव्हां महारुद्रा ॥१०२॥
याचे मनींचा अभिप्राय । जाणे दयाळू श्री गुरुमाय ॥
यालागीं एकरूप दावोनि ठाय । करूनि पाय दाखविले ॥१०३॥
चरित्र पाहे महारुद्रपंत । उभा राहोनि तटस्थ ॥
क्षण होतां विपरीत । रूपपालट जहाला ॥१०४॥
लोपोन आनंदमूर्ति रचना । दोघे रंगनाथ दिसती जाणा ॥
अत्याश्चर्य वाटलें मना । संशयीं पडिला पुनरपि ॥१०५॥
नावेक पाहे होऊनि स्थिर । गोचर झाले सिनार ॥
एक रंगनाथ निगडीकर । एक आनंदमूर्तीं दिसतसे ॥१०६॥
बाष्पें भरून कंठ येत । दंडप्राय पडला तेथ ॥
सद्नद म्हणे मनोगत । जाणियलें स्वामियें ॥१०७॥
संशयनिवृत्त व्हावयास । स्वामियें कौतुक दाविलें ऐसें ॥
आतां कृपाळू व्हावें दीनास । सनाथ केलें पाहिजे ॥१०८॥
रंगनाथ आज्ञेवरून । आनंदमूर्तीस जहाला शरण ॥
मूर्ध्नी करकमल ठेऊन । ब्रम्हास्वरूप तो केला ॥१०९॥
बहुत केली श्रीगुरूभक्ती । तत्वज्ञानाची झाली प्राप्ती ॥
उत्तमज्ञान तया म्हणती । येतें झालें अनायासें ॥११०॥
जय जय आनंदमूर्ती म्हणोन । आरती महारुद्रपंतानें ॥
केली ती प्रस्तुत जाण । गाती सद्वंश आवडी ॥१११॥
दुर्मीळ परिस प्राप्त होय । तरी लोह सुवर्ण न करी काय ॥
कीटक भृंगीरूपा जाय । ध्यानयोगें करून ॥११२॥
गोपाळ - तनय विनवी संतां । अल्पावधान करा आतां ॥
पुष्पाश्रयें शंभूच्या माथा । न चढे काय पिपीलिका ॥११३॥
इति श्री आनंद - चरित्रामृत । बापानंद - विरचित ॥
सदा परिसोत भक्त । षष्ठाध्याय रसाळ हा ॥११४॥


॥ श्रीरघुनाथार्पणमस्तु ॥