उच्चावचप्रवाहवीचयः - सुभाषित २२८१ - २३००

५७. शमविघ्नः

प्रेम्णा पुरा प्रणिहितं मयि चक्षुरीषद्
उल्लासितार्धकुचया मितमध्यया यत।
सम्प्रत्यतिस्तिमितवक्त्रमिवाङ्गलग्नम्
एतज्जिहासुरपि हातुमनीश्वरेण ॥२२८१॥

कस्यचित। (सु.र. १६३१)

भिक्षाशनं भवनमायतनैकदेशः
शय्या मही परिजनो निजदेहभारः ।
वासः सुजीर्णपटखण्डनिबद्धकन्था
हा हा तथापि विषयान्न जहाति चेतः ॥२२८२॥

सिल्हणस्य । (सु.र. १६३३)

मधुरमशनं सूक्ष्मं वासो विभूषणमुज्ज्वलं
तरुणतरवः क्रीडारामाः सुधाशुचयो गृहाः ।
तदिदमखिलं त्यक्तुं शक्यं भवत्यपि देहिनां
प्रणयसरसा येऽमी दारास्त एव हि दुस्त्यजाः ॥२२८३॥

कस्यचित।

गङ्गाधौतशिलातले फलभरच्छिन्नार्धकूलद्रुमे
सिद्धाध्यासितकन्दरे हिमवति स्थाने स्थिते श्रेयसि ।
कः कुर्वीत शिरः प्रणाममलिनं मान्यं मनस्वी जनो
यद्वित्रस्तकुरङ्गशावनयना न स्युः स्मरास्त्रं स्त्रियः ॥२२८४॥

कस्यचित। (स्व. २२४४)

संसारेऽस्मिन्नसारे कुनृपतिभवनद्वारसेवाकलङ्क
व्यासङ्गव्यस्तधैर्यं कथममलधियो मानसं संविदध्युः ।
यद्येताः प्रोद्यदिन्दुद्युतिनिचयभृतो न स्युरम्भोजनेत्राः
प्रेङ्खत्काञ्चीकलापाः स्तनभरविनमन्मध्यभाजस्तरुण्यः ॥२२८५॥

कस्यचित्(SःऋSः ३१ (९७); स्व. २२४५)

५८. अर्धशमः

एकं सागरतीरनीरनिकरस्फाराञ्जलिक्षालितैः
पुष्पैरच्युतपूजनं निजकरव्यापारसंपादितैः ।
नो चेन्मञ्जुलमालतीदललसत्खट्वार्चिते मन्दिरे
कान्तातुङ्गनितम्बबिम्बसुरतक्रीडारसैः स्थीयते ॥२२८६॥

कस्यचित।

प्रशान्ते धीराणां मनसि परमब्रह्मरसिके
रजो वा राज्यं वा द्वयमिदमभेदं सुकृतिनाम् ।
धिगस्माकं चित्ते विगलितविवेके पुनरिह
प्रिया वा प्राणा वा सदृशमथवा पूर्वमधिकम् ॥२२८७॥

पुरोकस्य ।

धन्यानां गिरिकन्दरोदरभुवि ज्योतिः परं ध्यायताम्
आनन्दाश्रुजलं पिबन्ति शकुना निःशङ्कमङ्कस्थिताः ।
अस्माकं तु मनोरथोपरचितप्रासादवापीतट
क्रीडाकाननकेलिमन्दिरजुषां चेतः परं सीदति ॥२२८८॥

सत्यबोधस्य । (VऐS १९६, Sस्१.५, शा.प. ४१५५, सूक्तिमुक्तावलि १२६.९, सु.र. १४६१)

सद्यः काश्मीरमृष्टस्तनकलसलुठत्तारहारावलीभिः
कर्पूरोद्गारिणीभिः सममसमसुखाः केलयः केरलीभिः ।
नो चेद्भिक्षाप्रसन्ने मनसि मनसिजक्लेशनाशे विलासो
वाराणस्यां निवासः स्मरहरचरणोपासनावासनाभिः ॥२२८९॥

वासुदेवस्य ।

अग्रे गीतं सरसकवयः पार्श्वतो दाक्षिणात्याः
पृष्ठे लीलावलयरणितं चामरग्राहिणीनाम् ।
यद्यस्त्येवं कुरु भवरसास्वादने लम्पटत्वं
नो चेच्चेतः प्रविश सहसा निर्विकल्पे समाधौ ॥२२९०॥

उत्पलराजस्य । (सु.र. १६०५, स्व३४६७, शा.प. ४१६७, VऐS १८३)

५९. कारुणिकः

निष्कंचनत्वाद्विधुरस्य साधोर्
अभ्यर्थितस्यार्थिजनस्य किंचित।
नास्तीति वर्णा मनसि भ्रमन्तो
निर्गन्तुमिच्छन्त्यसुभिः सहैव ॥२२९१॥

मङ्गलस्य ।

तां सम्पदो विपद एव न याः समग्रम्
उत्तारयन्ति जगदाविलमार्तिपङ्कात।
तल्लौहमेव हृदयं यदशक्तमार्ते
स्वीयार्तिभावयति न स्फुटितेन शुद्धिम् ॥२२९२॥

मालोकस्य ।

एते वयं तनुधनाः कृपणेयमुर्वी
दीनाः शतं मृदु च विस्तरयन्ति वाचः ।
तद्भ्रातरः शकुनिफेरवसारमेया
ढौकध्वमेतदहह स्फुटतु क्षणेन ॥२२९३॥

तस्यैव ।

यत्र प्राणबलेन यत्र पिशितैर्यत्र त्वचा केवलं
यात्रामर्थिजनोचितामुपगतः श्लाघ्यः स कालो गतः ।
कुर्मः किं धनमन्यदस्ति न किमप्यस्माकमस्मात्परं
वाधिर्यं कृतमत्र कर्णकुहरे दूरेऽस्तु वागर्थिनः ॥२२९४॥

परशुरामस्य ।

मुदा यत्र प्राणास्तृणमिव परार्थव्यसनिनस्
त्यजन्तो लज्जन्ते कियदिति धिया तद्युगमगान।
तृणं प्राणप्रायं त्यजति न जनो यत्र समये
वयं जातास्तत्रेत्यहह कृपणं जीवितमिदम् ॥२२९५॥

देवबोधस्य ।

६०. शान्त्याशंसा

कदा भिक्षाभक्ष्यैः करगलितगङ्गाम्बुतरलैः
शरीरं मे स्थास्यत्युपरतसमस्तेन्द्रियसुखम् ।
कदा ब्रह्माभ्यासस्थिरतनुतयारण्यविहगाः
पतिष्यन्ति स्थाणुभ्रमहतधियः स्कन्धशिरसि ॥२२९६॥

भर्तृहरेः । (Sस्४.१८)

गङ्गातीरे हिमगिरिशिलाबद्धपद्मासनस्य
ब्रह्मध्यानाभ्यसनविधिना योगनिद्रां गतस्य ।
किं तैर्भाव्यं मम सुदिवसैर्यत्र ते निर्विशङ्काः
संप्राप्स्यन्ते जरठहरिणा गात्रकण्डूविनोदम् ॥२२९७॥

कृष्णस्य । (Sस्४.१७)

रथ्यातश्चरतस्तथा धृतजरत्कन्थालवस्याध्वगैः
सत्रासं च सकौतुकं च सकृपं दृष्टस्य तैर्नागरैः ।
निर्व्याजीकृतचित्सुधारसमुदा निद्रायमाणस्य मे
निःशङ्कं करटः कदा करपुटीभिक्षां विलुण्ठिष्यति ॥२२९८॥

वल्लणस्य । (Sस्४.१९, सा.द. उन्देर्३.२२८)

कदा वाराणस्याममरतटिनीरोधसि वसन्
वसानः कौपीनं शिरसि निदधानोऽञ्जलिपुटम् ।
अये गौरीनाथ त्रिपुरहर शम्भो त्रिनयन
प्रसीदेति क्रोशन्निमिषमिव नेष्यामि दिवसान॥२२९९॥

विश्वेश्वरस्य । (Kउवल्. १८३)

अहौ वा हारे वा बलवति रिपौ वा सुहृदि वा
मणौ वा लोष्टे वा कुसुमशयने वा दृषदि वा ।
तृणे वा स्त्रैणे वा मम समदृशो यान्तु दिवसाः
क्वचित्पुण्येऽरण्ये शिव शिव शिवेति प्रलपतः ॥२३००॥

मुञ्जस्य । (स्व३४१३, शा.प. ४१०२)