श्रीगुरुभ्योनमः ।
जयजय पूर्णानंदा अवधूता । निरामया आदिमध्यांत रहिता । अवधूत चिंतनी सिध्दांता । आनंदकंदा दयाळा ॥१॥
आनंद सांप्रदाय विभूषणा । पुनीता षडरिपुभंजना । अद्वयानंद आदिकरणा । अनाथनाथा अनंता ॥२॥
बंधविछेदका त्रिताप शमना । त्रिदोष दहना त्रैलोक्य पावना । त्रिगुणातीता निरंजना । निजानंदा सर्वेशा ॥३॥
नित्यरुपा निरामया । निगमागमसारा स्वानंद निलया । सच्चिदानंदा शरण तव पाया । पायीच ठेविसी त्यालागी ॥४॥
ऐसा तु दयासागरु । पूर्णानंदा श्रीदिगंबरु । तव चरित्र सुखकरु । पुढे बोलवि दयाळा ॥५॥
पंचादशाध्याय अंती । आक्षेप करिती श्रोते संती । कल्याण गुरुक्षेत्र निश्चिती । पूर्णानंदांचे केवी होय ॥६॥
तरी ही कथा सुरस फार । ऐकावीती कथा अत्यादर । त्याचे श्रवणमात्रे येरझार । चुकेल भाविक लोकांचे ॥७॥
सदानंद मुनीश्वरु । ते आनंद संप्रदयायाचे मूळ गुरु । काशीत अवतरले निर्धारु । तपोघन शिवांशपूर्णी ॥८॥
सदानंद ते ज्ञानखाणी । त्यास प्रत्यक्ष होऊनी शूलपाणी । वर दीधलासे आनंद निधानी । ते परिसावी रसाळ लीलांशे ॥९॥
सदानंद अवतार ज्ञानसंपन्न । तुझे तपी तोषलो मी त्रिलोचन । सर्वस्वी असे तुजला मी सुप्रसन्न । वर माग इच्छित ॥१०॥
येरु पाहताच चंद्रमौळी । मस्तक अर्पूनी चरणकमळी । स्तवन केले अनन्यपणी निश्चळी । ते ऐकावे अत्यादरे ॥११॥
जयजयाजी कर्पूरगौरा । कैलासपते करुणासागरा । कल्मषदहना व्याघ्रांधरा । स्वानंदकंदा जगदीशा ॥१२॥
त्रिंबका त्रिपुरांतका । त्रितापशमना त्रैलोक्य पालका । त्रिभेदातीता विश्वव्यापका । विश्व जीवना विश्वेश्वरा ॥१३॥
विमलरुपा विश्वंभरा । विजयकारका मदन संहारा । परमानंदा परात्परा । उमा विलासा नमोस्तुते ॥१४॥
मृत्युंजया रुद्राक्ष भूषणा । नागेंद्र हारा पंचानना । नाम रुपातीत तू निरंजना । निर्विकारा निरुपमा ॥१५॥
श्रीहरी प्रिया भक्तोध्दारा । श्रम मोचका अजरामरा । सहजानंदा श्रीदिगंबरा । दीन रक्षका दयाळा ॥१६॥
यापरी करुनी स्तवन । मागितले हेचि वरप्रदान । तुझे प्रेम देई अखंड कृपापूर्ण । अखंड मागणे श्रीशंकरा ॥१७॥
ऐसे बोलता सदानंदमुनी । तोषुन बोले पिनाकपाणी । तू जाय आता येथूनी । दक्षिणेसी स्वानंदे ॥१८॥
तेथे भेटतील श्रीदत्त अत्रिसुत । माझेच ते रुप जाण निश्चित । त्यानी कृपापूत वर देत । चतुर्थाश्रम देवोनि उपदेशितील ॥१९॥
तुज पासून आनंद संप्रदाय । क्रम चालेल जाण निश्चय । या संप्रदायाचा अभिमानी मीच निश्चय । गुरुकृपाद्वारे तारीन शिष्यवर्गा ॥२०॥
ऐसा वर देता उमावर । सदानंद बोलती प्रतिउत्तर । आज्ञाप्रमाण जातो दक्षिणदेशी सत्वर । परि भेटेल कोठे गुरुवर्य ते ॥२१॥
तूं येथून निघता तात्काळी । उच्चार करी पाऊला पाऊलि । श्रीगुरुदेव दत्त महामंत्र उज्वळी । दीर्घ घोष सिध्दातांशी ॥२२॥
ज्या स्थळी होईल गुरुभेट । सिध्दांतपीठ गुप्तस्थळी श्रेष्ठ । अनादि यूगीय तपस्थळ वरिष्ठ । सिध्दांतपीठ परिसरिये ॥२३॥
ऐसे आज्ञापिती महेश । सदानन्द निघे दक्षिणेस । प्रति पाऊला पाऊली मंत्र अतिविशेष । उच्चार करी श्रीगुरुदेवदत्त ॥२४॥
सदानंद पुढे ठेविता पाऊले । पाऊला पाऊली दत्तच भरले । दत्तमयचि ते होऊनि ठेले । दत्तचि दिसे दशदिशेस ॥२५॥
दत्तात्रेय तो विश्वव्यापक । दत्त तो सकळा प्रकाशक । दत्ता विना कांही एक । रिता दिसेना चराचरी ॥२६॥
दत्त जगाचे महाबीजमंत्र होय । दत्तच भरला असे सबाह्य । दत्ता वाचून निजांतरी निश्चय । तृणपर्णादि कांही हलेना ॥२७॥
तरी शंकराचे ऐसे वचन । दक्षिण देशी प्रकटतील पूर्ण । तेच स्थल असे कल्याण । कल्याणक्षेत्र परिसरते ॥२८॥
या देशा येई पर्यंत । प्रतिध्वनी न झाले वाटेत । कल्याणास येता निश्चित । ध्वनी उमटे गुरुदेवदत्त मंत्राक्षरी ॥२९॥
दत्त शब्दाची प्रतिध्वनी । निघता तोषले सदानंद मुनी । मनी म्हणे सांबाची श्रीवरदवाणी । प्रत्यया आज पै आली ॥३०॥
ज्यास्थळी निघाली ध्वनी । तेथेच उभे राहिले कर जोडूनी । भेटतील सदगुरु कैवल्यदानी । आदरे उभा त्या स्थळी ॥३१॥
मुखी म्हणतसे श्रीगुरुदेवदत्त । सबाह्य भरला श्रीगुरु स्वयेचि दिप्त । दत्तमय दिसे जग समस्त । वृत्ती रंगली दत्तापायी ॥३२॥
वृत्ती तन्मय होता जाणा । नेत्री चालिले प्रेमांबु जीवना । उतावीळ चित्ती गुरुदर्शना । घेईन केव्हा म्हणतसे ॥३३॥
चित्तवृत्ती करुनी एकाग्र । जेव्हा पाहे उघडूनी नेत्र । सन्मुख दिसे सर्प भयंकर । मुखी ज्वाळा उठतसे ॥३४॥
दृष्टी पडता सर्पाकार । करुन साष्टांग नमस्कार । बोले काय जोडून कर । श्रीगुरुसी सप्रेमे ॥३५॥
जयजय सदगुरु आनंद दाता । विश्वभंरा विश्वनाथा । भक्तवत्सला अत्रिसुता । अनाथनाथा नमोस्तुते ॥३६॥
त्रिमूर्तीरुपा त्रिताप नाशना । त्रिदोष भंजना त्रैलोक्य पावना । त्रिभेदातीता मुनी मानस रंजना । निरंजना निष्कलंका ॥३७॥
निर्द्वंद्वा निर्गुण निःसंगा । नित्यानंदा निरुपमा अंतरंगा । निर्लेपा निर्मळा निजरुपी अभंगा । विश्व चालका दयाळा ॥३८॥
अनुसयात्मजा संकर्षणाद्वया । अवयव रहिता आनंद निलया । आनंदकंदा दत्तात्रेया । अंतरात्मा दयाळा ॥३९॥
करुणाकरा दयासागरा । वैराग्य योगज्ञान संचारा । सहजानंदा दिगंबर । दीन रक्षका जगदगुरु ॥४०॥
यापरी सप्रेमे करुनी स्तवन । वारंवार घालुनी लोटांगण । विनवी नम्र सांष्टान वंदून । दत्तात्रयासी ते वेळी ॥४१॥
तू तो निर्गुण निराकार । निज जनास्तव होसी साकार । तरी तूझी सगुणमूर्ती सुंदर । पाहू इच्छिती नेत्र माझे ॥४२॥
षडभूज सुहास्य वदन । षडा आयुध धारी सुलक्षण । मणिमय किरीट मंडित पूर्ण । पूर्णानंद कारका मूर्ती तुझी ॥४३॥
तरी तू होऊनी त्रिमूर्ती सगुण । मजला तू देई दर्शन । तेणे माझे मनोरथ पूर्ण । होईल सहज दिगंबरा ॥४४॥
ऐसे प्रार्थिती श्रीसदानंद । प्रसन्न झाले दत्त योगींद्र । जो पूर्णब्रह्म सच्चिदानंदकंद । सगुण रुपे प्रगटले ॥४५॥
प्रगटता मूर्ती सगुणवेष । ब्रह्मांडी न समाये प्रकाश । काय उदय जाहले सहस्त्र चंडांश । एकदाची ऐसे पै गमले ॥४६॥
ऐसी मूर्ती पाहता दृष्टी । सदानंदासी न माये आनंद पोटी । गुरुदेव चरणे ह्रदय संपुटी । साठविले साक्षात ॥४७॥
चरणी अर्पिती मस्तक । माथा ठेवितसे अभय हस्तक । हस्त मस्तक देता समाधी अपेक्ष । वृत्ती मुरली ब्रह्मानंदी ॥४८॥
ब्रह्मानंदी मुरली चित्तवृत्ती । करीत राहिले स्तवन स्तुती । दशदिशा दिसे दत्तमूर्ती । दत्तमय आपणत्वी ही भासे ॥४९॥
सदानंद पाहती संभ्रम । काय केले ते योगीश मनोभिराम । विधीयुक्त देऊनि चतुर्थाश्रम । गुहे तपाशी बैसविले ॥५०॥
गुहे माजी प्रवेशता देख । सदानंदी तल्लीन समाधी सुरेख । ज्याची समाधी तीन तीन सप्तक । समाधी कांही उतरेना ॥५१॥
त्यांनी सेवितसे सहज समाधी । समाधी माजी नाठवे देहबुध्दी । देहाहंता ग्रासुनी ब्रह्मानंदी । स्वानंदमय होऊनी ते खेळे ॥५२॥
खेळती अखंड ब्रह्मानंदी । त्यास कैचे द्वंदा उपाधी । निगमाक्षयी स्वानंदी । अखंड सेविती एकपणे ॥५३॥
एका पासुनी होय अनेक । अनेका माजी एकले व्यापक । जेवी नगासी अभेद कनक । त्यापरि पहातसे जग हे चराचर ॥५४॥
सूर्याअंगी नसे अंधार । तेवी त्यास नसे जगादाकार । ते दिसती साकारी निगमालंकर । निराकारीच मुळी नित्य असे ॥५५॥
असो ते सदानंदमुनी । लोकांचे उपसर्ग न हो म्हणोनी । गुहेमाजी प्रवेशुनी । राहते जाले स्वानंदी ॥५६॥
तरी म्हणाल गुहा कैसी । जेथ प्रवेश नसे मनुष्यासी । व्याघ्ररीस करीती मिराशी । राहिले ऐसे त्यास्थानी ॥५७॥
ऐसीये स्थानी करुनी प्रवेश । राहते जेथे अतिहर्षी । तेथे स्वानंदी चिद्विलासी । आपुले आपण तपःपुत ॥५८॥
ऐसिये स्थळी रात्रंदिनी राहिले । म्हणोनि कवण्याही लोकासी न कळे । एकदा रामानंदाचे भाग्यबळे । दर्शन पै देती गुरुदेव आज्ञे ॥५९॥
गुहेतील पाहून गुरुंची रहाटी । चरणी घातली स्वानंद मिठी । मिठी पडताच ब्रह्मानंद लुटी । लुटीते जाले सर्वस्वी ॥६०॥
रामानंदाची ही स्थिती । तदा कारचि होती । कदा नाठवे देहाभ्रांती । सदानंदी निमग्न जे ॥६१॥
समाधी माजी असता सदानंद । पुढे उभा राहती रामानंद । उभयताही ब्रह्मानंदी धुंद । होऊनी आत्मसुख पै सेविती ॥६२॥
विस दिवस किंवा मासाधीक जाण । सदानंद शिष्याकडे न पाहे नेत्र उघडोन । तरी ते उभा राहिले कर जोडून । पाहूनि मनी तोषतसे ॥६३॥
त्याच वेळेस कांही सांकेत लेण । समाधी उतरल्या वेळी क्षण । विश्वकारणी रामानंदा लागुन । उदबोधिती सांकेते ॥६४॥
तेव्हा तरी यथेष्ठ भाषण । कदा न करी शिष्या लागुन । कांही एक सांकेत निगमन । उदगारिती विश्वार्थी ॥६५॥
ऐसी त्यांची योग स्थिती । उभयता तैसेचि राहती । अगाध असे त्यांची कीर्ती । मूर्तिमंत तपोधन ॥६६॥
असो यापरि ते गुरुशिष्य असता । तेथे वर्तली एक नवल कथा । ती ऐकावी स्वानंदचित्ता । ते ऐकता मनोरथ पूर्ण होय ॥६७॥
ती कथा नव्हे अवतारकार्य उज्वळ । श्रवणे होईल जीवनोध्दार नीखळ । संजीवन समाधी गुरुशिष्य तपती सिध्दांती अढळ । तपे विश्वकल्याणा साधिती ॥६८॥
यास्तव तुम्हीं श्रोते भाविक पूर्ण । ही कथा ऐकावी एकाग्रमन । येथील वक्ता सदगुरु आपण । मनोरथ पुरवील गुरुआज्ञे ॥६९॥
सदगुरु वाचेत रिघोन । स्वचरित्रा प्रकटवीति आपण । त्याचे सत्ते वाचून पूर्ण । जिव्हा माझी हलेना ॥७०॥
असो कल्याणी एक साहुकार । ज्यानी नऊकोटीचा करीतसे व्यापार । ते यशोगुप्त वाणी निर्धार । रहात होता त्याग्रामी ॥७१॥
त्यास असे एक कुमर । बुध्दिवंत आणि फार सुंदर । वय लहान चतुर मनोहर । शोडश वयी धर्मगुप्तनामे असे ॥७२॥
त्याची भार्याही भाग्यश्री सुलक्षणा । पतीव्रता पती सेवेसी अनुकूल पूर्णा । ऐसे असता जाणा । काळ त्यावरी क्षोभला ॥७३॥
नव ज्वराचे करुनी निमित्य । एकाएकी तो पावला मृत्यु । त्याच्या खेद मातापित्यासी सातत्य । असह्य जीवनी झुंजताती ॥७४॥
आणखी संबंधी आप्तलोक । त्यासही जाले असे फार दुःख । त्या दुःखाशी नसे पारवार देख । शोकसमुद्री पै बुडताती ॥७५॥
कानडी देशा पध्दती । शवास बांधुनि स्मशानी नेती । नानावाद्ये शोकगीती वाहती । पुष्पादिही अर्पियले ॥७६॥
ऐसे शवासी नेता निर्धार । लोकही असती समागमे फार । दुःखे आक्रंदिती हाहाःकार । दुःखाक्रोशे गगनभेदी ॥७७॥
ज्या कुहरी असती सदानंद मुनीश्वर । रामानंद उभा असे ज्यांच्या समोर । त्याच मार्गे शवास नेती निर्धार । महा आक्रोशे गगनभेदी ॥७८॥
अगाध असे त्या वणिकाचे सुकृत । दानशील तो पुण्यवंत । मृत्यु पावला सूत झाला जिवंत । सदानंदांचे दयेने ॥७९॥
मृत्यु पावला जो नर । जीवित केवी जाला साचार । तरी सांगेन लीला विस्तार । ते ऐकावी स्वानंदे ॥८०॥
मासात एक दोन वेळा । सदानंद उघडी नेत्रकमळा । नेत्र उघडिले समयी दुःखीच्या गदारोळा । श्रवणी पडला भाग्योदयी ॥८१॥
श्रवणी पडता महा दुःखाचा हाहाःकार । रामानंदास बोलती मुनीश्वर । हा गलबला काय पाहे निर्धार । सत्वर सूचवी यथावत ॥८२॥
रामानंद निघाला आज्ञा नुसार । बाहेर येवोन घेती समाचार । कुहरी जाऊनी यथा प्रकार । सांगता कळवळले मुनीवरे आंतरी ॥८३॥
म्हणती एका करिता इतूके लोक । करिताती माहा दुःख शोक । तो जरी जीवित झाल्या हरिख । होईल की सकळिका ॥८४॥
यापरी सदगुरुचे अमृतवचन । रामानंद स्वानंदे ऐकोन । गुरुसी म्हणे प्रभूमहिमा पूर्ण । ब्रह्मादिकासी कळेना ॥८५॥
ब्रह्मादिका हि अवघडे । सहजा सहजी प्रभू कृपे हे घडे । अगाध असे आपुली कृपा निबिडे । सदानंदा सर्वेशा ॥८६॥
रामानंदाच्या विनंती वरुन । बोलिले सदगुरु आपण । या धुणीतून भस्म घेऊन । टाकून येई शवावरी ॥८७॥
इतुके बोलता श्रीसदगुरु उत्तरी । रामानंद भस्म घेऊनी करी । लागवेगे येऊनी झडकरी । शववरी टाकिले रक्षणार्थ ॥८८॥
ते भस्म नव्हे अमृत चोख । तेतो रक्षिले मृत्युग्रासी देख । सजीव झालातो मंगलकारक । तो रक्षिले सौभाग्य साहुकार सुनेचे ॥८९॥
प्रेतावरी विभूती टाकिली सर्वांगे । रामानंद तेथूनी आले वायुवेगे । ते प्रेतही आकाशमार्गे । येतसे सजीव होऊनी त्यापाठी ॥९०॥
रामानंद प्रवेशिता कुहरी । त्यामागे प्रेतही गेला झडकरी । सदानंदा लागली समाधी त्यासरी । मग्न असे झाकुनी नेत्र ॥९१॥
रामानंदही येऊन । उभा ठाकिले गुरुसन्निधान । त्याचे पाठीशी धर्मगुप्तही करी वंदन । आडवा पडे दंडवति ॥९२॥
इकडे त्याचे मातापिता । प्रेता मागे धावती यथावता । कंटकी प्रवेश न होय असह्यता । बाहिरि बैसले शोकग्रस्त ॥९३॥
आप्त लोकही आले तेथ । म्हणती प्रेती संचरिलेसे भूत । झडपणी करुनी निश्चित । त्या जोगीया मागे कोठे नेले कळेना ॥९४॥
आमुचे हाती त्यास चिती । तेही नसे कीं आम्हांसि प्राप्ती । यापरी मातापिता चिंता करिती । लोकही बोलती तैसेची ॥९५॥
त्याची माता बोलती पती लागुन । या प्रेताचे शोध घेतल्याविण । मी कदापि न निघे येथुन । प्राणासी त्यागीन या स्थळी ॥९६॥
ऐसी पत्नीचा पाहता निकट निर्धार । काय करतिसे साहुकार । झाडी तोडवितसे साचार । अपार द्रव्य देऊनी ॥९७॥
झाडी तोडावयास । लागला असे एक मास । ते मातापिताही निश्चयेस । तेथेच राहती अहोरात्री ॥९८॥
ती झाडी तोडविता जाण । किंचित मार्ग दिसो तयाजाण । त्यापुढे गुहा पाहोन । आश्चर्ये कुलदेवता स्मरताती ॥९९॥
एक तो बैसला असे नेत्र झाकून । दुसरा उभा असे कर जोडून । त्याचे पाठीस निजनंदन । दंडवती पुढती असे ॥१००॥
मनी म्हणती हे काय असतील देव । किंवा दिव्यऋषी वैभव । त्यांचे तेजानीं हा मार्ग मिळाला ठाव । प्रति सूर्यबिंब सतेजस ॥१०१॥
एक तरी आहे समाधिस्त । कधी काळी होतीते की जाग्रत । ते जाग्रत झाल्या व्यतिरिक्त । आणीक आम्हा मार्ग नव्हेची ॥१०२॥
ऐसे करिता विचार । त्यास लोटले दिवस चार । तव सदानंद योगेश्वर । उघडून पाहती नेत्रकमळे ॥१०३॥
स्वामी उघडिता नेत्रकमळ । हे उभयता वंदिती चरणी तात्काळ । नेत्री चालिल्यासे प्रेमजळ । तेणे अभिषिंचिंती स्वानंदे ॥१०४॥
पायावरी लोळती वारंवार । नेत्री भरलासे आनंदनीर । विज्ञापना करिती मधुरोत्तर । योगीराजासी त्याकाळी ॥१०५॥
जयजयाजी योगेश्वरा । विश्वव्यापका विश्वाधारा । विमलरुपा विश्वभंरा । विश्वात्मा नमोस्तुते ॥१०६॥
तुझ्या कृपेनी साचार । जिवविले जी अनाथकुमर । परि तो कांही न पाहे उघडुनी नेत्र । हे कार्य अभिनव गुरुवर्या ॥१०७॥
यापरी ते विनंती करिती । कृपा उपजली मुनीचे चित्ती । रामानंदाकडे अवलोकिती । जवळी येतसे कर जोडून ॥१०८॥
स्वामी म्हणे त्या कुमारावरी । कमंडलुतील तीर्थ प्रोक्षण करी । प्रोक्षण करिताची निर्धारी । लोळण घेतसे स्वामी पुढती ॥१०९॥
साष्टांग करुनी नमस्कार । उभे ठाकिला जोडूनी कर । स्वामी अवलोकिती निजनेत्र कृपापात्र । सप्रेमयुक्त ते काळी ॥११०॥
नेत्रपाती न हलू देता । आपाद स्वामीकडे पाहता । हर्षायमान होऊनी चित्ता । त्या मुलास काय आज्ञापीति ॥१११॥
अरे बाळा सुकुमारा । तव मातापित्यासी पाही रे प्रेम भारा । तू जाई आता आपल्या घरा । प्रपंच करी रे स्वानंदे ॥११२॥
येरु म्हणे जी गुरुवर्या । मी कदापि सोडून न जाय या पाया । पायीच राहीन निज निश्चया । ही आवडी ममचित्ती ॥११३॥
मजला कुणी नसे मातापिता । तूच रक्षिलेसी समर्था । तुझे पायी राहता यातायाता । सहज चुकेल जी प्रभूराया ॥११४॥
ऐकून त्याचे वचन । पुनरपि त्यास समजाऊन । पाठविते जाले त्यास घरासी संतोषऊन । मातापित्याचे समागमे ॥११५॥
तेव्हा त्या मातापित्यास ऐसे वाटले । पुनरपि याचे नूतन जन्म झाले । स्वामी पायी वंदिती वेळोवेळे । त्यांच्या सुखासी पार नसे ॥११६॥
साधूची जरी कृपा होय । जन्म मरणांसी तारिती निश्चय । त्याचे जीवित तरले आश्चर्य । पाहे गुरुचरणाची संप्राप्ती ॥११७॥
असो पुत्रासह वर्तमानी । तो साहुकार घरी प्रवेशुनी । ब्राह्मण भोजनादि उत्साहपूर्णी । करिता जाहला त्याकाळी ॥११८॥
सदानंदाचे गुण आठऊन । म्हणतसे केवी होऊ उत्तीर्ण । जरी प्राणाचाही करिता लिंबलोण । उत्तीर्ण कदापि नव्हेची ॥११९॥
त्रिकाळ स्वामीचे दर्शन । तो कदा न राहे घेतल्याविण । या गृहासी द्वादश प्रदक्षिणा । सप्रेम करितसे तो वाणी ॥१२०॥
त्याचा पुत्रही तदनुसार । दर्शन घेतसे त्रिवार । त्याचेनी जिवित्व प्राप्ती निर्धार । जाणुनी पायी लोळतसे ॥१२१॥
सदानन्द चरण । समाधि अंतरंगी तल्लीन । असल्यापरी दर्शन । भावे वाहति स्वानंदे ॥१२२॥
गुरुद्वार सडा संमार्जन । नित्य स्वकरी करिती भावेपूर्ण । रंगवल्यादि मंगलरतीही सारुन । भक्तसेवा लंकरिती ॥१२३॥
यापरी ते दोघे पितापुत्र । काळांतरी पिता पावला परत्र । तेव्हा साहुकार पुत्र । काय करिता पै जाला ॥१२४॥
आधी निजमनी विचार करी । अपार असे द्रव्य माझे घरी । तरी त्याची सार्थकता निर्धारी । गुरुसेवे परिवाहीले ॥१२५॥
हे साधु ते केवळ निरापेक्ष । हे प्रत्यक्षचि कल्पवृक्ष । हे जगाचे पुरविती अपेक्ष । तरी या द्रव्याचे पाड काय ॥१२६॥
ज्याचे दर्शनही नित्य घडे । ज्याची वृत्ती स्वस्वरुपी बुडे । त्यास बोलण्या शब्द थोकडे । तरी हे द्रव्य अर्पण केवी होय ॥१२७॥
यापरी योजना करुन मनी । एकदा पुसे स्वामी लागुनी । आपण तो सदगुरु कैवल्यदानी । जगदोध्दराक जगदगुरु ॥१२८॥
माझे मनीची एक वासना । ती पुरवावी जी सदगुरुराणा । माझे तनुमन अर्पण स्वामी चरणा । मी अनाथ केवळ पामरु ॥१२९॥
माझे ऐकूनी विज्ञापना । येथे मठ बांधावया द्यावी आज्ञा । हेचि दीनाची मनोवासना । ही पूर्ण करावी जी दयाळा ॥१३०॥
याची विज्ञापना ऐकून । स्वामी त्यावरी सुप्रसन्न । बोले काय त्यालागुन । स्वानंदवचनी त्याकाळी ॥१३१॥
अरे बाळा गुणवंता । आमूचे मठ बोलता चालता । दूज्या मठासी लागुनी तत्वता । आंम्ही कदापि न राहतो ॥१३२॥
आमुचे मठी असति नवद्वार । त्यामठी असे चार मंदिर । चौथ्या मंदिरी निरंतर । राहणे असे आम्हासी ॥१३३॥
चौर्याऐंशी लक्ष मठ । त्यामाजी हे मठ श्रेष्ठ । ऐसे जाणुनी स्पष्ट । त्यामाजी राहतो स्वलीळी ॥१३४॥
आंम्ही तो केवळ निःसंग । आंम्हास नलगे हे उपसर्ग । तुम्हा लोकाचे टाकुनी संग । निरंजनी राहतो स्वच्छंदी ॥१३५॥
यापरी बोलुनी त्यासी । समाधिस्थ जाले ते स्वानंदराशी । हा चिंता करितसे निजमानसी । हा योग कैसा घडेल ॥१३६॥
ऐसेच एक दोन वेळा । त्यानी विनविले श्रीगुरुचे चरणकमळा । आज्ञा न देताच स्वानंद पुतळा । मठालागी पै वाहत ॥१३७॥
वाणि विचारी अंतःकरणी । माझे चित्त तो गुंतलेसे याचे चरणी । तथापि आज्ञाही न होता मज लागुनी । एकदा मठ करुनि सिध्द ॥१३८॥
ऐसे दृढ करुन मानसी । सिध्द जाला मठ बांधवयासी । मेळऊन उभा राही लोकासी । प्रारंभ करविले अतिहर्षे ॥१३९॥
नित्य लावून पाच शत मजूर । पाया भरणी करुनिया सत्वर । पहाटे पाहता निर्धार । एकही धोंडा न राहे त्यास्थळी ॥१४०॥
श्रीगुरुची आज्ञा न होता । त्यानी आरंभिले आपल्या वृत्ता । तरी ती केवी पावेल सिध्दता । गुरुच्या मनी नसताची ॥१४१॥
त्याचे मनी हाची विचार । मजपाशी असे द्रव्य फार । तया वेचून निर्धार । बांधावी मठ सर्वस्वी ॥१४२॥
ऐसी श्रध्दा धरुनी मनी । नित्य बांधवी तातडी करुनी । प्रातःकाळी काही न देखूनी । उदास मनी होतसे ॥१४३॥
त्याचे नेत्री द्रव्यपटले आली । म्हणून गुरुमहिमा तया न कळली । यास्तव होताच प्रातःकाळी । नित्यवत उद्योगा प्रवर्ततसे ॥१४४॥
नित्य सायंकाळ पर्यंत । वीतभर चढतसे भिंत । प्रातःकाळ होता निश्चित । कांहीच न राहे त्याठायी ॥१४५॥
यापरी वर्ष दोन वर्षात । द्रव्य वेचिले घरातील समस्त । परी कांहीच न चढे भिंत । उद्विग्न मनी झालासे ॥१४६॥
एक रुपया असे पर्यंत । प्रयत्नी तो न चुकला वाणीसुत । शेवटी होऊनी लज्जित । उभा ठाकला श्री सन्मुख ॥१४७॥
तेव्हा सदगुरु सच्चिदानंदघन । समाधी आपुली जिरऊन । त्याजकडे पाहती प्रसन्नवदन । पायी मिठी घालीतसे ॥१४८॥
अभय हस्ते त्याच्या राहटी । पाठ स्वयेची थोपटी । बोले काय आनंदवाणी यथेष्टी । कारे कार्यासी नाही गेलासी ॥१४९॥
येरु पाहे अधोवदन । नेत्री भरलेसे प्रेमंबूजीवन । मुखी न निघे एकही वचन । स्तब्ध होऊनी उभा ठेला ॥१५०॥
ज्यावरी गुरुकृपा होय । आधी त्याचे वित्त हरे निश्चय । वित्त असता अभिमान ठाय । साधकासी बाधे आंतरमनी ॥१५१॥
द्रव्य माया असे काळु । साधकास नको त्याचा विटाळु । यास्तव सदगुरु दायाळु । निसर्गी उपाय योजिती ॥१५२॥
त्या मुलास पाहती निरभिमान । कळवळले स्वामींचे अंतःकरण । बोले काय त्यालागुन । प्रसन्नवदनी त्याकाळी ॥१५३॥
अरे बाळा परम उदारा । तुझे मनीची सांग वासना इच्छित त्वरा । पूर्ण करतील दत्तदिगंबरा । अविलंब योगीश्वरु ॥१५४॥
येरु म्हणे वासना काय । मजपासी नसे एकही टकाठाय । हे तो विदित असे चरणा ठाय । पुढे काय करावे ॥१५५॥
यापरी बोलता वाणीकुमर । काय बोलतसे सदगुरु उदार । तुजपाशी काही द्रव्य निर्धार । असेल तरी घेऊन येई ॥१५६॥
येरु म्हणे दोन्ही मंगळसूत्र । तव दासीचे कंठी असे साचार । ऐकता म्हणे सदगुरु माहेर । येरु विकुनी आणि द्रव्य ॥१५७॥
ऐसे सदगुरुचे वचन । ऐकूनी सर्वांग संतोष होऊन । एक मंगळसूत्र विकता जाण । टक्का एक खुर्दा घेऊन येई झडकरी ॥१५८॥
आणून देतसे गुरुकरी । ते घेती सदगुरु आपुल्या करी । टाकिते जाले धुणी माझारी । स्वानंदे पूर्ण त्याकाळी ॥१५९॥
त्यास म्हणती लावी मजूर । चित्ती संशय न करी अणुभर । मजुराची मजुरी साचार । धुनीच नित्य देईल ॥१६०॥
आज्ञा करिता श्रीदेशिकेंद्र । येरु लावितसे पाचशत मजूर । सायंकाळ होता निर्धार । श्रीगुरु काय आज्ञापिती ॥१६१॥
वाणीकुमरास बोलिले तये अवसरी । मजुरा सांगणे घेवोनि जाण्या मजुरी । धुनीमाजी हात घालता निर्धारी । मिळेल सहज कष्टानुसार ॥१६२॥
सायंकाळ होताचि देख । धुनीत हात घालिती मजूर लोक । मिळेल ते नेती खुर्दा सकळिक । कष्टाप्रयाणे ते काळी ॥१६३॥
ज्यांनी कष्ट अधिक केले । त्यास चार पैसे अधिक मिळाले । ज्यांनी कामात कसूर केले । त्यास दोन पैसे उणे मिळत ॥१६४॥
ऐसे पाहता तेथील चमत्कार । चित्त देऊनी करिती मजूर । त्यास कोणी नलगे सांगणार । तेच करिती सप्रामाण्ये ॥१६५॥
यापरी धोंडे चुना जे आणिती । त्यांनीही हात लाविता द्रव्य मिळती । ते धुनी नव्हे भांडार निश्चिती । संपूर्ण व्यवहारा पुरवीतसे ॥१६६॥
तेथे कुणी नसे सांगणार । द्रव्य इच्छेपरी मिळती हजारो मजूर । अकृत्रिमपणी वागती चाकर । द्रव्य नेती नेमिकेची ॥१६७॥
नित्य जरी लागले हजार उधारे । तेथील द्रव्य ते कधी न सरे । ते भरलेचि असे भांडारे । गुरुकृपेनी सर्वस्वी ॥१६८॥
ज्यास गुरुकृपा भांडारा मिळाला । कोण वर्णी त्याच्या भाग्याला । सकळ संपत्ती भोगूनी भूतळा । सुखी राहील तो गुरुपदी ॥१६९॥
अगाध असे गुरुपाद महिमा । अगम्य अगोचर निरुपमा । कटाक्षमात्रे निजधामा । देणार ऐसा सदगुरु ॥१७०॥
असो मठ सिध्द होण्यास । कांहीच नलगे सायास । धुनीरुपी असता परिस । द्रव्यास उणे काय असे ॥१७१॥
ऐसे षण्मास होता । मठाचि जाली सिध्दता । स्वामी चरणी वणिक सुता । विज्ञापना करीतसे ॥१७२॥
मठाची सर्व सिध्दता । स्वामीचे दयेने जाहाली जी आता । कृपा करुनी समर्था । एकदा पहावे त्या मठासी ॥१७३॥
ऐकताच ऐसी गोष्ट । स्वामी बोलती मुलास सुस्पष्ट । अरे बाळा मी पाहता ते मठ । कष्ट तुजला होईल ॥१७४॥
ऐसे स्वामी बोलता निश्चयी । तयास न उमजले ह्रदयी । वारंवार आग्रह करी गुरुपायी । एकदा अवलोकन करावे ॥१७५॥
ऐसेचि त्यानी आग्रह करीत असता । त्यास एक दोन वर्षे लोटली तत्वता । मग त्याच्या आग्रहा पाहुनी तत्वता । काय करिते पै जाहले ॥१७६॥
धर्मगप्तास सदानंद आज्ञापिती । उदईक येऊ मठ पाहाण्या निश्चिती । सर्व पूजा सामग्रीसह यथावति । सिध्द होई गुण भूषणा ॥१७७॥
दूसरे दिनि प्रदोष वेळी । श्रीगुरुदेव उठले आसना वरुनी निश्चळी । पायी चालत येती स्वानंद लीळी । पूर्णब्रह्म परात्पर ॥१७८॥
दोन सहस्त्र अष्ठशति । श्रीसदानन्द स्वस्थानी समाधि वाहती । भक्त प्रार्थनि उठोनि चालती । अत्यानन्दे भक्ता अपेक्षेत ॥१७९॥
श्रीचरणे चालण्याची कळा । आश्चर्य वाटे सकळा । चरणे न स्पर्शति भूमीला । अधांतरी चरण वाहताती ॥१८०॥
अधिष्टित परिसरी त्याकाळी । सदानंद प्रवेशिले या मठस्थळी । आकाशातुनी पुष्पे वर्षिली निश्चळी । घंटा गजरे शंख भद्रघोषी गर्जिले ॥१८१॥
प्रदोष वेळा अस्तमानी । मंद वायु सुगंध वहनी । एका क्षणात मठस्थानी । प्राप्त झाले श्रीचरणे ॥१८२॥
आदी येवोनि सुमुखेश्वरा । आनन्दाम्नाय वहनी अधिकारा । लावीती तिलक रक्तांबरधरा । स्वये श्रीये आशीर्वादिले ॥१८३॥
मग आले परमपीठेश्वरी । आनन्दाम्नाय विज्ञान निर्भरी । जे त्रिपुर र्मदनी श्रीनाथे स्वकरी । आदिसरस्वतीशी स्थापीले श्रीपीठी ॥१८४॥
ती ते पूजोनि यथावत । मग श्रीगुरुदेव सिध्दांतपाद पीठी दर्शन घेत । गुरुदेव दत्तात्रये आशिर्वादित । ॐतत्सद मूलपदे ॥१८५॥
दक्षिणामूर्ति श्रीचरणे वंदिली आदरी । खाली उतरोनि आले गव्हरी । पाहिली व्यवस्था परिसरि । योजना सर्व यथावत ॥१८६॥
गव्हरांतरा माजी तीनही तारव । बांथविला असे सम्यक शुध्दठाव । ते पाहता सदानंद स्वामी स्वयमेव । पहीले तारवी प्रवेशिले ॥१८७॥
वैशांख शुध्द पंचमीस । गुरुपुष्य काळी प्रदोष । तारवी आसनी श्रीआज्ञे सरिस । विश्वकल्याण संकल्पिले ॥१८८॥
प्रथम तारवी मांडुन आसन । त्यावरी स्वामी विराजिले पद्मासन । बोले काय रामानंदा लागुन । ते परिसावी स्वानंदे ॥१८९॥
अरे रामानंदा ज्ञानखाणी । तू आपुले शिष्यास येथे ठेवूनी । तू जाय उत्तरदेश पट्टणी । आज्ञा माझी हीच असे ॥१९०॥
रामानंद म्हणे आपुले चरणी । सार्ध कोटीत्रय तीर्थे वर्तती अनुदिनी । या चरणापेक्षा तीर्थाटणी । तीर्थ नसे जी गुरुवर्या ॥१९१॥
आपुल्या चरणी सकल तीर्थ । आपुले चरणी पूर्ण परमार्थ । आपुलेच चरणी सच्चिदानंदपद उदित । यास्तव येथेच राहीन मी ॥१९२॥
आपुले चरण रेणुसमान । न तुके सप्तसागरीचे तीर्थ पूर्ण । मज पामरा लागुन । चरणी थारा पै द्यावी ॥१९३॥
आपुले चरणास होता विन्मुख । मजला केवि प्राप्त होईल श्रीकृपा सुख । आपुले चरणीच राहीन देख । हीच इच्छा पुरवावी ॥१९४॥
ऐसे विनविता शिष्य शिरोमणी । बोले काय सदगुरुखाणी । अरे पुढील भविष्य जाणोनी । सांगणे तुजला प्राप्त असे ॥१९५॥
अरे तेथे तुझेनी योगे । रक्षिले जाईल सर्व जगे । यास्तव तू जायी वेगे । अनुमान काही न करता ॥१९६॥
यापरि रामानंदास बोलून । मग आज्ञापिले धर्मगुप्ता लागुन । अरे समाधी तारवा माजी पूर्ण । पुढे भिंत पै उभवी ॥१९७॥
भिंत चढवा म्हणता सदगुरु । मनी गडबडला वाणीकुमरु । नेत्री भरले सप्रेम नीरु । चरणी लोळतसे अतिखेदे ॥१९८॥
मुखी विनवितसे हे सदगुरुराव । मी बोलिलो जी पाहण्या ठाव । आपण निरखिता मठ अभिनव । हे ची बोलणेचि अपराध मजलागी ॥१९९॥
आपुले पायीच आपण । घालुनी घेतला पाषाण । स्वहस्ते स्वसदनास हुताशन । लाविलासे पै अभाग्यपणी ॥२००॥
तरी आपण सदगुरु दयाळु । भक्त मी तो केवळ अनाथ बाळु । ही गोष्ट न व्हावी जी निश्चळ । भक्तवत्सला दीनबंधु ॥२०१॥
मग काय आज्ञापिले गुरुनाथ । यदर्थी तू आग्रह न करी परमार्थी । समाधी स्वरुपी चालेल मठ निश्चिति । स्वानंदयुक्त युगभरी ॥२०२॥
येणे तू जन्म जन्मांतरी । काय आराधिलास श्रीहरी । तेचि याजन्मी तुला निर्धारी । हा अलभ्य लाभ पै घडला ॥२०३॥
यापरी बोलून धर्मगुप्तास । रामानंदाकडे पाहूनी सहर्ष । म्हणे कासया रे उशीर करतोस । लवकर चढवी भिंतपुढे ॥२०४॥
रामानंद तो शिष्य शिरोमणी । रामानंद श्रीगुरुकृपा वाहे संजीवनी । कांहीच खेद न करता अंतःकरणी । ज्ञानसंपन्न आज्ञावाही ॥२०५॥
रामानंदाचा हाच अनुभव । आमुचा स्वामी तो स्वप्रकाश स्वयंमेव । स्वयंज्योति सदानंद निरवयव । पूर्णब्रह्म सनातन ॥२०६॥
ते आंतरि निर्गुण निराकार । भक्तास्तव होऊनी साकार । स्वचरित्र दाविती निर्धार । स्वानंदकंद सर्वात्मा ॥२०७॥
त्या माजी मग कैचा वियोग । तोचि भरलासे विश्वी वैभव । संपूर्ण जगाशी तारितो श्रीगुरुचरणी ठाव । सबाह्य भरुनी उरलासे ॥२०८॥
ऐसी त्या रामानंदाची स्थिती । यानी केवी करतील खंती । आज्ञा करिताच श्रीगुरु निश्चिती । पुढील सेवा अनुवाहिली ॥२०९॥
स्वामीस करुनी रुद्राभिषेक । नवीन नेसविले दिव्यछाटी सुरेख । केशर कस्तुरीसह पूजी विशेख । विधीय अर्चना करीतसे ॥२१०॥
कंठी घालितसे सुमनमाळा । मस्तक ठेवी चरणकमला । मुखकमल न्याहाळीत वेळोवेळा । धणी न पुरे रामानंदाची ॥२११॥
दोन्हीकडे लाविले दोन दीप । घृते भरली सतेज प्रकाशती अमुप । धूपदीप मंगलारती नैवेद्यासह अपूप । प्रार्थना प्रदिक्षिणी साष्टांगिले ॥२१२॥
यापरी पूजनी धर्मगुप्तही अर्चित । साष्टांगे वंदिती समस्त । बहुविध प्रार्थनी संस्तुत । सदानन्द श्रीचरणे ॥२१३॥
तेंव्हा श्रीरामानन्दा बोधिती । पुढील कार्यलंकरक्षणी सांकेती । सर्वस्व अर्पून तपादी लोकार्थि । रक्षावे धर्मदेशाशी प्रयत्ने ॥२१४॥
धर्मगुप्ता बोलती वरदहस्ते । अनाथ चित्ती मानू नका मनी विज्ञान वृत्ते । अमलानन्द सेवील मठक्रम आम्नाय सरिते । आंतरानुभूती संवाहील ॥२१५॥
तू सामोरी महाव्दरा एलीकडे । नित्य अनुष्ठानी सेवाधर्म घडे । श्रीदक्षिणामूर्तिसह दुसरीकडे । संजीवनीय समाधी साधावी ॥२१६॥
मठाचा क्रम । यथावत चालवी उत्तम । इये समाधि स्थानि पीठानुक्रम । आन चरणे येतील ॥२१७॥
ऐसी आज्ञा सदानन्द उभतास । शांतचित्ते बोधिले सौरस । इतर जनाही अशिर्वांदूनि भिंतीस । श्रीरामानन्दे पूरियले ॥२१८॥
तेव्हा पहावया येती लोक अमूप । ऐसे सिध्द होताती मूर्तीमंत चिद्रूप । रामानन्द चढवी तात्काळे लेवोनि दीप । मठानुशासन क्रम वाहति ॥२१९॥
स्वहस्ते चढवुनी भिंती । तारव बुजविते झाले निश्चिती । पूर्वापारी यथावती । पूर्ण केले बांधूनी ॥२२०॥
इतरा सारखे नव्हे ती समाधी । मेलियावरी मातीची बांधी । सदानंदाची सहज समाधी । कालत्रयी ते अजरअमर ॥२२१॥
सदानंद स्वामीची समाधी होऊनी जाण । झाले असती पंचसहस्त्र वर्षे पूर्ण । या कालपर्यंत जाण । ती मूर्ती बैसले असे ॥२२२॥
रामानन्द गुरुदेव आज्ञेत । युधिष्टिर संवती क्रम वाहात । व्दिसहस्त्री अष्टशत एकाहत्तर वरुषे विहित । क्षयनाम संवत्सरासी ॥२२३॥
येथवरी सदानन्द चरण । मुक्त गुहे करि युगा रंभण । मुक्तव्दारी तपाचरण । यथाक्रम सारीयलेती ॥२२४॥
सहजानन्द विधानी । सूर्यसिध्दात गणित वाहोनि । युगारंभीय दिनमान मोजूनी । विधान सिध्द परिलेखिले ॥२२५॥
दत्तानन्द यावेळी । तादलापुर मठास्तव निर्मळि । प्रयाण केले आज्ञा घेऊनि ते वेळी । तीच तिथी ही असे ॥२२६॥
शके सोळाशे तीन । दुर्मति संवत्सर जाण । वैशाख शुध्द सप्तमी दिन । प्रयाणिले श्रीआज्ञेत ॥२२७॥
त्याकाळी कल्याण स्थळी । लिला झाली गुरुकृपा कल्लोळी । ती अभिनव भक्तगण परिमळि । आनन्दाम्नाय विधानांशी ॥२२८॥
श्रीसदानन्द पीठविधानी । गुरुक्रम चालिले विशेष वहनी । रामानन्दा नुशासनि । यथाविध गुरुआज्ञेत ॥२२९॥
श्रीदक्षिणामूर्ति प्रथम । दत्तात्रेय दुसरे निगम । सदानन्द त्रितीय सुगम । अमलानन्द चतुर्थ कीं ॥२३०॥
जनार्दना पासोनी सेवांकन । श्रीधर भाग्वेतंद्र तेतीसावे चरण । प्रथम सहजानन्द विज्ञानासह गणन । एकेचाळीस बेचाळीसी परिगणिले ॥२३१॥
अपर सहजानन्द अलंकरण । षष्ठित्तम पीठसेवी विधान । पूर्णानंद ब्रम्हानन्द येणे क्रम जाण । यथाक्रम परिसेविले ॥२३२॥
काशिक्षेत्रासी दोन चरणे । त्यानंतर दत्तानंद पीठ सेवने । युगक्रमी संख्या लेणे । श्रीगुरुसेवे यथावत ॥२३३॥
यथाक्रम अनुसरुनी । पुढची लीला पीठासेवां विधानी । आनन्दाम्नाय अति पुरातनि । येणे कारणी विधान हे ॥२३४॥
हा क्रम श्रीरामानन्द अनुशासनी । सर्वही वहिले आजवरी सर्वानी । तुर्याश्रमी ब्रम्हचारी व्रतस्थ आजन्मपूर्णी । अधिकार सेवा गुरुआज्ञे वाहणे ॥२३५॥
पीठक्रम प्रमाण वहन । येथे संशय नाहि सत्य विधान । अधिकार संख्या बहु म्हणोन । आदद्यंत पाच नामे स्मरताती ॥२३६॥
पीठक्रम दिनमान प्रमाणी । मध्येच स्पष्ट केले क्रम वाहोनी । आता कथानुक्रम अवलोकनि । लक्ष देणे यथावत मूळकथे ॥२३७॥
बाहमनी राज्य मूळ स्थापन । कलबुर्गे प्रथम आरंभण । शालिवाहन शक बाराशे एकूण साठ दिनमान । वर्ष क्रमे परिवाहणि ॥२३८॥
त्याची कथा संक्षेपपणी । येथे कथिले म्हणोनी । तोची क्रम बोलोनि । पुढे जाऊ संक्षेपे ॥२३९॥
सदानन्द चरित्री स्पष्टपणी । आले असे कथा विशदपणी । येथेही संक्षेप स्मरणी । अल्प स्मृतीनी परिवाहू ॥२४०॥
राजा अत्यंत सात्विक । सत्यप्रीय दूरदर्शक । राज्य वाहता प्रांती प्रताप निर्वाहक । मृगये आरण्यी प्रवेशिला ॥२४१॥
मृगयेच्या गतीत वाहून । दूर आला सेना सोडून । व्यघ्रीचे बाळ पळून । गायीच्या स्तनी पीत असे ॥२४२॥
म्हणे मी हे काय पाहतो । माझ्या दृष्टीवरी विश्वास न ठेवीतो । पुष्कळ काळ निरखितो । विश्वास वळे एकाग्रपणी ॥२४३॥
धीर वाहोनि मनि । जवळी गेला स्तनपान स्थानि । ते व्याघ्र बालक पळाले तेथोनि । अती वेगे पळताहे ॥२४४॥
व्याघ्र बाळ अतिवेगे । धावोनि एक्या आश्रमी रिघे । राज्ञे अश्वारुढ प्रवेशिला आश्रमी परिघे । पाहतो दृश्या विशेषची ॥२४५॥
एक साधू जटामंडित । दिसत त्याच्या मांडीवरी बैसत । राजा मनी विचार करित । आणखी नवल हे ॥२४६॥
मानवाच्या मांडीवरी । व्याघ्र वत्स जीवनस्तरी । वाहतो नवल इये परिसरी । निर्वैर जीवित्व वाहताती ॥२४७॥
तो भाग नरावण क्षेत्रनामे । प्रख्यात आश्रम महिमे । साधु आश्रमी गाय व्याघ्र नांदती अगम्ये । नवल थोर जीवन हे ॥२४८॥
पाहोनि ऐसी नवलाई । साष्टांग वंदी साधूस ठायी । हात जोडोनि उभाराही । ध्यानी जाग्रत समयांशी ॥२४९॥
किंचित्काळ उभाध्यायी । याना आपण पाहिले पूर्वीही । स्मरतो जीवनस्मृति कांहीं । अठवली वेळा पूर्वीची ॥२५०॥
इतुकिया अवसरी मुनिवर । जागे झाले नित्य प्रकार । उभा पुढती पाहोनि मधुरोत्तर । बोलिले तयासी त्याकाळी ॥२५१॥
अरे इतुके दिन पर्यंत । काय केलासी जीवनी पुनित । म्हणता स्मृतिनि विदित । श्रीचरणे अत्यादरी ॥२५२॥
म्हणे देवा कृतार्थ करावे । जीवनी यातायात वहु परी धावे । शिणलो आता उध्दरावे । चरणशश्रयी घेवोनि ॥२५३॥
ऐसे विनवी अनन्य चरणी । राज्यांश इतरा सोपवोनि । कल्याण मठी यावे तुम्ही । सेवा करावी गुरुआज्ञेत ॥२५४॥
ऐशी आज्ञा वाहोनी । गेला कलबुर्गे राज्य नियमनि । पांच सरदारा राज्य समानपणी । वाटूनिया आपण निघाला श्रीसेवे ॥२५५॥
कल्याण वाटे चालता । दिंडी निघाली पंढरीसी भक्तिरता । त्या परिसरी प्रवेशिता । गोडी लागली भजानांशी ॥२५६॥
त्या दिंडी सोबत । राया आला पंढरीत । तेथे पाहे सर्वगत । नाना देशीय भक्ताशी ॥२५७॥
या भक्तिक्रमा वाहोनी । महाव्दारी उभाध्यानी । त्रयोदश रात्री वाहोनि । श्रीरंगी रंगलासे ॥२५८॥
त्यांनी तो अन्नोदक करुनी त्याग । ह्रदयी ध्यातसे पांडुरंग । श्रीरंग तो वसे त्याच्या अंतरंग । अंतरात्मा श्रीहरी ॥२५९॥
त्याचे पाहूती निकट निर्धार । काय करीतसे सारंगधर । विवेकसिंधु पुस्तक स्वकर । देऊनी तया आज्ञापीती ॥२६०॥
कल्याणी असे सहजानंद योगी । तेथे हे पुस्तक घेऊनी जाय वेगी । त्याच्या उपदेशी तुजलागी । पूर्णानंद प्राप्ती सहज असे ॥२६१॥
तो तरी उभा असे नेत्र झाकुन । त्यास भासे काय पाहतो स्वप्न । तेव्हा पाहतो नेत्र उघडून । तो जवळी पुस्तक सिध्द मिळाले ॥२६२॥
ते पुस्तक घेऊनी हाती । तेथुनी निघाला सप्रेम चित्ती । कल्याणास येता निश्चिती । स्वामी नसे त्या स्थानी ॥२६३॥
तेथील लोकास राये विचारीति । बोलती स्वामी गेले पंढरीप्रती । ऐसे वचन पडता श्रवणपंक्ति । परतुनी जातसे पंढरीकडे ॥२६४॥
तो पंढरीस जाता लागवेगी । स्वामी कल्याणीस आले दुसरे मार्गी । ते आंतरसाक्षीसी सहजानंद योगी । त्याचे भाव पाहती निर्धारणी ॥२६५॥
जेवी तृषार्त प्राणी । कासावीस करी उदका लागुनी । तेवी तो तापत्रयी तापुनी । निज सुखालागी हिंडतसे ॥२६६॥
पुनरपी येता कल्याणीसी । तेथे स्वामी असे स्वानंदेशी । तो पाहता तोषला मानसी । साष्टांग प्रणिपात पै वहिले ॥२६७॥
करुन साष्टांग प्रणिपाते । विनंती करी स्वामीते । कृतार्थ करावे मज दीनाते । म्हणून पुस्तक पुढे ठेवीत ॥२६८॥
पुस्तक पाहता निज दृष्टी । स्वामी काय करिती गोष्टी । अरे मठी नाही कामाठी । तू करशील का कार्याशी ॥२६९॥
नित्य रानास जाऊन । आणित जायी सरपण । हेची कामाठ्याचे कार्य पूर्ण । मठीय सेवे परिवाहि ॥२७०॥
त्याचे चित्त पाहण्या कारण । स्वामी आज्ञापिले त्यालागुन । तो तरी वैराग्य संपन्न । राजत्व सुखा त्यागूनि आला असे ॥२७१॥
ऐकता ऐसे आज्ञा वचन । मनी म्हणे तो आपण । भाग्यवंत नसे मज समान । सेवा मजला सहज घडतसे ॥२७२॥
नाहीतरी मी केवळ यातीहीन । केवी सेवा घडेल मज पासुन । यापरी अंतःकरणी तोषून । म्हणे हे कार्य करीन मी ॥२७३॥
हती कुर्ह वाहोनी । त्वरे निघाला वनाकारणी । काष्ठ संभारा एकत्र करोनि । भारा बांधि स्वहस्ते ॥२७४॥
भारा टाकोनि जलपान करीत । काष्ठे वहिले रांधणस्तरी यथावत । अन्नपूर्णम्मा नामे वृध्दास्थानी कार्या आवरीत । काष्ठे पेटविता ओली म्हणोनि काष्ठा दोषा दिले ॥२७५॥
दूसरे दिनी त्याच प्रकारे । तीही ओलीच निर्धारे । येणेविधी क्रम वावरे । नित्य विधी अयोग्यत्वी ॥२७६॥
वारंवार कामाशी नाडिले । ओलेपणी दूषण दीधले । राव म्हणे शोधूनि वाहिले । सर्वही आयोग्य नसतील कीं ॥२७७॥
रानी सर्वत्र धुंडोन । काष्ठे मेळविली पूर्ण । संपूर्ण काष्ठे अयोग्य विधान । कैसे केवी शक्यता उमजणे ॥२७८॥
हे संभाषण स्वामीनी । ऐकिले यथावत श्रवणी । म्हणे कार्यी निरभिमानता अनुभविणे । साधना विशेष अवधी असे ॥२७९॥
नित्यापरि आपण । काष्ठे आणिला पाकशाळे कारण । एक्यादिनी अल्पोपहार करिता जाण । धूर लोटला पाकशाळेत ॥२८०॥
वायुच्या रेटणी धुर । घोळू लागला सभोवार । राया त्रस्त झाला त्यास्तर । अतिव शिणला क्षणार्धे ॥२८१॥
मनी विचारी विवेके । सूज्ञपणी आपण सेवार्थी वाहतो सम्यके । क्षणात माझी गती झाली आनावरता विशखे । पूर्णपणे आपण अम्माशी पीडा दिली ॥२८२॥
हाच चुकीचा व्येवहार । विचार करोनि साचार । क्षमा मागे नानास्तर । चरण वंदोनि अम्माच्या ॥२८३॥
स्वामींनी तयाचा व्येवहार । अवलोकिले नेत्रभर । म्हणे आता सेवाधिकार । सफलपणे उपेगा आली ॥२८४॥
स्वामीनि यथावत । रायासी सामोरि ये म्हणत । पुस्तक कोठे आहे पाहू पुसत । पांडुरंग प्रसादनी ॥२८५॥
पुस्तक तयाकडून आणविती । श्रीगुरु पाहोनि पीठी अर्पिण्या सांगति । स्नान करोनि येण्या आज्ञापिती । श्रीगुरुसेवा परिवाहणी ॥२८६॥
बैसोनि आसनी । बोलाविले विप्रमंडला आमंत्रणी । विचारिती प्रायाश्चीत्त याविधानी । याशी शुध्द करोनि घेणे यथावत ॥२८७॥
सर्व व्दिजा समक्ष निहित । प्रायश्चित दिधले त्यास शास्त्रपूत । तीन वेळा अग्निकाष्टी विहित । दग्ध केले शास्त्र आज्ञार्थत्वी ॥२८८॥
अरे मृत्युंजया म्हणोनि । स्वामी हाकारिती भक्तास त्याक्षणी । अग्नीत दग्ध होत असता उठोनि । येवोनि वंदिला श्रीचरणांशी ॥२८९॥
सर्व विप्राही वंदि साष्टांगपणी । स्नान करोनि आला सेवा अलंकरणी । झोळी देवोनि नैवेद्यर्थ तत्क्षणी । भिक्षार्थी निघाला गुरुसेवेशी ॥२९०॥
तीनवेळा पूर्णपणी समग्र । अग्नीत दग्ध केला विप्र आज्ञे उग्र । उठोनि भिक्षा वाहविती गुरुसेवे व्यग्र । गुरुमार्ग सर्वश्रेष्ठ विधिश्रीये ॥२९१॥
याप्रकारी तयास अग्नित । दग्ध केले विप्र आज्ञेत । भिक्षा आणावया पाठवित । श्रीगुरुमठी नैवेद्यांशिनी ॥२९२॥
सर्वा समक्षत्वी अग्नीत । दग्ध करोनि भिक्षा वाहवीत । सर्वही म्हणती गुरुसेवेत । पावन झाला भक्तवर ॥२९३॥
ऐसी ही अघटीत सेवा । श्रीगुरु आज्ञेत वाहोनि पूर्णभावा । गुरुभक्त जाहला कैवल्य स्थानी आघवा । श्रीगुरु महिमा अमोघ हे ॥२९४॥
ऐशापरी सेवा करुन । योगचंद्रिका सिध्दसंकेत लिहिलासे स्वानुभवी निपुण । ती आजही आहे सरस्वती माहली यथावतपण । तयाचे चित्र येथे ठेवितसे ॥२९५॥
श्रीगुरुत्व अनन्यपणी । जो वाहीला एकाग्रमनी । तयास अप्राप्त नाही त्रिभुवनी । केवळ आज्ञा गुरुत्वी भूमंडळी ॥२९६॥
ही सेवा वाहून । नारायणपुरी समाधी संजीवन । घेवोनि अपूर्व आजही प्रमाण । गुरुतत्वांशी रंगलासे ॥२९७॥
त्याचे दोन शिष्य त्यासोबत । भवरैय्या मुदैय्या नामे विख्यात । तेही नारायणपुरी समाधीस्त । संवाहिली गुरुक्रमी ॥२९८॥
याहून आणखी वहूपरी । चमत्कार जाहले मृत्युंजयाच्या भक्ति निर्भरि । मुख्य गुरुसेवा सफल निर्भरी । अनमोल विधान जीवनिये ॥२९९॥
गुरुकृपा प्राप्त करणे । जीवनी दुर्मीळ उमजा विधाने । त्याच्या कृपेनी स्वये तरुन इतरा तारणे । मानव जीवनी श्रेष्ठ असे ॥३००॥
संस्कारातीत यातिहीन जरी । गुरुसेवा तत्परते वाहे धुरंधरी । त्या अनन्य भक्तीच्या आधारे निर्धारी । सर्वस्व लाभला मृत्युंजय ॥३०१॥
सहजानंद विधानी आणीक । कथा झाली असे पुनीत । कानीफ नाथाचा शिष्य म्हणवीत । तोही गुरुदर्शनी आला असे ॥३०२॥
कानीफ नाथाचा शिष्य अवघडनाथ । देशोदेशी अहंकारी व्याघ्रांवरी बैसोनि फिरत । कल्याणीस आला स्वामि भेटित । लोक कौतुके बोलती ॥३०३॥
स्वामीनी मुख धूवोनि माहाव्दारी । स्वामी सहज बैसले नित्याच्यास्तरी । व्याघ्रावरी येता पाहीले दूरवरी । माहाव्दाराशी आज्ञा करिती तात्काळ ॥३०४॥
संत येताती भेटण्यासी । आपणही चला जाऊ सामोरी व्यवहार प्रथेसी । अचेतन प्रस्तर सांकेताससी । पुढे सरके आज्ञां प्रकारी ॥३०५॥
भिंत सामोरी येता पाहुनी दृष्टी । लज्जित होउनी निजपोटी । व्याघ्रासि टाकून उठाउठी । वंदनी धावे स्वामींच्या ॥३०६॥
राजे बागसवार । तो नाथमार्गी पूर्णअधिकार । दुरुनी भूमि करुनी वंदितो निर्भर । सर्वस्व चरणी अर्पूनि उभा असे ॥३०७॥
जय जयाजी सहजानंदा । जगदोध्दारक स्वानंदा । नेणो महिमा तव पादारविंदा । आपुल्या दर्शनि सुखावलो ॥३०८॥
देशोदेशी पूजा घेऊन आलो । साधुसंतादि बहूत निंदिलो । परी ऐसा त्राता नाही देखिलो । जड प्रस्तरा सेवाअर्थी वाहविती ॥३०९॥
अनेक स्थळी हिंडलो । अभिमानी मूळ दृष्टी हरलो । दुर्मार्गी जीवना नाशिलो । स्वहितास मुकलो सर्वस्वी ॥३१०॥
आपुली महिमा अगाध असे । अभिमान गळाला नमना सरसे । आपण विश्वज्योतीर्मयि स्वयंप्रकाशे । ऐसी प्रचिती साक्षातिली ॥३११॥
तरी आपुल्या चरण सोडून । कदापि मी न जाय येथून । येथे राहीन आजीवन । हिची इच्छा मम ह्रदयी ॥३१२॥
महाद्वारीच्या झाडाझुडी । मी नित्य करीन आवडी । याविण अधिकार नसे अनाडी । ती इच्छा पूर्ण करावी ॥३१३॥
यापरी अनेक विनय वचनी । बोलता अनन्य निरभिमानी । स्वामी दयाळुमने पूर्णी । बोले काय त्यालागी ॥३१४॥
मी येथून सोडितो एक तीर । तेथेच तू राही माझे समोर । एक तिराचे अंतर । असावे म्हणता बहु संतोषला ॥३१५॥
अद्यापि स्वामीचे आज्ञे सारिखे । त्याची दर्गा असे सन्मुखे । श्रीगुरुपदाशी वंदोनी सम्यके । जीवन वाही गुरुचरणी ॥३१६॥
ऐसे कित्येक चरित्र । स्वामींचे नित्यचाले जगदोध्दारीय सत्र । मी तो मतीमंद पामर अरत्र । मजकडून वर्णन केवी घडे ॥३१७॥
ऐसीही गुरुपरंपरेची कथा । संक्षेपे वदलो अल्पाक्षरे निहिता । सहजानंद समाधि समयो पुनिता । क्षण विधानी साकारले ॥३१८॥
आनंदम्नाय पुरातन । यथावत चाललासे महान । भक्तोध्दारा वाहोन । परमकल्याण अभिवर्धिले ॥३१९॥
श्रीसहजानंद पीठ सेवेत । ही कथा असे विशेषपणी समर्थ । त्यांचा समाधिकाळ पुनीत । क्षण आला कालमानी ॥३२०॥
स्वामींचा शिष्यपरिवार । विस्तृतपणी व्यापिला दूरवर । परी अंतिमक्षणी हाकेस्तर । कोणीच स्थानी न मिळती ॥३२१॥
दूरवर वाट पाहून । पाचारिती विधवा अन्नपूर्णम्मा शिष्यासी स्मरुन । आयत्या वेळी उपसंपन्न । कोणीही हाके न आलेती ॥३२२॥
बहुवरी वाट पाहूनी । स्वामींनी उपस्थितासी बोलाविले सुचऊनी । म्हणती पुढील सेवेचे विधानी । रामानंदा नुशासनी परिवाहणे ॥३२३॥
श्रीअन्नपूर्णम्मा वृध्दा त्याक्षणी । स्वामी जवळी आली धाऊनी । पुसतसे कवण्या विधानी । शिष्यवर्गासी हाकारिलेती ॥३२४॥
द्वारी लगबगी तिला हाकारिती । आयत्या क्षणी स्थानी कोणीच न भेटती । क्षण आला असे निकट स्थिती । तूच येई इकडे हाके पाचारिले ॥३२५॥
स्वामींनी ऐसे बोलाविता । सहज येऊन वंदिले चरणी ऋता । स्वीय शाटीसी टाकिती तिच्यावरता । म्हणे स्नान करुनी येई वेगेसी ॥३२६॥
आज्ञा वाहोनि आडावरी । स्नान करुनी आली वृध्दा सत्वरी । चतुदर्श वर्षीय वयासी पुरुष शरीरी । प्राप्त केले गुरुआज्ञेत ॥३२७॥
पुढती घेऊनी विधिवत । तारक शांभवी मंत्रा उपदेशित । पूर्णानंद नामे दीक्षांशी योगपट्ट निहित । धर्मकर्मासी स्मरुनि अलंकरिले ॥३२८॥
तारक मंत्रोपदेश बळे । देहत्रयाही त्वरितची पालटिले । अति सुकुमार धवल शरीर वाहिले । रम्यपणी साकारिले अदभूत याति दर्शनी ॥३२९॥
सुकुमारता अतीव पाही । पाणी पीता कंठी दिसे धरा प्रवाही । नितळ त्वचा कोमलपणी देही । सर्वांग सुंदरपणी परिशोभले ॥३३०॥
हेच ते पूर्णानंद स्वामीऋत । जे निजानंदाचे गुरुपदासी वाहत । सर्वही वंदिती पीठाधिष्ठित । पूर्णानंद पदांकनी ॥३३१॥
पीठ क्रमांशी एकषष्ठी संख्या स्थान । सेवा केली त्रिशतवर्षे पर्यंत पीठ वाहून । अंती तिसर्या तारवी संजीवन । समाधि वाहिली गुरुआज्ञेत ॥३३२॥
अकलंक पुरीत स्वामी । नारायणानंद नगरेश्वरमठी महिमी । त्यांच्याच शिष्यात एकांत रामय्या प्रसिध्द गुणी । शिव साक्षात्कारी परिवाहिलासे ॥३३३॥
वंजरेकाठी निष्ठापुर । सेवा वाहती मठासहित उदार । लोककल्याणी परिसर । आनंदाम्नाय श्रेष्ठत्वी ॥३३४॥
निगडीकर घराण्यात । सहजपूर्ण निजरंग नामे उधृत । नाझरे कराची परंपरा येथ । श्रीधरस्वामी प्रसिध्द कीं ॥३३५॥
येणेस्तरी चहूदिशी । भक्तिज्ञान वैराग्य विधीशी । लोकोध्दारार्थ मार्गदर्शनांशी । पूर्णकल्याण वाहिले ॥३३६॥
आनंदाम्नाय पारंपरी । गुरुसांप्रदाय क्रमस्तरी । हनुमदात्मजे त्यांच्या कृपे निर्धारी । यथावत स्मरला तया अनुक्रमे ॥३३७॥
पूर्वनुस्मृतीच्या आधारे । माझ्या स्मृतीनुरुप दत्तानंदा क्रमे पुनर्लेखिले । अष्टादशाध्याय पर्यंत यथाप्रकारे । पूर्ण केले मंदबुध्दीत ॥३३८॥
इये पूर्व ग्रंथ शके सतराशे त्रेपन्नस्तरी । खर सवंत्सरी भागानगरी । बालबुध्दीच्या स्मृतिस्तरी । पूर्ण करोनि राहिलो असे ॥३३९॥
परी मानसी समाधान । न वाहिले मन प्रसन्न । आणखी हा ग्रंथ कल्याणी नेऊन । मूर्ती पदाब्जी अर्पावी ॥३४०॥
त्या स्तरी मनासी । समाधान होईल संकल्प विधीशी । म्हणोनि ठरविता तीन वरुषी । काळ गेला विचारणीत ॥३४१॥
निश्चय करोनि कल्याणमठी । आलो तीन वर्षाच्या शेवटी । मूर्तीच्या पदी ग्रंथ वाहिलो नेटी । रात्री दृष्टांताशी अनुभविलो ॥३४२॥
श्रीपूर्णानंद मूर्ति झगमगीत । स्पष्टपणी आज्ञा करित । म्हणे यातील तीन अध्याय प्रतिलेखूनी त्वरित । पूर्णकरी रे भक्तवरा ॥३४३॥
सोळावा अध्याय दत्तानंद क्रमात । सत्रावा अच्युत अनंती लेखनी उधृत । अठरावा ब्रम्हानंद शिवानंद शब्दी उधृत । पूर्ण करणे यास्तरी ॥३४४॥
म्हणोनि पुस्तकाचे स्थान । प्रत्यक्ष दाखविले कृपावहन । उठोनि त्या ग्रंथासी संपादून । प्रतिलेखन स्तरी पूर्णकेले ॥३४५॥
तयावरी तीन पारायण । प्रायश्चित्तार्थ केले वाचन । चारणी वाहता पुन्हा स्वप्न । त्याच मूर्तीनी प्रसादिले ॥३४६॥
प्रत्यक्ष तुलशी आणि गंध । साक्षात मिळाली मजला पदारविंद । अतिव समाधानी मनी स्वानंद । भरुनी पावलो कृपांशी ॥३४७॥
अज्ञानपणी सेवेत चुकता । पूर्ण करोनि घेतले आज्ञेनिशी यथावता । मनःशांति वाहिलो पूर्ता । आंतरमनी गुरुप्रसादे ॥३४८॥
आज शके सतराशे छप्पन्न । जयनाम संवत्सर पूर्ण । वैशाख शु . त्रितीया पूण्यदिन । व्दितीय लेखना पूर्ण केले ॥३४९॥
व्दितीय ग्रंथ वडील घरी । तिम्मण दीक्षिताशी वगदळ परिसरी । अर्पण करोनि तिसर्या ग्रंथा आपुल्या घरी । पूर्ण प्रसादे परिवाहिलो ॥३५०॥
या दिव्य मूर्तीचा प्रसाद । साक्षात समाधानी वरासह पावलो सुखद । गुरुमार्ग शुध्द संजीवनी स्तर । पूर्णपणे अनुभविलो ॥३५१॥
या महासेवेतुनी ग्रंथ स्वये प्रतिलेखनी । कल्याण पूर्णानंद मठी मूर्तीच्या चरणी । ऐश्या काया वाच्या मनी । परमानंदे अर्पियलो ॥३५२॥
हनुमदात्मज श्रोतयासी । अनन्यपणे प्रार्थी विशेषी । कृपापूर्ण स्तरी सेवेशी । सांगूनि संधी दीधले कीं ॥३५३॥
तेणे साक्षात्कार पूर्ण । प्रसाद कृतीसरशी स्वीकारिले अनन्य । अजिच्या जिवनी जन्म धन्य धन्य । परम समाधानाशी पावलो ॥३५४॥
ही प्रति लीपीका । पूर्णानंद आज्ञेत केले समर्पका । सत्यानुभ्दूतीच्या सुखा । स्मरुनि उरलो कृपांकित ॥३५५॥
हा ग्रंथ पूर्ण । तेणे माझे जीवन धन्य । परम कृपे संतोष विधान । पूर्णःपूर्ण परिवाहिलो ॥३५६॥
चुकल्या भक्ता सांभाळिले । गुरुमार्गी मज वाट दाविले । कोण स्मृतीनी उतराई स्थळे । होणे न होणे ऋणानुबंधी ॥३५७॥
शब्दातीत मौनपदी । अर्पितसे जीवन निगदी । सांभाळिले सत्य अनुबंधी । नमो नमस्ते जगदगुरो ॥३५८॥
तूझ्या मार्गदर्शनी । तुझ्याच आज्ञा विधानी । तुझ्या कृपेच्या अनुवहनी । धन्य झालो गुरुवर्या ॥३५९॥
श्रोते तुमच्या कृपाबळे । आजीचा हा दिन सेवेत उदेले । ऐशीच कृपा असोद्या निर्मळे । हनुमदात्मज चरणी वंदितो ॥३६०॥
पूर्णानंद चरित्र अगम्य महान । हनुमदात्मजा करुनी निमित्त आजिचा दिन । त्याच्याच आज्ञेत जीवन । वाहवितसे प्रतीतोध्दरणी ॥३६१॥
सदानंदा अनन्यपणी । ही प्रतिलीपीच्या मनःपूतपणी वाहिली । जेणे माझी जन्मकुळी । तरलो पूर्ण गुरुकृपे ॥३६२॥
सदानंदा नमोनमो । पूर्णानंदा जीवन धर्मो । सेवेत उध्दरिले अनुभव निगमो । हनुमदात्मज परिवाही ॥३६३॥
इति श्रीपूर्णानंद चरित्र । पूर्णानंद कृपे प्रीति पात्र । त्याच्या आज्ञेच्या सूचनी सूत्र । शोडशोध्याय गोड हा ॥३६४॥