श्रीगुंडामाहात्म्य - अध्याय बारावा

॥ श्रीगणेशायनम: ॥ श्री गुरवे नम: ॥

ॐ नमोजी निर्गुणगणेशा । मंगलधामा पूर्णपरेशा । ग्रंथारंभीं तुज सगुण ईशा । गातों अविनाशा निर्विघ्न ॥१॥
वेदोक्त ज्याचें स्तवन करितां । तोचि असे शारदामाता । वाग्वरद सद्गुरु पिता । साह्य आतां व्हावें ग्रंथा ॥२॥
श्रीशंकरस्वामी जगद्गुरु । तोचि तूं होसी गुंडावतारु । अनंतरुपें जड जीव तारु । महीवरु नारायणा ॥३॥
तुझे गुण गातां उल्हास मना । होय परी तूं अगम्य स्तवना । जेथें शेषाची द्विखंड रसना । तेथें मज जाणा पाड काय ॥४॥
म्हणूनि तूं जिव्हाग्रीं बैसावें । तुझें स्तवन तूंचि करावें । सत्यत्वें या जडानें काय गावें । तुझें त्वांचि वदावे हेंचि सत्य ॥५॥
असो आतां पूर्वानुसंधान । एकादशाध्यायीं जाहलें वर्णन । तारिली गुंडानें महाजारीण । कीर्ति गहन गाती लोक ॥६॥
राजाईसह गुंडासमर्थ । गुप्त जाहले अकस्मात तेथ । जनदृष्टि चुकवूनि यथार्थ । धरी पंथ अरण्याचा ॥७॥
जात असतां भयानक । पुढें अरण्य लागलें एक । वृक्ष सघन पशु अनेक । व्याघ्रजंबूक किंकाळती ॥८॥
गगनचुंबित वृक्ष मोठे । मार्ग नसूनि पसरले कांटे । सूर्याच्छादित आडवे फांटे । वाट न फुटे चालावया ॥९॥
ऐशा कठिण पंथा क्रमिलें । ओसगांव तेथें लागलें । चहूंकडे तृण मातलें । फिरूं लागले महाव्याळ ॥१०॥
श्रीराम जाता लंकेकडें । जेथें राहिले दिवस थोडे । शिवलिंग स्थापिलें एकीकडे । कल्लोळ पुढें निर्मिला ॥११॥
राम स्थापित म्हणोनि अव्यंग । त्याचें नाम ठेविलें रामलिंग । शिवरात्रीं पूजितां यथासांग । सर्व भवसंग दूर होती ॥१२॥
श्रीरामें तेथे केला वास । म्हणोनि रामपूर म्हणती त्यास । तप करितां सकल मानस । अनायासें पूर्ण होती ॥१३॥
अतिरम्य शिवाचें स्थान । प्राण्या आरोग्य तीर्थ जीवन । अद्यापि अनुभविती सकल जन । शिवदर्शनमात्रें घडे ॥१४॥
आत्म तपें होय शिवभेट । परी गमना अरण्य दुर्घट । अद्यापि भयानक विकट । प्राणी एकटा राहूं न शके ॥१५॥
दुर्घट चालोनि ऐसा पंथ । गुंडा गेले अकस्मात तेथ । जाणोनि शिवमहिमा अद्भुत । कांतेसहित राहिले ॥१६॥
सर्व साधनांत श्रेष्ठ साधन । परमार्थ साधावा हें प्रमाण । परमार्थ असे ज्ञानाधीन । सत्संगावीण ज्ञान नोहे ॥१७॥
कोणासी नावडे चालू खोटी । म्हणोनि धरावी उत्तम राहटी । स्वधर्मकर्मे वागतां शेवटीं । भेटे जगजेठी तत्काळ ॥१८॥
म्हणोनि गुंडा करिती नेम । ब्राह्मणकुळीं आपुला जन्म । यालागीं करावें ब्रह्मकर्म । जानोनि वर्म यथासांग ॥१९॥
उठोनियां प्रात:काळीं । कांतेसह स्नान केलें कल्लोळीं । रामलिंग पूजिलें बिल्वदळीं । चंद्रमोळी अतिहर्षें ॥२०॥
मन:कल्पित सकलोपचार । धूपदीपनैवेद्य रुचिर । पुष्पांजलि वाहोनि नंतर । स्तविला शंकर सप्रेमें ॥२१॥
घेवोनि शालिग्रामतीर्थ । दोघेंही ध्यानीं बैसली तेथ । हारपला देहभाव यथार्थ । सद्गुरु समर्थ ध्यायिला ॥२२॥
हृदयस्वानंद सिंहासनीं । एकाग्रचित्तें विवेकासनीं । चिन्मय सद्गुरु वरी स्थापोनि । अद्वयपणीं आठवीत ॥२३॥
अभेदभक्ति अर्पिलें वस्त्र । सोहंभावाचें चंदन पवित्र । स्वानुसंधान अक्षता स्वतंत्र । त्रिगुणी बिल्वपत्र वाहिलें ॥२४॥
हरिद्राचूर्ण मायामोहादिक । ममत्व कुंकुम सौभाग्यदायक । नानापरिमळ भेद अनेक । सुमनें देख वाहातसे ॥२५॥
अज्ञानवृत्ति ओंवाळी धूप । लावूनि चिन्मयज्ञानदीप । एकारती केली प्रत्यग्रूप । नैवेद्य संकल्प सर्वस्वाचा ॥२६॥
अष्टभाव आणि ज्ञानाज्ञान । त्रिगुणासहित ते मिळून । त्रयोदश गुणी विडा लावून । केला अर्पण सद्गुरुसी ॥२७॥
पंचप्राण आणि दशेंद्रिय । मनबुध्दि सप्तदश होय । वाती भिजविल्या घृतीं नि:संशय । उजळी निर्भय चिदारती ॥२८॥
वाहिली ब्रह्मास्मि पुष्पांजळी । निर्विकल्प ध्यान धरिलें त्या काळीं । अभेदसद्गुरु हृदयकमळीं । पूजिला समूळीं ऐशापरी ॥२९॥
मुखीं राकमृष्ण हरे । गाती मुकुंदा मुरारे । अच्युता नरहरे । नारायण स्मरे सदा ॥३०॥
येणें जरी पातला काळ । तरी देहस्मृति न राहे केवळ । ऐसें धरिलें धैर्य अचळ । क्षुधा तळमळ मग कैंची ॥३१॥
एक यामिनी एक दिन । चळलें नाहीं दोघांचे आसन । भजनीं गोडी अमृताहून । देहभान विसरले ॥३२॥
कुलस्वामी श्रीगुरुमूर्ति । अखंड धरिली तीच चित्तीं । दिसे भासे वस्तु पुढती । अद्वयस्थिती जाहली ॥३३॥
ब्रह्ममय हें चराचर । ऐशी ज्याई असे मति स्थिर । तोचि जाणावा श्रीशंकर । नसे अंतर यांत कांहीं ॥३४॥
असो नंतर तिसरे दिनीं । राजाई व्यापिली क्षुधें करुनी । गलित पत्रें आणिलीं वेचूनी । ठेवी भिजवूनि जळांत ॥३५॥
त्याचा वाटूनि गोळा केला । नैवेद्यासी पुढें ठेविला । गुंडानें तो नयनीं पाहिला । म्हणे कां केला प्रयास हा ॥३६॥
आमुची क्षुधेची वेळ । जरी राखील तो घननीळ । तरी अयाचित देऊनि निर्मळ । पंक्तीसी केवळ बैसेल ॥३७॥
ऐसें स्त्रीसी बोलूनि पुढती । पुन्हां लाविली नेत्रपातीं । तें पाहूनि राजाई सती । बैसली प्रीति ध्यानस्थ ॥३८॥
ऐसा संपतां तृतीय दिन । गुंडा भजनीं होते निमग्न । तंव रजनीमाजी विपरीत चिन्ह । केलें उत्पन्न अघोर ईशें ॥३९॥
देवालयीं शिवलिंगापुढें । दोघेही बैसले ध्यानीं उघडे । महाभुजंग धांवत वांकडे । गुंडाकडे येत तेव्हां ॥४०॥
शिवालयीं विशाळ प्रतिध्वनी । सर्प गर्जनेची नमाये तेक्षणीं । राजाई वदे घाबरी होवोनी । कैसी करणी दुर्घटही ॥४१॥
भुजंग पाहूनि अत्यद्भुत । सती विचार करी मनांत । डंकील प्राणनाथा जरी येथ । तरी अनर्थ होय कीं ॥४२॥
आतां काय करावें म्हणोनि । राजाई व्याकुळ होतसे मनीं । म्हणे धांवगा चक्रपाणी । या संकटांतूनी रक्षावें ॥४३॥
जयजय कृष्णा रुक्मिणीवरा । दाशरथे रामा सीताप्रियकरा । माझी करुणा येऊं दे दातारा । सौभाग्य श्रीधरा मज देईं ॥४४॥
हा काळरुपी महाव्याळ । जवळी येतो टाकित गरळ । माझा सौभाग्यसिंधु हा समूळ । ग्रासूं पातला ॥४५॥
तूं शेषशायी जगजेठी । मजवरी करीं कृपादृष्टी । माझे अपराध घालूनि पोटीं । धांव संकटीं त्वरें आतां ॥४६॥
न डंकितां मद्भ्रतारास । मम तनूचा करी ना कां ग्रास । पतिदेखत मरण स्त्रियांस । पुण्य़ विशेष शास्त्र वदे ॥४७॥
यदर्थी तूं करोनि कृपा । मज डंकीरे भुजंगा बापा । राजाईनें प्रार्थिलें महासर्पा । भो शिवरुपा म्हणूनि ॥४८॥
तंव गुंडा नेत्र उघडून । पहातां महासर्प ये धांवून । परी गुंडा न सोडी आसन । निर्भय पूर्ण बैसला ॥४९॥
म्हणे तूं जगद्गुरु जगदुध्दर । हें रुप कां धरिलें भयंकर । आम्ही जीवदशें लोभी पामर । भ्यावें विचार करुनि हा ॥५०॥
भेडविसी येणें गमे बहुधां । तुज लागली असेल क्षुधा । तरी माझा ग्रास करीं मुकुंदा । तृप्त एकदां होय आतां ॥५१॥
हा अमंगळ देह नि:शंक । कारणीं लागतां याचें सार्थक । शरीर नाशिवंत हें नियामक । व्यर्थ कौतुक काय याचें ॥५२॥
ही षड्रिपूंची केवळ मिरासी । कृतांतकाळाची असे कृषी । कीं हे प्रमादमोहाची फासी । उपाधी यासी अनेक ॥५३॥
सर्वसृष्टीचा धाक शरीरीं । यासी आप्तगण गोतवैरी । परी निदानीं घालिती बाहेरी । कठोर अंतरीं होवोनि ॥५४॥
तूं महासमर्थ शेषावतार । त्वां घेतला शिरीं धराभार । कष्टला अससी येणें साचार । वायु आहार सेवोनि ॥५५॥
गुंडा म्हणे मज भक्षावें । तुम्हीं अविलंबें तृप्त व्हावें । ह्या देहाकारणीं लावावें । मनोभावें इच्छा हेचि ॥५६॥
विषधरें ऐसा शब्द ऐकिला । क्षणैक स्थिर उभा राहिला । वाक्यनंदें डोलूं लागला । फिरोनि गेला तत्क्षणीं ॥५७॥
यावरी गुंडा पाहे विचारोनी । अभिनव लीला ही चक्रपाणी । मायारुपें गेला दावूनी । अघटित करणी केली हो ॥५८॥
अहा हीन हें प्राक्तन चरित्र । प्रत्यक्ष न भेटे वारिजनेत्र । बहुतेक भक्तांसी दाविलें वक्त्र । झालासी मित्र श्रीधरा ॥५९॥
धन्यधन्य हे चोखामेळ्या । तुझ्या गृहीं वाहिल्या मोळ्या । रोहिदास सांवत्या माळ्या । तुझ्या मळ्या खुरपिलें कीं ॥६०॥
धन्य जनी गोरा कुंभार । एकनाथस्वामी पैठणकर । भानुदासासि महाथोर । केला उध्दार कृपासिंधु ॥६१॥
तुकाराम बळी यथार्थ । ज्ञानेश्वर हे महासमर्थ । जगमित्र नागा जीवन्मुक्त । दामाजीपंत दानशूर ॥६२॥
ऐसे तुझे भक्त वर्णूं किती । त्यांसी भेटलासी जगत्पती । मी अनाथ दीन हे काकुळती । धांव एकांतीं या वेळीं ॥६३॥
पूर्वीं मालूच्या सनदेची टीका । त्वांचि रचिली कीं जगन्नायका । सद्गुरु पूर्णबोधा ज्ञानार्का । पाजीं साधकां बोधामृत ॥६४॥
प्रत्यक्ष भूवरी जें कां वैकुंठ । केवळ संतसज्जनाचें मूळपीठ । पुंडलिकासाठीं घेऊनि वीट । उभा नीट करकटीं ॥६५॥
रुसोन आलासी रुक्मिणीवरी । डिंडिर वनीं वसविली पंढरी । पुंडलिकवरदा तुज श्रीहरी । प्रार्थूनि सुंदरी उभी केली ॥६६॥
हरि उभा तेंचि जग उभें । मायेवीण जगकृत्य न लाभे । माया जड प्रभुवीण न शोभे । म्हणूनि लाभें विलास केला ॥६७॥
बहुस्यां प्रजायेत । मी बहू होईन प्रभु हेत । हेचि माया जाहली निर्मित । देवदेवीं निश्चित या नांवें ॥६८॥
देवदेवीं एक मूळठायीं । म्हणोनि भजनारंभ समयीं । जयजय विठोबारखुमाई । गुंडा गाई स्वानंदभरें ॥६९॥
गुरुपीठिकेवरुनिहो नेम । भजनमाळिके गाती प्रथम । म्हणोनि गुंडाजाणोनि वर्म । गात नाम विठोबारुखमाई ॥७०॥
नंतर मालोपंताचें पद । गुंडा गातसे अर्थीं अभेद । ज्यायोगें पावे अखंडानंद । तल्लिन शुध्द होऊनी ॥७१॥

॥ भजन ॥
जयजय विठोबारुखमाई । जयजयविठोबा ॥

॥ अभंग ॥
येगा भीमातट दिगंबराये । कळवळोनी ॥
प्रेमप्रीती श्रीविठ्ठला आलिंगन मज दे ॥ विठोबा रे आलिंगन० पंढरिराया० ॥१॥
आठवसी मनीं नयनीं सांवळें रुप तुझें पाहीन ॥
न विसंबे जीवीं अंतरीं तुजला धरोनियां राहीन । विठोबारे० ॥ पंढरिराया० ॥१॥
आठवसी मनीं नयनीं सांवळें रुप तुझें पाहीन ॥
न विसंबे जीवीं अंतरीं तुजला धरोनियां राहीन । विठोबारे० ॥ पंढरिराया० ॥२॥
मीनशेंफरीपरी तळमळीत ॥ तुझी प्राप्ती कधीं लाहीन ॥
मघमघीत मोदहृदयकमळ माझें । तेंही तुजला वाहीन ॥ विठोबारे० ॥ पंढरीराया० ॥३॥
क्षणभरी परी मज विसर न पडे काय मी करुं यासी ॥
अचेतनतनतन्मय हें मन । गुंतलें तुजपाशीं । विठोबारे० ॥ पंढरीराया० ॥४॥
चकोरचंद्राकडे लक्षीतसे तेवि वाट मी पाहे दासी ॥
हृदय उलों पाहे वियोग न साहे कठीण कां झालासी ॥ विठाबारे० ॥ पंढरीराया० ॥५॥
प्राणाचा तूं प्राण आत्माराम । भेटे खंतुनी वाट पाहे ॥
पांडुरंगा तुज वांचोनि न गमे । नयनीं नीर वाहे ॥ विठोबारे० ॥ पंढरीराया० ।६॥
उदास न करी सखया श्रीहरी । ग्लांनि तूं पाहे पाहे ॥
तुजवांचोनि सखा सोयरा आणिक । मालूसी कोण आहे । विठोबारे० ॥ पंढरीराया० । भीमातट दिगांबरा ये ॥७॥

तृतीय रजनीमाजी अभंग । गुंडानें गायिला यथासांग । सद्गद कंठ रोमांचित अंग । वियोगें भंग प्राण होय ॥७२॥
सगुणदर्शण इंद्रिय ओढी । जिव्हेसी जडली नामगोडी । अनिवार मनाची मोडी । घेतां आवडी पांडुरंगीं ॥७३॥
सांडोनि देहगेहाची आस । एकांतीं बैसले सावकाश । प्राप्त झाला चतुर्थ दिवस । चढतां उल्हास भजनासी ॥७४॥
औटपीठ हे पंढरी प्रत्यक्ष । पांडुरंग राज्य करितो दक्ष । गुंडा गातसे निरपेक्ष । हृदीं अपरोक्ष सर्वसाक्षी ॥७५॥

भजन । जयजय पंढरीनाथ पंढरि ॥ जयजय पं० ॥

जयजय पंढरिनाथ पंढरि । ऐसें भजन गर्जतां गजरीं । मध्यान्हें संधि येतां तमारी । पातला हरि व्याघ्ररुपें ॥७६॥
तेथें दरीमाजी जवळी । भयंकर दिली आरोळी । धाकेंचि ते श्वापदें सकळीं । पळाले त्यावेळीं वनोवनीं ॥७७॥
हरिणी होत्या ज्या गर्भिणी । त्यांचे गर्भ गळाले तत्क्षणीं । कित्येक गतप्राण भयेंकरुनि । कोणी चरफडोनी प्राण देती ॥७८॥
असो पर्वतदरींतून व्याघ्र । विशाळ माथा क्रोधें हाले । रागानें पुच्छ उभें केलें । हाकेनें गर्जलें अंबर ॥८०॥
तेव्हां गुंडा धरोनि धैर्य । हस्त जोडोनि विनवी निर्भय । दाशरथे रामा आलासी काय । दर्शन अभय द्यावे दासा ॥८१॥
किंवा आलासी ज्या कार्यासाठीं । तें त्वरें सिद्ध करी जगजेठी । हें शरीर दोघांचें घालावें पोटीं । नैवेद्य शेवटीं अर्पितों हा ॥८१॥
आमुचें भक्षोनि कलेवर । शांत व्हावेंजी सत्वर । चरणीं ठाव देईं निरंतर । मागणें सार हेंचि आम्हां ॥८३॥
माझे सहस्त्रावधि अपराध । पोटीं घालावे तुवां प्रसिध्द । रात्रंदिन मजला वेध । कीर्ति अगाध रामा तुझी ॥८४॥
वाटेल तुझ्या रुपा मीं भ्यावें । भयेंचि गृहासि पळोनि जावें । तंव कृपें सत्य जाणावें । काय मीं पळावें आश्चर्य हें ॥८५॥
तंव होता व्याघ्र जो सन्मुख । अदृश्य जाहला तत्काळ देख । तंव गुंडासी अत्यंत दु:ख । जाहलें विख अमृतीं जेंवि ॥८६॥
असो जेंवि रणीं निघाला शूर । तो चिंता न ठेवी पुढें होणार । तेंवि गुंडा धैर्यवंत वीर । प्रताप गंभीर ढळेना ॥८७॥
केशवादि जें दशनाम । भवतारक विसांवा परम । म्हणोनि गुंडा गातसे सप्रेम । अभंगीं प्रथम तें ऐका ॥८८॥
केशवमाधवविठ्ठलारे । भो मुकुंदा मुरारे । रामकृष्णगोविंद निर्धारे । नारायण दशनाम ॥८९॥
प्रभो तूं सगुणविराटमूर्ति । जेकां दाविली अर्जुनाप्रति । ते मी पाहूं इच्छितों जगत्पति । दावी एकांतीं सत्वर आतां ॥९०॥
अर्जुनासाठीं सगुण झालासी । मग माझा कां अव्हेर करिसी । पुंडलिकास्तव उभा राहसी । कष्ट पावसी भक्तांसाठीं ॥९१॥
पूर्वी अभंग जे तुकाराम । सगुण भेटीस्तव गात सप्रेम । तेचि गुंडा येथें सानुक्रम । गातसे नि:सीम भक्तीनें ॥९२॥

आर्या ॥
अपराधिनमपराधिनमराधिनमर्भकं रघूत्तंस । पालय पालय पालय जननिश्रीरामनाथये किंचित् ॥१॥

भजन ॥
केशव, माधव, विठ्ठल, मुकुंद, मुरारे, रामकृष्ण, गोविंद, नारायण, हरे ॥२॥

अभंग ॥
सुंदर ते ध्यान उभा विटेवरी । कर कटावरी ठेवोनियां ॥करक० ॥१॥
मकरकुंडलें तळपती श्रवणीं । कंठीं कौस्तुभमणि विराजित ॥कं० कौ० ॥२॥
गळां तुळशीहार कासे पितांबर । आवडे निरंतर हेंचि ध्यान ॥ आवडे० ॥३॥
तुका म्हणे माझें हेचि सर्व सुख । पाहीन श्रीमुख आवडीनें ॥ पाहीन० ॥४॥
रामकृष्णा हरी मुकांदा मुरारी । अच्युता नरहरी नारायणा ॥

ऐसा चतुर्थ दिवस लोटला । पुढे पंचम दिन उगवला । सर्वेंद्रियांचा गोळा वळला । प्राण झाला कासावीस ॥९३॥
गो नाम इंद्रियें विशद । विंद म्हणजे रमविणार शुध्द । यासाठीं गोविंद राम गोविंद । गुंडा गात पद जय जयकारें ॥९४॥

भजन ॥ जयजय गोविंद राम गोविंद । जयजय गोविंद राम गोविंद ॥

गुंडा न सोडितां पूर्वासन । एकाग्र मने करितसे भजन । श्रीहरिपदीं तन मन धन । वदे अर्पोन अभंग हा ॥९५॥

अभंग ॥
सांडोनियां सर्व आशा संसाराची । पंढरी पाह्याची आशा फार ॥ पंढरी० ॥१॥ रामाकृष्णा ॥
सांडूनियां सर्व धनमान देवा । म्यांही केला हेवा हरिभक्तांचा ॥ म्यांही के० ॥ रामाकृष्णा ॥
घेतलेंसे सोंग आहे तुज लाज । माझें सर्व ओझें तुजवरी ॥ माझें सर्व० ॥३॥ रामाकृष्णा ॥
तुझ्या नामें भक्त तरले अपार । तरेन साचार गुंडा म्हणे ॥ तरेन० ॥४॥ रामाकृष्णा ॥

सांडोनियां संसार आशा । भेटूं इच्छी गुंडा जगदीशा । अभंगीं म्हणे धांव सर्वेशा । त्वरें अविनाशा भेट देई ॥९६॥
सोडूनि प्रपंचाची लज्जा । आशा धरिली भेटीची तुझ्या । धांव धांव गा गरुडध्वजा । प्रार्थनेसी माझ्या ठाव देई ॥९७॥
भक्ताचें सोंग धरिलें तुजकारण । त्याचा विठ्ठला तुज अभिमान । तारीं गा या भवभयांतून । विश्वास पूर्ण मज तुझा ॥९८॥
जगज्योती तूं मूळपीठ । म्हणोनि नारायननाम श्रेष्ठ । यास्तव गुंडा गातसे उत्कृष्ट । नाम अविट नारायणहरी ॥९९॥

भजन ॥
जयजय नारायणहरी । जयजय नारायणहरी ॥

जयजय नारायणहरी । भजन करीत असतां निर्धारीं । तस्कर शस्त्र घेवोनियां करीं । प्रहररात्रीं पातला एक ॥१००॥
भयानक भिल्लाऐसा काळा । बाबर ओंठ केश मोकळा । दीर्घदंत पुष्ट आबळा । नेत्र वेळोवेळां वटारी ॥१॥
हुडकूनि होतें जें कां वस्त्रपात्र । घेवोनि जातसे तो स्वतंत्र । आणिक करणी दावी विचित्र । झांकोनि नेत्र बैसला ॥२॥
तस्कर भांडीं नेवोनि जातां । निर्भय गुंडा आणि कांता । आणिक चोर माघारा येतां । काय इच्छितां म्हणे गुंडा ॥३॥
चोर वदे श्रीगुंडा गुरुराया । तुमचें वित्त आम्हां न लाभे पापियां । हें घ्यावें म्हणूनि लागे पायां । आज्ञा जावया द्यावी म्हणे ॥४॥
तुमचें द्रव्य नेतां चोरुन । आंधळे जाहले दोन्ही नयन । दिसूं लागलें येतां फिरुन । दिधलें म्हणून पुन्हां तुम्हां ॥५॥
ऐसें बोलनियां तस्कर । अंतर्धान पावला सत्वर । गुंडा म्हणे होता जो समोर । नाहीं तो चोर कोठें गेला ॥६॥
हा चोर कैंचा होय भगवंत । पाहूं आला आमुचा अंत । धांवा करीत गुंडा तेथ । अभंग गात अट्टाहास्यें ॥७॥

अभंग ॥
अगा पंढरीच्या राया । दिनानाथा प्राणसखया । कृष्ण रामारामारामा । रामराया राघोबारे ॥१॥
गुणातीता गुणवंता । नारायणा पंढरीनाथा ॥ कृष्णा० ॥२॥
पतितपावना जीवलगा । भक्तवत्सल पांडुरंगा ॥ कृष्णा० ॥३॥
माधवा पुरुषोत्तमा । सकलउत्तमा उत्तमा ॥ कृष्णा० ॥४॥
भक्तसखा जगजेठी । गुंडापायीं घाली मिठी । कृष्णा० ॥५॥

॥ भजन ॥
जय जय विठ्ठल रखुमाई । जय जय० ॥

भजन आरंभिले ते समईं । जयजय विठ्ठररुखमाई । धांव धांवगे विठाबाई । पाहसी काई अंत माझा ॥८॥
स्त्रीनामें गुंडा गातां भजनीं । तव प्रगटली सुंदर कामिनी । उभी सिध्दि पुढें तेक्षणीं । केवळ पद्मिनी लावण्यरुपें ॥९॥
भासे रंभा उर्वशीच काय । चंचल चपला दिसे सौंदर्य । गुंडासी द्यावया नानाऐश्वर्य । उभी निर्भय पुढें तेव्हां ॥११०॥
जिनें जिंकिले तपस्वी थोर । मग गुंडा किती तिजसमोर । परी गुंडा प्रतापी अनिवार । पाहूनि धीर धरी मनीं ॥११॥
सप्तदिसांचें उपोषण । त्यावरी तप करी निर्वाण । म्हणोनि सिध्दि जाहली प्रसन्न । अर्थ पूर्ण करावया ॥१२॥
नाना दावीतसे हावभाव । नेत्र फिरवोनि पाहे अपूर्व । गुंडाचें स्तवन करी अभिनव । दावोनि सर्व शृंगारकला ॥१३॥
परी गुंडाचें धैर्य अद्भुत । म्हणे जगज्जननी तूं निश्चित । तूं नावडसी मज यथार्थ । जावें परत स्वस्थानां ॥१४॥
एका श्रीपांडुरंगावांचून । दुजें कांहीं नावडे तुझी आण । तूं म्हणसी जरी वैकुंठ देऊन । समजावीन अर्भकासी ॥१५॥
काय माझें पाप ईश्वरा । म्हणोनि न भेटसी या पामरा । अभंगीं आळवी गुंडा श्रीवरा । भेट त्वरा देईं म्हणे ॥१६॥

अभंग ॥
काय तुझें वेचे मज भेट येतां । वचन बोलतां एकदोन ॥ वचन० ॥१॥
काय तुझें रुप घेतों मी चोरुनी । त्या भेणें लपोनि राहिलासी ॥ त्या भेणें० ॥२॥
काय तुझें भय कोण धरुं पाहे । भेटावेसें आहे जीव माझा ॥ भेटा० ॥३॥
काय तुझें आम्हां करावें वैकुंठ । भिऊं नको भेट देईं देवा ॥ भिऊ० ॥४॥
रिध्दि सिध्दि तुम्हां मुख्य भांडवल । आम्हासी तें फोल भक्तीपुढें ॥ आम्हा० ॥५॥
तुका म्हणे तुझी नलगे दसोडी । परी आहे आवडी दर्शनाची ॥ परी आ० ॥६॥ रामाकृष्णा०

यारिसिध्दिसिध्दि सकळी । देवा तुझ्या तूं सांभाळीं । आम्हीं फोल मानिलें वनमाळी । त्वरें या वेळीं भेट दे ॥१७॥
असो ऐसे जाहले अष्ट दिन । मुख्य करी रामकृष्ण भजन । तों प्रत्यक्ष रुक्मिणीरमण । उभा येऊन भजनांत ॥१८॥
भजनीं रामकृष्ण हरिराम । जयजय घोषें धांवा परम । करोनि गातसे गुंडा नाम । ऐका सप्रेम तें ऐका ॥१९॥

भजन ॥
जयजय रामकृष्ण हरि राम । जयजय राम राम जयराम ॥

भजनीं हरिमूर्ति प्रगटली । सिद्धि तत्काळ गुप्त झाली । विठ्ठलमूर्ति गुंडानें पाहिली । तत्पदीं जडली वृत्ति तेव्हां ॥१२०॥
कंठ सद्गदित होवून । रोमांच अंगी उठिले गहन । प्रेमें पाझरती दोन्ही नयन । मूर्ति सगुण देखतांचि ॥२१॥
गुंडा जोदोनि उभय कर । प्रभूसि विनवी वारंवार । तूंचि सखासोयरा सहोदर । प्रेमें सादर अभंग म्हणे ॥२२॥

अभंग ॥
सोयरा सुखाचा विसावा भक्ताचा । विठोबा निजांचा मायबाप ॥ विठोबा० ॥१॥
कृपाळु दिनांचा बडिवार नामाचा । तोडर ब्रिदाचा साजे तया ॥ तोडर० ॥२॥
कायावाचामनें संग धरा त्याचा । अनंत जन्मींचा हरिला शीण ॥ अनंत० ॥३॥
नामा म्हणे विठो अनाथ कोवसा । तारील भरवसा आहे मज ॥ तारील० ॥४॥
रामाकृष्णाहरीमुकुंद मुरारी ॥अ०॥
कटीं कर हरि उभा ठाकला । रामकृष्ण रामराम बोला । जयजय शब्दें गुंडा गर्जला । नाचूं लागला हरि तेव्हां ॥२३॥

भजन ॥
जयजयराम कृष्ण रामराम ॥ जयजय० ॥
गुंडा अभंगीं संकेत करी । प्रेमें काकूलती स्तविला हरि । स्वानंदें डोले तेव्हां मुरारी । भक्त साह्यकारी प्रसन्न ते ॥२४॥

अभंग ॥
तुजवीण मज कोण बा सोयरा । आणिक दुसरा पांडुरंगें ॥ आणिक० ॥१॥
लागलीसे आस पहातसे वास । रात्रीहोदिवस लेखी बोटीं ॥ रात्री० ॥२॥
काम गोड मज न लगे हा धंदा । तुका म्हणे सदा हेंचि ध्यान । तुका म्ह० ॥३॥
विठ्ठल विठ्ठल विठ्ठल विठ्ठल । विठ्ठल विठ्ठल मायबापा ॥ विठ्ठल० ॥४॥

भजन ॥
जयजयविठ्ठल जयजयविठ्ठल । विठोबा विठ्ठल जयजय० ॥

विदाठान्‍ लातीति । या विग्रहें विठ्ठल म्हणती । ज्ञान शून्या ज्ञानदाता निश्चिती । म्हणोनि वदती विठ्ठल या ॥२५॥
कलिकालीं अज्ञानासी नाशक । ऐसा ज्ञानदाता आवश्यक । गावा म्हणोनि गुंडा भाविक । जयजय एक विठ्ठल गाई ॥२६॥
जयजय विठ्ठलभजनीं । गेलें देहभान विसरोनी । दिवस किंवा आहे रजनी । आठव मनीं न राहिला ॥२७॥
तीन दिवसपर्यंत । हेंचि भजन तेथें होत । तैसाचि भजनीं जगन्नाथ । उभा रहात स्वानंदें ॥२८॥
एवं कंठिले द्वादश दिन । स्वानंदें कोंदलें त्रिभुवन । कैंची तेथे भूकतहान । गुंडा लीन विठ्ठलरुपीं ॥२९॥
जंव विठोबा गुंडाकडे पाहे । तंव तो निजरुप दिसताहे । यासी वरदान द्यावें योग्य पाहे । विलंब नोहे कामाचा ॥१३०॥
म्हणूनि गुप्त होय जगजीवन । तों गुंडा पाहे सावध होऊन । गुप्त झाला रुक्मिणीरमण । म्हणून सगुण धांवा करी ॥३१॥
धांव धांव गे विठाई सत्वरी । कांगे कोपलीस मजवरी । काय संकट माझें तुजवरी । म्हणूनि दुरी केलें मज ॥३२॥
धांव म्हणूनि भाकी करुणा । म्हणे तुझा विरह मज सोसेना । मी अज्ञान तान्हें पाजी पान्हा । येऊं दे करुणा धांव त्वरें ॥३३॥

अभंग ॥
तूं माझी माऊली मी तुझें लेकरूं । नको दुरी धरुं विठाबाई ॥ नको० ॥१॥
तूं माझी गाऊली मी तुझें वासरुं । नको पान्हा चोरुं विठाबाई ॥ नको० ॥२॥
तूं माझी हरणी मी तुझें पाडस । नको तोडूं आस विठाबाई ॥ नको० ॥३॥
तूं माझी पक्षीण मी तुझे अंडज । चारा घाली मज विठाबाई ॥ नको० ॥४॥
नामा म्हणे आई धांव लवलाही । बुडतों चिंताडोहीं काढीं मज ॥ बुडतों० ॥५॥ रामकृष्ण०
जें निरवयव निर्गुण । तें मायायोगें जाहलें सगुण । म्हणोनि तोचि देवदेवी जाण । अद्वयचिंतन करावें ॥३४॥
योगी रमण्या स्थान जें उत्तम । म्हणूनि म्हणती त्यासी राम । चित्त आकर्षण करणार परम । म्हणूनि नाम कृष्ण गाती ॥३५॥
अज्ञान्या ज्ञानदायी विठाबाई । म्हणोनि रामकृष्णविठाई । सीताराधारुखमाई । स्त्रीसह गाई गुंडा मुखें ॥३६॥

भजन ॥
जयजय रामकृष्ण विठाई । सीताराधारुखमाई ।

भजनीं ऐसें आळविलें । तेव्हां देव प्रगट झालें । सगुणरुपें प्रत्यक्ष भेटलें । भक्तीसी भुलले गुंडाचे ॥३७॥
भावें भजतां कलिमाझारीं । भक्तासी प्रसन्न होय श्रीहरी । म्हणोनि भगवन्नाम वैखरी । गुंडा निर्धारीं गातसे ॥३८॥
गुंडा म्हणे कैसे करुं पूजन । सर्वस्वी मी दुर्बळ पूर्ण । जें जें पहावें दृश्यभास जाण । कीं तें तें दर्शन तुझेंचि ॥३९॥

अभंग ॥
कासीयानें पूजा करुं केशवराजा । हाचि संदेह माझा फेडीं देवा ॥ हाचि० ॥१॥
उदकें न्हाणूं जरी स्वरुप हें तुझें । तेथें काय माझें मोल वेचें ॥ तेथें० ॥२॥
गंधाचा सुगंध पुष्पांचा परिमळ । तेथें मी दुर्बळ काय वाहूं ॥ तेथें० ॥३॥
वाहूं जरी दक्षिणा धातु नारायण । अन्न तें परब्रह्म दुजें काई ॥ अन्न - ॥४॥
गातां तो ओंकार टाळ नाद ईश्वर । नाचावया थार नाहीं कोठें ॥ नाचा० ॥५॥
तुका म्हणे देवा अवघें तुझें नाम । धूपदीप रामकृष्णहरी ॥ धूप० ॥६॥
रामा कृष्णा हरी मुकुंद मुरारी ॥ अच्यु० ॥

ऐसा गातां अभंग उत्तम । देहभान गळालें परम । वाचे उरलें केवळ नाम । हरे रामकृष्णा गोविंदा ॥१४०॥

भजन ॥
हरे रामकृष्णा । गोविंदा रामकृष्णा ॥ हरे० ॥

गुंडा म्हणे श्रीहरी एकभावें । वाटे तुझें सगुण नाम घ्यावें । येणें सकल कार्य सफल स्वभावें । इतर जाणावें व्यर्थ सर्व ॥४१॥
सांडूनि देहादि ममता । कलीमाजी तुझें नाम गाता । तोचि होय तुझा आवडता । मानलें चित्ता पांडूरंगा ॥४२॥
म्हणोनि एकभावें करुन । सांगतों घेऊन तुझी आण । कधीं मी न सोडीं तुझे चरण । प्रतिज्ञा पूर्ण हेचि माझी ॥४३॥

अभंग ॥
देह जावो अथवा राहो । पांडुरंगीं दृढ भावो ॥ रामराम ॥१॥
वदनीं तुझें मंगल नाम । हृदयीं सदोदीत प्रेम । रामराम ॥२॥
चरण न सोडी सर्वथा । तुझी आण पंढरीनाथा ॥ रामराम ॥३॥
नामा म्हणे केशवराजा । केला निश्चय चालवी माझा । रामराम ॥४॥

जयजय विठ्ठरुखमाई । तूंच मायबाप गे विठाबाई । देह जावो अथवा होवो कांहीं । ठाव देईं मोकलू नको ॥४४॥

भजन ॥
विठ्ठलरुखमाई ॥ विठोबा० ॥
हाचि निश्चय माझा जाहला । चालविणें तुजकडे गा विठ्ठला । भजनासाठी संरक्षी मला । विकल गोपाळा होऊं नेदी ॥४५॥
तुजला कोप येईल जरी । आयुष्य माझें क्षीण करीं । गात्र विकलमात्र नहो हरी । मागणें निर्धारीं हेंचि माझें ॥४६॥

अभंग ॥
विठ्ठलरुखमाई राम विठ्ठलरुखमाई
कथेची सामग्री । देह अवसान वरी ॥१॥
नको जाऊं देऊं भंगा । गात्रें माझीं पांडुरंगा ॥२॥
आयुष्य करीं उणे । परी मज आवडो कीर्तन ॥३॥
तुका म्हणे हानी । यावेगळीं मनां नाणी ॥४॥ विठ्ठल० - ॥
हेंचि मागतों तुला । विठोबा चरणीं ठाव दे मला ॥

देव कृपें द्रवला पूर्ण । गुंडासी दिधलें दृढालिंगन । भक्तकैवारी मनमोहन । जाहलों प्रसन्न म्हणे मागें ॥४८॥
गुंडा म्हणे गा जतत्पति । हेंचि मागें पुढतपुढतीं । चरणीं ठाव देईं मजप्रती । हाचि निश्चिती हेत असे ॥४९॥
अखंड तुझे भजनावीण । प्राणांतीं न निघो अन्यभाषण । वाटेल करीं आयुष्य क्षीण । परी भजन घडो सदा ॥१५०॥
गुंडा मागतां वर निष्काम । देव आनंद पावला परम । गुंडा भजनीं गातसे सप्रेम । हरीसी नि:सीम भक्तीनें ॥५१॥

अभंग ॥
हेचि मागतों मी देवा । बळें घ्यावी माझी सेवा ॥१॥
बहू अनिवार मन । चरणीं ठेवावें जडून ॥२॥
तुजवीण अन्य वाणी । नको वदवूं चक्रपाणी ॥३॥
रामकृष्णपायीं जागा । एवढें कृपादान देगा ॥४॥
हरिरे विठ्ठलरुखमाई । बाप विठ्ठल ० ॥

हेंचि मागणें तुजला देवा । क्षणभंगुर देह जाणावा । नाना विकृतींचा असे ठेवा । सदा रहावा पदीं लीन ॥५२॥
ऐसी श्रीगुरुनें दाविली सोय । म्हणोनि धरिले तुझे पाय । कृपाळू श्रीगुरु बापमाय । उत्तीर्ण काय होऊं त्यासी ॥५३॥
साक्षात्‍ गुरु तेंचि परब्रह्म । भेदाभेद रहित पूर्ण काम । म्हणोनि गुंडा तेव्हां सप्रेम । भजन उत्तम करीतसे ॥५४॥

भजन ॥
जयजय गुरुमहाराज गुरु । जयजय परब्रह्म सद्गुरु ॥

ऐशी गुंडा गात गुरुमालिका । तेणें प्रसन्न विठ्ठलसखा । हृदयीं आलिंगोनि भक्त टिळका । वरदान ऐका दीधलें ॥५५॥
भक्तशिरोमणि गुंडाराया । अंत नाहीं तुझ्या दृढनिश्चया । म्हणोनि मी प्रगटलों सखया । करावया समाधान ॥५६॥
धन्यधन्यगा तुझी भक्ति । पुन्हां अपेक्षित माग मजप्रति । गुंडा हरिपदीं नमोनि प्रीति । मागे पुढती पुन्हां ऐका ॥५७॥

अभंग ॥
हेंचि मागतों तुजला । कृपादान गा विठ्ठला ॥१॥
नाम तुझें असो वदनीं । नको विसरुं दिनरजनीं ॥२॥
सर्वभावें गाइन नाम । म्हणे गुंडा हेंचि ध्यान ॥३॥
हरिरे विठ्ठलरुखमाई । माय विठ्ठल० ॥

गुंडाची ऐकोनी अभंगवाणी । तथास्तु म्हणे चक्रपाणी । गुंडा चिन्मयस्वानंदें गर्जुनी । नाचे भजनीं निर्लज्ज ॥५८॥

भजन ॥
राहीरुखमाई चंद्रभागा । पुंडलिका पांडुरंगा ॥

गोपाळें धरिली भक्तिरति । म्हणोनि उजळिती भक्त आरती । अविट ज्ञानें मुक्त सुरती । जनारती ओवाळिलें ॥५९॥
म्हणोनि गुंडा भक्त त्या वेळीं । विठ्ठलासि आरती ओंवाळी । स्वानंद घोषं पिटूनि टाळी । नाचे वनमाळी सप्रेमें ॥१६०॥

आरती पांडुरंगाची ॥१॥
युगें अठ्ठावीस विटेवरी उभा । वामांगी रुखमाई दिसे दिव्यशोभा ।
पुंडलिकाचे भेटी परब्रह्म आलेंगा । चरणीं वाहे भीमा उध्दरी जगा ॥
जयदेव जयदेव जयपांडुरंगा । रुखमाई वल्लभा राहीच्या वल्लभा पावें जिवलगा ॥जय० ॥१॥
तुळशीमाळा गळां कर ठेवोनी कटीं । कासे पितांबर कस्तुरी लल्लाटी ॥
देवसुरवर नित्य येती भेटी । गरुडहनुमंत पुढें उभे राहती ॥जय० ॥२॥
आषाढी कार्तिकी भक्तजन येती । चंद्रभागेमाजी स्नानें जे करिती ।
दर्शन हेळामात्रें त्या होय मुक्ति । केशवासी नामदेव भावें ओवाळिती ॥जय० ॥३॥

आरती पांडुरंगाची ॥२॥
निर्विकार ब्रह्म व्यक्तीसी आलें । येउनी वाळवंटीं उभें राहिलें ।
भक्तपुंडलिक धरुनि उभें केलें । मुक्त म्हणती आमुच्या मनासी आलें ॥
जयदेव जयदेव जयजय विठ्ठला । तुझ्या दर्शनमात्रें बंध तुटला ॥१॥
तुझ्या चरणां शरण आले जितुके । अवघे वैकुंठीचे बसले भूमिके ।
तुझे नाम घेता तुजसी तुके । पापी सर्वही मुक्त केले तितुके ॥जय० ॥२॥
शिवाकार मुगुट कस्तुरी भाळीं । कटावरी कर शोभे वनमाळी ।
ब्रह्मसुखाची घेउनि नव्हाळी । गुंडा प्राणज्योती आरति ओंवाळी ॥जय० ॥३॥

घालीन लोटांगण वंदिन चरण । डोळ्यांनीं पाहेन रुप तुझें ।
प्रेमें आलिंगीन अनन्य पूजिन । भावें ओंवाळीन म्हणे नामा ॥१॥

त्वमेव माताच पितात्वमेव । त्वमेव बंधुश्च सखा त्वमेव ।
त्वमेव विद्या द्रविणं त्वमेव । त्वमेव सर्वं मम देव देव ॥२॥

कायेन वाचा मनसेंद्रियैर्वा । बुध्दयात्मना वानुसृत: स्वभावात्‍ ।
करोमि यद्यत्सकलं परस्मै । नारायणायेति समर्पयेत्तत्‍ ॥३॥

विठ्ठलरुखमाई विठोबा० । पुंडलीकवरदे हरिविठ्ठल । सद्गुरु चूडामणि महाराजकी जय ॥
गुंडा श्रीहरीसी प्रार्थना करी । माझा भार आहे तुजवरी । म्हणूनि तूं उबगूं नको हरि । राहो शिरीं अभयकर ॥६१॥

अभंग १४॥
माझा भार तुजवरी । म्हणूनि उबगूं नको हरी ॥
तूंचि माझा बापमाय । चित्तीं ध्यातों तुझे पाय ॥
तुजवीण नाहीं गती । म्हणूनि येतों काकूलती ।
तुजवीण मज आसरा । नाहीं नाहीं बा दुसरा ॥
रामकृष्णा तुजसारिकह । नाहीं त्रिभुवनीं सखा ॥१॥

ऐसें गुंडा करितां भजन । लोटला तेव्हां चतुर्दश दिन । स्वमुखें पांडुरंग आपण । सांगेल खूण आतां पुढें ॥६२॥
तें त्रयोदशाध्यायीं कथामृत । सेवा सज्जन श्रोते समस्त । एकाग्र देवोनि कथेसी चित्त । रहावें शांत निजानंदीं ॥६३॥
सच्चिदानंदा मंगलधामा । अनंतवेषा पूर्णकामा । नारायणामानसविश्रामा । लागो पदप्रेमा भक्तासी ॥६४॥
इति श्रीगुंडामाहात्म्यकथन । व्याघ्रादिरुपें भेट सगुण । चवदा अभंगांचें भजन । अध्याय पूर्ण द्वादश हा ॥१६५॥
॥श्रीसद्गुरुगुंदार्पनमस्तु । श्रीविठ्ठलार्पणमस्तु । श्रीरस्तु ॥

अध्याय १२ वा समाप्त.