अंत्येष्टिसंस्कार - पाथेयश्राध्द

हिंदू धर्मामध्ये जन्मापासून अंतापर्यंत, सोळा संस्कार सांगितले आहेत; त्यांतील, हा शेवटचा संस्कार.

(सपिंडीच्या सुरुवातीला लिहिल्याप्रमाणे आचमन करावे. पवित्रके घालावीत. शेंडीला, जानव्याला दर्भ बांधावे. कटीला दर्भ लावावे. प्राणायाम करावा. देशकालाचा उच्चार करावा.)
फलप्राप्यर्थं पुरुरवार्द्रव संज्ञकानां विश्वेषां देवानां (अपसव्यं) अस्मत् पितु: गोत्रस्य शर्मण: प्रेतलोकात्पितृलोकगमने सुखसिध्दयर्थं अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहानां शर्मणां गोत्राणां वसुरुद्रादित्यस्वरुपाणां (सव्यं) पाथेयश्राध्दं सदैवं सपिंडं साग्नौकरणं पार्वणेविधिना आमेन हविषासध्य: करिष्ये ॥ कुरुष्व ॥ (उदक सोडावे.)
(दोन ताम्हणांत पाणी घालावे.) इमं मे गंगे यमुने सरस्वति शतु द्रि स्तोमं सचतापरुष्ण्या ।
असिक्न्या मरुद्वधे वितस्तयार्जी कीये शुणुह्या सुषोमया ॥
(गंध) गंधद्वारां दु राधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीं । ईश्वरीं सर्वभूतानां तामोहोपह्वये श्रियं ॥
(दर्भकूर्च) शरास: कुशरासो दुर्भास: सैर्या उत । मौंजा अदृष्टा बैरिणा: सर्वे साकं न्यलिप्स्त ॥
(तांदूळ)
यवोसि धान्यराजो वा वारुणो मधुसंयुत: । निर्णोद: सर्वपापानां पवित्रमुषिभि: स्मृतं ॥
(अपसव्यं. तीळ घालावे.)
तिलोसि सोमदेवत्यो गोसवे देवनिर्मित: । प्रत्नवभ्दि: प्रत्त स्वधया पितृनिमांल्लोका-न्प्रीणयाहि न: स्वधानम: ॥
(सव्यं-सुपारी) या: फलिनीर्याऽअफला अपुष्पा याश्च पुष्पिणी: । बृहस्पति प्रसूतास्ता नो मुंचंतं हस: (पैसे) स हि रत्नानि दाशुषे सुवाति सविता भग: । तं भागं चित्र मीमहे । यवतिलोदकपात्रयो: इदं गंधं तुलसीपत्रं सर्वेउपचारा: यवतिलै: संपूर्णा: संतु (दोन्ही ताम्हनांत गंध, फूल, तुळस घालावी. यवोदकात तांदूळ व तिलोदकात तीळ व माका घालावा.)
आत्मशुध्यर्थं गृहभांडभाजन शुध्यर्थं प्रायश्चित्तसूक्तजपमहंकरिष्ये कुरुष्व (उदक सोडावे. पुरुषसूक्त म्हणावे. मार्जन करावे. ब्रह्मदंड ठेवून प्रदक्षिणा नमस्कार वगैरे. ‘अक्रोधनै: शौचपरै:’ इथपर्यंत सपिंडीत लिहिल्याप्रमाणे करावे.
(अपसव्यं) अक्रोधनै: शौचपरै: सततं ब्रह्मचारिभि: ।
भवितव्यं भवभ्दिश्च मयाच श्राध्दकारिणा ।
अद्यतिथौ ममपितु: पाथेयश्राध्दं कर्तुं ममाधिकार संपदस्त्विति भवंतोब्रुवंतु ।
अस्तु श्राध्दाधिकार संपत् (सव्यं) कालस्यमुख्यकालोस्त्विति भवंतोब्रुवंतु ।
कालस्यमुख्यकालोस्तु नमो देवेभ्य: (देवांकडे नमस्कार करावा.)
(अपसव्यं) स्वधापितृभ्य: (पितरांकडे नमस्कार करावा.)
(सव्यं) पुरुरवार्द्रवसंज्ञक विश्वेदेवस्थाने क्षणंदत्वा भवभ्दि: प्रसाद: कर्तव्य: (देवांकडे दोन दर्भ द्यावेत.) सुकर्तव्य: (अपसव्यं) अस्मत् पितृपितामहप्रपितामहस्थाने क्षणं दत्वा भवभ्दि: प्रसाद: कर्तव्य: (पितरांकडे तीन दर्भ द्यावेत.) सुकर्तव्य: (अपसव्यं) सर्वेषांस्वागतं (पायांना हात लावावेत.) सुस्वागतम् ॥
देवा: समाध्वं (देवांकडे हाताला हात लावावा) सुसमास्मही ॥
(अपसव्यं) पितृपितामहप्रपितामहा: समाध्वं (पितरांकडे हाताला हात लावावा.)
सुसमास्महे (सव्यं) उपक्रान्तं पितु: पाथेयश्राध्दा-ख्यंकर्मकरिष्ये (यवोदक कूर्चाने, उदक सोडावे.) कुरुष्व ॥
(अपसव्यं) पितृपितामहप्रपितामहा: समाध्वं (पितरांकडे हाताला हात लावावा.)
सुसमास्महे (सव्यं) उपक्रान्तं पितु: पाथेयश्राध्दा-ख्यंकर्मकरिष्ये (यवोदक कूर्चाने, उदक सोडावे.) कुरुष्व ॥
(अपसव्यं) श्राध्दस्यकर्मण: सिध्दिरस्त्विति भवंतुब्रुवंतु (पितरांकडे तिलोदक द्यावे.) अस्तु श्राध्दस्यकर्मण: सिध्दि: (सव्यं) विश्वेषां देवानां विश्वेषां देवानां श्राध्दस्यकर्मण: सिध्दिरस्त्विति भवंतोब्रुवंतु (देवांकडे यवोदक द्यावे.) अस्तु श्राध्दकर्मण: सिध्दि: ।
यवोसियवया. पृष्ठ ४१ पासून गायत्री मंत्र अखेरपर्यंत सपिंडीमध्ये लिहिल्याप्रमाणे (पृष्ठ ४१ पहा.)
गायत्रीमंत्रेण आमान्न पवित्रमस्तु (आमान्न प्रोक्षण करावे. नंतर ‘आगच्छंतुमहाभा०...’ येथपासून....पितरोहवेष,’ येथपर्यंत सपिंडीत लिहिल्याप्रमाणे
आगच्छंतु श्राध्दकाले पितृपितामहप्रपितामहा: । आगच्छाम: ॥
(तीळ व दर्भ वरती टाकावे. सव्य करुन पूर्वेकडे तांदूळ टाकावेत.)
विश्वेदेवै: सह ॥ आगच्छाम: (यवोदक द्यावे.) अत्रास्यतांधर्मोसि अत्रास्याम: (देवांकडे दर्भ व तांदूळ घेऊन, आसन द्यावे.)
पुरुरवार्द्रसंज्ञकानां विश्वेषां देवानां भूर्भव:स्व: ब्रह्मणे इदमासनं स्वासनं (यवोदक द्यावे) अत्रास्यतांधर्मोसि । अत्रास्याम: (दोन दर्भ द्यावेत.)
पाथेयश्राध्दे तत्रदैवे क्षण: क्रियतां । ॐ तथा । प्राप्तुभवान् प्राप्नवानि ॥
(सपिंडीमध्ये लिहिल्याप्रमाणे भूमी प्रोक्षण करण्यापासून यवै: संपूर्णा: संतु, येथपर्यंत करावे.
पुरुरवार्द्रवसंज्ञकान् विश्वान् देवान् भवस्तु यथायथं आवाहयिष्ये (उदक सोडावे.)
आवाहया (“विश्वेदेवास आगत०’ येथपासून दर्भ कूर्च हातावर देण्यापर्यंत सपिंडीमध्ये लिहिल्याप्रमाणे करावे.
पुरुवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: ब्रह्मणे इदंवो अर्घ्यं ॥ अस्त्वर्घ्यं ॥
या दिव्या आप: पृथिवि संबभूवुर्या अंतरिक्ष्या उत पार्थिवीर्या: ।
हिरण्यवर्णा यज्ञियास्ता न आप: शं स्योना भवंतु ॥ इदंमर्ध्यं दत्तं नमम ॥
अस्तुदत्तं पुरुरवार्द्रव-संज्ञकाविश्वेदेवा: पूजार्थे यथाभागश: अमीवोगंधा: स्वाहानम: सुगंधा: (गंध लावावे व प्रत्येक उपचाराला यवोदक द्यावे.)
पुरुरवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: माल्यार्थे इमानिव: पुष्पाणि तुलसीदलसहितानि स्वाहानम: (फुले, तुळस द्यावी) सुपत्राणि सुपुष्पाणि ।
पुरुरवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: पूजार्थे यथा भागश: एषवोधूप: स्वाहानम: ॥
सुधूप: (उदबत्ती लावावी.) पुरुरवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: पूजार्थे यथाभागश: एषवोदीप: स्वाहानम: सुदीप: (निरांजन) पुरुवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: आच्छादनार्थे किंचित् व्यावहारिकं द्रव्यं स्वाहानम: (पैसे द्यावेत.)
अस्तुस्वाच्छादनं ॥ फलार्थे इदं व: पूगीफलं स्वाहानम: (सुपारी)
सुफलं ॥ सर्वालंकारार्थे तुलसीपत्रं स्वाहानम: (तुळस द्यावी.)
संत्वलंकारा: ॥ पुरुरवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा: पवित्रार्था विमौकुशौ स्वाहानम: (दोन दर्भ द्यावेत व दोन वेळ, यवोदक द्यावे.)
अस्तु पवित्रं प्रत्येकप्रत्येकं स्वाहानम: (नंतर सपिंडीमध्ये लिहिल्याप्रमाणे, ‘युवासुवासा० येथपासून...युष्मदनुज्ञया’ येथपर्यंत, करावे.)
युष्मदनुज्ञया पित्राध्यर्चनं करिष्ये (उदक सोडावे.) ॥ कुरुष्व ॥
कुरुक्षेत्रं गयां गंगां प्रभासंपुष्कराणिच । एतानिमनसाध्यात्वात्वा श्राध्दकालेसदापठेत् ॥
(अपसव्य करुन पितरांकडे तिलोदक द्यावे.) अत्रास्यतांधर्मोसि ।
अत्रास्याम: (तीळ व दर्भ घेऊन आसन द्यावे.) अत्रास्यतांधर्मोसि । अत्रास्याम: (तीळ व दर्भ घेऊन आसन द्यावे.)
अस्मत् पितृपितामहप्रपितामहानां..शर्मणां..गोत्राणां वसुरुद्रादित्यस्वरुपाणां ॥
भूर्भुव:स्व: ब्रह्मणेइदमासनं स्वासनं (तिलोदक द्यावे.) अत्रास्यतां धर्मोसि ।
अत्रास्याम: । (तीन दर्भ द्यावेत.) पाथेयश्राध्दे तत्रपित्रे क्षण: क्रियतां ।
ॐ तथा प्राप्नीतुभवान्-प्राप्नवानि (तिलोदकाने भूमी प्रोक्षण करावी. त्यावर दर्भ पसरावे. अर्घ्याकरता तीन पात्रे, उत्तरेकडून दक्षिणेकडे, उपडी मांडावीत. गायत्री मंत्राने, प्रोक्षण करावीत, व उताणी करावी. व पुन्हा गायत्री मंत्राने प्रोक्षण करावीत. दक्षिणेकडे अग्रे करुन, तीन दर्भांचे तीन कूर्च, उत्तरेकडून दक्षिणेकडून दक्षिणेकडे, पात्रावर ठेवावे. पात्रात थोडेथोडे पाणी घालावे.
शं नो देवीरभिष्टय आपो भवंतु पितये । शं योरभि: स्त्रवंतु न: ॥ (तीळ घालावे.)
तिलोसि सोमदेवत्यो गोसवे देवनिमित: । प्रत्नवभ्दि: प्रत्त स्वधया पितृनिमांल्लोकान् प्रीणयाहि न: स्वधानम: । अर्घ्योदकपात्रेषु इदं गंधं तुलसीपत्रं भृंगिराजपत्रं सर्वेउपचारा: तिलै: संपूर्णा: संतु । (गंध, फूल, तुळस माका पात्रात घालावे.)
अस्मत् पितृपितामह प्रपितामहान् भवत्स्वावाहयिष्ये (उदक सोडावे) आवाहया ।
उशंतस्त्वा नि धी मह्युशं त: समिधीमहि । उशंनुशत आ वह पितृन्हविषे अत्त वे ॥
(ब्राह्मणांचे मस्तकावर, बाहूंवर, हातावर, तीळ घालावेत.)
पितृ पितामह प्रपितामहान् । आवाहयामि ॥ आवाहया ॥
आयंतु न: पितर: सोम्यासोग्निष्वात्ता: पथिभिर्देवयानै: ।
अस्मिन्यज्ञे स्वधया मदंत्वधि ब्रुवंतु तेवंत्वस्मान् ॥
पितृर्घ्य पात्राणि संपन्नानि । सुसंपन्नानि । पितृभ्य:स्वधा अर्घ्याआप: ॥ संत्वर्घ्या ॥
हस्तार्चनविधे उदकेन सर्वस्य परिपूर्णता (उदक द्यावे. सव्यं) इदं विष्णुर्वि चक्रमे त्रेधा नि दधे पदं । समूहळमस्य पांसुरे ॥
(पहिल्या पात्रातील उदक पळीने घेऊन ब्राह्मणाचे हातावर द्यावे. अगोदर दर्भकूर्च द्यावे.)
अस्मत् पितर इदंते अर्घ्यस्वधा ॥ अस्त्वर्घ्यं ॥
(दुसर्‍या पात्रातील अर्घ्यं द्यावे.) अस्मत् पितर इदंते अर्घ्यस्वधा ॥ अस्त्वर्घ्यं ॥
(तिसर्‍या पात्रातील अर्घ्यं द्यावे.) अस्मत् प्रपितामह इदंते अर्घ्यंस्वधा । अस्त्वर्घ्यं ॥ (हातावर उपडा हात धरावा.)
या दिव्या आप: पृथिवि सं बभूवुर्या अंतरिक्ष्या उत पार्थिवीर्या: । हिरण्यवर्ण यज्ञियास्ता न आप: शं स्योना भवंतु ॥
(अपसव्यं) इदंमर्घ्यं दत्तं नमम ॥ अस्तुदत्तं ॥ (तिलोदक द्यावे.)
स्थानमसि प्रणीतायै इदमासनं (देव व पितर यांचे मध, तीळ व दर्भ घेऊन, आसन द्यावे) पितृणां स्वधेयं स्थानमसि ॥ (स्थानमसि आसनावर ठेवावी.)
स्थानस्थित पितर: इदं गंध तुलसीपत्रं भृंगिराजपत्रं सर्वेउपचारा: तिलै: संपूर्णा: संतु ॥
(स्थानमासीवर गंध, फूल, तुळस, माका व तीळ घालावे. व स्थानमसीवर दुसर्‍या पात्राचे झाकण घालावे.)
अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहा:..शर्माण:....गोत्रा...वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: अमीवो गंधा: स्वधानम: ॥ सुगंधा: ॥ (गंध द्यावे)
अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: माल्यार्थे इमानिव: पुष्पाणि तुलसीदलभृंगिराजपत्रसहितानि स्वधानम: (फूल, तुळस, माका द्यावा. प्रत्येक उपचाराला तिलोदक द्यावे.) सुपुत्राणि सुपुष्पाणि ॥
अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: एषवो धूप: स्वधानम: (धूप) सुधूप: ॥
अस्मत् पितृपितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: एषवो दीप: स्वधानम: (दीप) सुदीप: ॥
अस्मत् पितृपितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा आच्छादनार्थे किंचित् व्यवहारिकद्रव्यं स्वधानम: (पैसे द्यावेत.) अस्तु स्वाच्छादनं ।
फलार्थे इदं व: पूगीफलं स्वधानम: (सुपारी.) सुफलं सर्वालंकारार्थे तुलसीपत्रं स्वधानम: (तुळस द्यावी) अस्तु सर्वालंकारा: ॥
अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पवित्रार्थे इमेकुशा: स्वधानम: (तीन दर्भ द्यावेत व तिलोदक द्यावे.)
अस्तुपवित्रं प्रत्येकं प्रत्येकं स्वधानम: (तीळ घालून हात जोडावेत. ‘इदं पितृभ्यो० पासून..जनयंतदेवा:’ पर्यंत सर्व सपिंडित लिहिल्याप्रमाणे करावे. मधला प्रेताचा भाग फक्त सोडावा.)
अपसव्य करावे. एका पानावर थोडे तांदूळ घ्यावे. त्यावर तूप घालावे. दर्भाने त्याचे दोन भाग करावेत.) इदं सोमाय पितृमत इदमग्नये कव्यवाहनाय ॥
(दर्भ पवित्रकाचे बोटाला गुंडाळावे. तांदुळातील मधले व पूर्वेकडील पहिल्या भागातील तांदूळ घ्यावेत. पितरांकडील ब्राह्मण अगर चटावर द्यावे.)
इदं सोमाय पितृमतेस्वधानम: । सोमाय पितृमत इदं नमम (दुसर्‍या भागातील तांदूळ घेऊन पुन्हा द्यावे.) अग्नये कव्यवाहनाय स्वधानम: ॥
अग्नये कव्यवाहनायेदं नमम ॥
(सव्य करुन उदकस्पर्श करावा.) दर्भ ब्राह्मणाचे हातावर द्यावे.)
ॐ चमे स्वरश्चमे यज्ञोपवते नमश्च । यत्ते न्यूनं तस्मै त उपयत्तेतिरक्तं तस्मै ते नम: ॥
पाणौहुतं ॥ सुहुतं (दर्भ पानाखाली घालावे. पानावर आमान्न वाढावे. डाळ, तांदूळ, गूळ, तूप वगैरे.)
आमासु पक्वमैरय आ सूर्यं रोहयो दिवि । घर्मं न सामं तपतासुवृक्तिभिर्जुष्टं गिर्वणसे बृहत् ॥ सोमो धेनुं सोमो अर्वं तमाशुं सोमो वीर कर्मण्य़ं ददाति । सादन्यं विदथ्यं सभेयं पितृश्रवणं यो ददाशदस्मै ॥
(यवोदकाने आमान्न प्रोक्षण करावे.) तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि ।
धियो यो न: प्रचोदयात् ॥
(देवाकडील आमान्नाभोवती यवोदक फिरवावे.) सत्यंत्वर्तेन परिषिंचामि (उजवा हात वर व डावा हात खाली धरुन पान धरावे.)
पृथिवीतेपात्रं ध्यौरपिधानं ब्राह्मणस्य मुखे अमिते अमृतं जुहोमि स्वाहा ।
ब्राह्मणानांत्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसिमामैषांक्षेष्ठा: ॥ अत्रामुष्मिंल्लोके ॥
अतो देवा अवंतु नो यतो विष्णुर्विचक्रमे । पृथिव्या: सप्तधामभि: ॥
पुरुरवार्द्रवसंज्ञका विश्वेदेवा देवता इदंवो आमं विष्णो हव्यं रक्षस्व इयंभू श्रीगयागदाधरो भोक्ता अहंब्रह्म आमंब्रह्म ब्राह्मणोब्रह्म ब्राह्मणस्त्वा हवनीयार्थे मन: कल्पित सुवर्णपात्र स्थितमिदमामं अक्षय्य वटच्छायेयं पुरुरवार्द्रव संज्ञकेभ्यो विश्वेभ्योदेवेभ्य: इदमिदमामं सोपस्करं हव्यं परिविष्टं परिवेक्ष्यमाणंच ।
अस्य ब्राह्मणस्य आतृप्तिपर्यंतं गयास्थं अमृतरुपेण संपद्यतां स्वाहा ॥ हव्यंनमम् ॥
तत्सत्गयायां विष्णुपदादि चतुर्दश पदेषु दत्तमाममक्षय्यमस्तु (उदक सोडावे) श्रीगयागदाधर: प्रीयतां ॥ प्रीतो भवतु ॥
ये देवासो दिव्येकादशस्थ पृथिव्यामध्येकादशस्थ । अप्सुक्षितो महिनैकादशस्थ ते देवासो यज्ञमिमं जुषध्वं ॥
देवेभ्य: यथासांकल्प्तिं प्रीयतां ॥ देवानुज्ञया पित्रात् आमनिवेदनं करष्ये (यवोदकाने उदक सोडावे.) ॥ कुरुष्व ॥
(अपसव्य करुन पितरांकडील आमान्नाभोवती अप्रदक्षणिक तिलोदक फिरवावे. डावा हात वर उजवा खाली धरुन पान धरावे)
पृथिवीतेपात्रं ध्यौरपिधानं ब्रह्मणस्यमुखे अमिते अमृतं जुहोमि स्वधा ।
ब्राह्मणानांत्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसिमामैषांक्षेष्ठा: ॥ अत्रामुष्मिंल्लोके ॥
इदं विष्णुर्वि चक्रमे त्रेधा नि दधे पदं । समूहळमस्यपांसुरे ॥
अस्मत् पितृपितामह प्रपितामहो देवता इंदते आमं विष्णो कव्यंरक्षस्व इयंभू श्रीगयागदाधरो भोक्ता अहंब्रह्म आमंब्रह्म ब्राह्मणोब्रह्म ब्राह्मणस्त्वाहवनीयार्थे मन:कल्पित रजतपात्र स्थितमिदमामं अक्षय्य वटच्छायेयं अस्मत् पितृपितामहप्रपितामहेभ्य: शर्मभ्य गोत्रेभ्य: वसुरुद्रादित्यस्वरुपेभ्य: इदमिदमामं सोपस्करं कव्यं परिविष्टं परिवेक्ष्य माणंच ।
अस्य ब्राह्मणस्य आतृप्तिपर्यंतं गयास्थं अमृतरुपेण संपध्यतां स्वधा ॥ (कव्यंनमम ॥
(उदक सोडावे.)
तत्सत् गयायां रुद्रपदादिचतुर्दश पदेषु दत्तमामं अक्षय्यमस्तु ॥
श्रीगयागदाधर: प्रीयतां प्रीतोभवतु ॥
ये चेह पितरो ये च नेह यांश्च विद्म याँउ चन प्रविद्म । त्वं वेत्थ यति ते जातवेद: स्वधाभिर्यज्ञं सुकृतं जुषस्व ॥
(सव्यं) मधुमती श्रावयिष्ये (उदक सोडावे) श्रावय ॥
मधु वाता ऋतायते मधु क्षरंति सिंधव: । माध्वीर्न: संत्वोषधी: ॥
मधु नक्तमुतोषसो मधुमत्पार्थिवं रज: ॥ मधु ध्यौरस्तु न: पिता ॥
मधुमान्नो वनस्पतिर्मधुमाँऽअस्तु सूर्य: । माध्वीर्गावो भवंतु न: ॥
मधुमधुमधु । सुमधु ॥ सर्व आमंमधु ॥ ममपितु: पाथेयश्राध्दमच्छिद्रमस्त्विति भवंतोब्रुवंतु ॥ अच्छिद्रं भवतु ॥ गयाश्राध्दमस्तु ॥
(निवीती करुन ‘सप्तव्याधा०..........पासून समेविष्णु..........प्रसीदतु’ उदक सोडण्यापर्यंत, सपिंडीमध्ये लिहिल्याप्रमाणे करावे.)
(अपसव्यं) एकोविष्णुर्महद्भूतं पृथक् भूतान्यनेकश: । त्रिन् लोकान् व्याप्यभूतात्मा भुंक्ते विश्वभुगव्यय: ॥
अनेन ममपितु: पाथेयश्राध्दे आमान्नप्रदानेन पितृपितामहप्रपितामहस्वरुपी जनार्दन वासुदेव: प्रीयतां नमम ॥
तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु (सव्यं. देवांकडे नमस्कार करावा.) देवा: तत्सत् अमृतमस्तु ॥
(अपसव्य करुन पितरांकडे नमस्कार करावा.)
पितृपिता-महप्रपितामहा: तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु ।
मधुमती श्रावयिष्ये (उदक सोडावे.) श्रावय (“मधुवाता०...” या तीन ऋचा म्हणाव्यात व अपसव्य करुन हात जोडून उभे रहावे.)
अक्षन्नमीमदत ह्यवप्रियाअधूषत । अस्तोषत स्वभानवो विप्रा नविष्ठयामती यो जान्विंद्र ते हरी ॥
पितु: पाथेयश्राध्दं संपन्नं । सुसंपन्नं । पाथेयश्राध्दे पिंडप्रदानं करिष्ये (यवोदकाने उदक सोडावे.) ‘कुरुष्व’
(“अपहताअसुरा० पासून...पिंडोपस्थानं करिष्ये” पर्यंत सपिंडींत लिहिल्याप्रमाणे करावे. फक्त ‘चरो: प्राणभक्षं भक्षयेत’ तेथे “पिष्टंप्राणस्य भक्षंभक्षयेत” असे म्हणावे. पृ.७५ पहा. निवीति.)
नमोव:पितर आमद्रव्याय नमोव: पितरऊर्जे नमोव:पितर: शुष्माय नमोव: पितरोघोराय नमोव:पितरो नमएतायुष्माकं पितरइमाअस्माकं जीवावोजीवंतइहसंतस्याम ॥
मनोन्वा हुवामहे नाराशंसेन सोमेन । पितृणां च मन्मभि: ।
आ त एतु मन: पुन: क्रत्वे दक्षाय जीवसे । ज्योक्च सूर्यं दृशे ॥
पुनर्न: पितरो मनो ददातु दैव्यौ जन: । जीवं व्रातं सचेमहि ॥
(वरील मंत्राने पिंडांवर तीळ तांदूळ घालावेत. अपसव्यं.)
परेतन पितर: सोम्यासो गंभीरेभि: पथिभि: पर्विणेभि: । दत्वायास्मभ्यं द्रविणेह भद्रं रयिं च न: सर्ववीरं नियच्छत ॥ (पिंड चाळवावे)
वीरंमेदत्तपितर: वीरंमेदत्तपितर: वीरंमेदत्तपितर: (सव्य करुन तांदुळाची विकिरे द्यावी) असोमपाश्चये देवा यज्ञभाग विवर्जिता: । तेषामन्नं प्रदास्यामि विकिरं वैश्वदेविकं (थोडे तांदूळ ठेवून त्यावर यवोदक द्यावे.)
असोमपेभ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्य: इदं विकिरान्नं दत्तं नमम (अपसव्यं) असंस्कृत प्रमीताये त्यागिन्योया: कुलस्त्रिय: । दास्यामि तेभ्य: विकिरमन्नं ताभ्यश्च पैतृकं ॥
(थोडे तांदूळ ठेवून त्यावर तिलोदक द्यावे.)
कुमार कुमारिकाभ्य: इदं विकिरान्नं दत्तं नमम ॥
ये अग्निदग्धा य अनग्निदग्धा मध्ये दिव: स्वधयामादयंते । तेभि: स्वराळसुनीतिमेतां यथावशं तन्वं कल्पयस्व ॥
(जमिनीवर दर्भ ठेवून, त्यावर थोडे दूध ओतावे व तिलोदक द्यावे.)
अग्निदग्धेभ्य: अनग्निदग्धेभ्य: अस्मत् कुलप्रसूतेभ्यो जीवेभ्य: उच्छिष्ठ पिंड स्वधा गयास्थो दत्तो नमम ।
(हात-पाय धुवावेत. पहिली पवित्रके काढून, आचमन करुन, नवीन पवित्रके घालावीत व “पवित्रवंत:० पासून....एषापितृ यज्ञ: तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु” पर्यंत सपिंडीत लिहिल्याप्रमाणे करावे. पृ.७० पहा.)
अनेन पाथेयश्राध्दयज्ञ क्रियमाणेन पितृपितामहप्रपितामहस्वरुपी जनार्दन वासुदेव: प्रीयतां नमम । तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु ॥

N/A

References : N/A
Last Updated : January 29, 2022

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP