अन्वयव्यतिरेक - पंचम: समास:

॥ श्रीराम समर्थ ॥
तंव स्वामी म्हणती शिष्यातें । आतां परिस एकचित्तें । साधन नाहीं श्रवणापरतें । श्रेष्ठ जनीं ॥१॥
तें श्रवणासाधन कोणतें । जनीं असती बहुत मतें । त्यांत थोर अध्यात्मनिरूपण तें । मोक्षदातें ॥२॥
मायाब्रह्म आळखावें । अध्यात्म तयासा म्हणावें । अन्वयव्यतिरेकाचें जाणावें । रूप आधीं ॥३॥
ईश्वर नांव कोणासी । पडिलें कोण्या कार्यासी । जीवत्व परमात्मयासी । काय निमित्त ॥४॥
आपण कोण देव कोण । कैसी त्याची ओळखण । विचारावें त्या नां व ज्ञान । मनन बोलिजे ॥५॥
स्वरूपीं सदा सावधपण । त्या नांव निदिध्यासन । तुटतां द्वैतानुसंधान । साक्षात्कार तो ॥६॥
ऐसें चत्वार ऐक्य होतां । तेव्हांचि होय सायुज्यता । नुसतें शब्दज्ञान बोलतां । मोक्ष कैसा ॥७॥
बोलूनि शब्दज्ञान । क्रिया घडेना तत्प्रमाण । तरी तें जाण विपरीत ज्ञान । निश्चेंयसीं ॥८॥
ज्ञान बोलतां वाटे सोपे । परी आचरल्यावीण होती सोपे । शब्द क्रिया एकरूपें । असतां बरें ॥९॥
जसें मुखें ज्ञान बोले । तैसी स्वयें क्रिया चाले । तयाचीं वंदीन पाउलें । साष्टांगभावें ॥१०॥
तया नांव श्रवण साधन । तुवां करावें तेंचि जाण । तंव शिष्ये केला प्रश्र । करुणावचनें ॥११॥
म्हणे स्वामी सर्वेश्वरा । माया निरसोनि मोहरा । जीवत्वा करीं विश्वंभरा । पूर्ण ब्रह्म ॥१२॥
देखोनि शिष्याचा आदरू । बोलते झाले सद्नुरु । करूनि कृपा अभयंकरू । संप्रदायक्रमें ॥१३॥
अरे तूं कोण कोठूनि आलासी । तुझे नांव कोण निश्चयेंसि । ग्राम कोण कोण देशीं । वस्ती तुझी ॥१४॥
पुढां जाणें कोठवरी । स्थूळ सूक्ष्म कारण शरीरीं । किंवा महाकारण अवधारी । मिरासी तुझी ॥१५॥
विराट हिरण्यगर्भं अव्याकृती । किंवा मुळींची मूळप्रकृती । पुरुष ऐसा म्हणती । तो तुझा काय ॥१६॥
प्रकृति आणि पुरुष । या दोनींस जेथें निरास । तेथें पुसते विशेष । निवांत झाले ॥१७॥
ऐसे ऐकोनि वचन । शिष्य जाला सावधान । करूनि स्वामीस नमन । बोलता जाला ॥१८॥
म्हणे समर्थ कृपा करोनी । अन्वय सांगीतला मुळींहूनी । तेथूनि येथवरी येउनी । भ्रांत जाले ॥१९॥
येथवरी आलें हे कळे । मूळासी जावें हें नकळे । जीव स्वरूपीं मिळे । ऐसे करावें ॥२०॥
जाणणें नेणणें मिश्रित जालें । त्यासी रजोगुण ऐसें सांगीतलें । त्याचिये गुणें नरदेहा आलें । विपरीत ज्ञान ॥२१॥
आताम मार्गीं चालवावें । जेथील तेथें नेऊन घालावें । जन्मभूमीसी ठेवावें । अमर करोनी ॥२२॥
इतिश्री व्यतिरेक । केलचि करावा विवेक । स्वामीकृप समर्थ एक । सेवकावरी ॥२३॥
इति पंचम: समास: ॥५॥