अन्वयव्यतिरेक - तृतीय: समास:

॥ श्रीराम समर्थ ॥ ॥
चत्वारी देहांचिया । असती बत्तीस क्रिया । तेहि सांगों यथान्वया । प्रचीतीनें ॥१॥
जागृति स्वप्र सुषुप्ती तुर्या । चत्वारी अवस्था चौं देहांचिया । विवरोनी पाहतां संशया । वेगळें होईजे ॥२॥
उत्पत्ति स्थिति संहार । सर्वसाक्षिणी निरंतर । ऐशा अवस्था चत्वार । ईश्वराच्या ॥३॥
विश्व तैजस प्राज्ञ । प्रत्यगात्मा अभिमान । चौं देहांचे चारी जाण । ब्रह्मा विष्णु त्रिनयन । चौथा सर्वेश्वर ॥४॥
नेत्रस्थान कंठस्थान । हदयस्थान मूर्धिनस्थान । कैलास सत्यलोक वैकुंठस्थान । चौथें निरावलंब ॥५॥
स्थूलभोग प्रविविक्तभोग । आनंदभोग आनंदावभासभोग । ऐसे हे चत्वार भोग । चौदेहांचे ॥६॥
स्थूळशरीरीं जें भोगिजे । त्यासि स्थूळभोग बोलिजे । स्वप्रभोक्तृत्व घडलें जें । त्यासि प्रविविक्तभोग म्हणिजे ॥७॥
सुषुप्तीमध्यें जो भोग । त्यासि म्हणावें आनंदभोग । तिहीं भोगांचा साक्षित्वयोग । आनंदावभास भोग तो ॥८॥
अकार उकार मकार । अर्धमात्रा निर्धार । चारी मात्रा विस्तार । चौं देहाचा ॥९॥
रजोगुण सत्वगुण । तमोगुण शुद्धसत्वगुन । ऐसे चत्वार गुण । चौं देहांचे ॥१०॥
क्रियाशक्ति इच्छाशक्ति । द्रव्यशक्ति ज्ञानशक्ति । ऐशा चत्वार शक्ती । असती उभयतां ॥११॥
परा पश्यंती मध्यमा वैखरी । चौं देहांच्या वाचा चारी । ईश्वरीं म्हणती वेद चारी । परी ते काल्पनिक ॥१२॥
ते काल्पनिक म्हणसी कैसे । तरी स्थिरचित्तें ऐक अंमळसें । प्रचीतीनें विश्वासें । हदयीं धरी ॥१३॥
स्वरूपीं परारूप स्फुरण । तेंचि प्रणवरूण जाण । यामध्यें मात्रा एकावन्न । त्या तत्पदनत्वें ॥१४॥
वेद म्हणिजे प्रत्यक्ष वैखरी । वैखरी जडशरीरीं । नाद ध्वनी म्हणसी जरी । तेही तरी देहात्मयोगें ॥१५॥
मुळीं जडदेह कैंचा । उच्चार व्हावया शब्दाचा । अथवा विचार नादध्वनींचा । तोहि नसे ॥१६॥
पुढें विराट स्थूलदेह जाहलें । ब्रह्मयानें शरीर धरिलें । तेव्हां सर्वहि प्रगटलें । मातृकाजात ॥१७॥
ओंम् पिंडीं परा प्रणव । तोचि वायूचा स्वभाव । देह योगें सावेव । मात्रा उठती ॥१८॥
परेपासोनी पश्यंती मध्यमा । ध्वनी नादाचा महिमा । कंठीं आले जन्मा । षोडश स्वर ॥१९॥
तो प्रणवनाद मुखासि आला । अक्षराचा उच्चार जाला । पंचतीस मातृका तयाला । म्हणती बीज ॥२०॥
आदिबीज प्रणव । षोडष स्वर शाखा पल्लव । पंचतीस फळें सावेव । भववृक्ष हा ॥२१॥
ऐसिया बावन्न मात्रामात्रें । तेथुनी जालीं वेदशास्त्रें । पुढें ऋषिसुखें पवित्रें । पुराणें जालीं ॥२२॥
अशा ह्या बत्तीस क्रिया । दों देहांच्या त्रेताळीस क्रिया । ऐसिया मिळोनियां पंचाहत्तर क्रिया । वेगळया दोनी ॥२३॥
ज्ञान अज्ञान या दोन । सत्याहत्तरी जाल्या मिळोन । देहात्मयोगे जाण । कर्तृत्व उठे ॥२४॥
सातांची सत्या-हत्तरी ऐसी । त्यांत त्याची प्रचीति ऐसी । विचारूनियां मानसीं । जाण तुजसी निरो-पिली ॥२५॥
नामरूप क्रिया । सांगीतल्या यथान्वया । आत्मशास्त्रगुरुप्रत्यया । निश्चय केला ॥२६॥
इतकें जाणोनि निरास करणें । तरेच स्वसुख लाधणें । म्हणोनि आधीं विवरणेम । ग्रंथांतरीं ॥२७॥
इति तृतीय: समास: ॥३॥ इति अन्वय: समाप्त: ॥ अन्वय ओवीसंख्या ॥११८॥