शिवाजी राजांचा पोवाडा - भाग २

वडील बंधु संभाजीनें लळे पुरवीले ।
धाकटयासवें खेळले ॥
उभयतांचे एकचित्त तालमींत गेले ।
फरीगदग्या शिकले ॥
आवडीनें खमठोकी कुस्ती पेंचानें खेळे ।
पवित्रे दस्तीचे केले ॥
द्वादशवर्षी उमर आली नाहीं मन धालें ।
घोडी फिरवूं लागले ॥
आट्टल घोडेस्वार भाला बोथाटी शीकले ।
गोळी निशाण साधले ॥
कन्या वीर जाधवाची जिने भारथ लावलें ।
पुत्रा नीट ऐकिवलें ॥
अल्पवयाचे असतां शिकार करुं लागले ।
माते कौतुक वाटलें ।
नित्य पतीचा आठव डोंगर दु:खाचे झाले ।
घर स्रवतीनें घेतले ॥
छाती कोट करुन सर्व होतें साटिवलें ।
मुखमुद्रेने फसिवले ॥
चतुर शिवाजीने आईचें दु:ख ताडिले ।
पित्यास मनीं त्यागिले ॥
पुत्राचे डोळे फिरले मातें भय पडलें ।
हीत उपदेशा योजिले ॥
मनीं पतिभक्ती पुता बागेमधीं नेलें ।
वृक्षाछायी बसीवलें ॥
पूर्वजांचे स्मरण करुन त्यास न्याहाळीलें ।
नेत्रीं पाणी टपटपलें ॥
या क्षेत्राचे धनी कोणकोणी बुडविले ।
सांगतें मुळीं कसें झालें ॥
क्षेत्रवासी ह्यणोन नांव क्षत्रिय धरले ।
क्षेत्री सुखी राहिले ॥
अन्यदेशिंचे दंगेखोर हिमालयीं आले ।
होते लपून राहिले ॥
पाठीं शत्रुभौती झाडी किती उपासीं मेले ।
गोमासा भाजून धाले ॥
पाला फळें खात आखेर ताडपत्रा नेसले ।
झाडी उल्लंघून आले ॥
लेखणीचा धड शीपाया सेनापति केलें ।
मुख्य ब्रम्ह्या नेमलें ॥
बेफाम क्षेत्रिय होते अचूक टोळ उतरले ।
कैदी सर्वात केलें ॥
सर्व देशीं चाल त्याचें गुलाम बनीवले ।
डौलाने क्षुद्र म्हणाले ॥
मुख्य ब्रह्य राजा झाला जानें कायदे केले ।
त्याचे पुढे भेद केले ॥
ब्रह्या मेल्यावर परशुराम पुंड माजले ।
उरल्या क्षत्रिया पिडिले ॥
माहारमांग झाले किती देशोधडी केले ।
ब्राह्यण चिरंजीव झाले ॥
देश निक्षत्रिय झाल्यामुळे यवना फावलें ।
सर्वास त्यांहीं पिडीलें ॥
शुद्र म्हणती तुम्हा ह्रदयी बाण टोचले ।
आज बोधाया फावलें ॥
गाणें गाते ऐक बाळा तुझ्या आजोळी शिकले ।
बोली नाही मन धालें ॥

॥चाल॥
क्षेत्र क्षत्रियांचे घर, तुझे पितृ माहावीर ।
सुखा नसे त्यांच्या पार, आल्यागेल्याचें माहेर ॥
शीखराकार डोंगर, नानावल्ली तख्वर ॥
दरी खोरी दाहे नीर खळखळे निरंतर ।
झाडा फुले झाला भार, सुगंधी वाहे लहर ।
पक्षी गाती सोळा, स्वर, मंजूळ वाणी मनोहर ॥
नदी नाले सरोवर, शोभे कमळांचा भार ।
भूमी अती काळसर, क्षेत्र देई पीका फार ॥
धाव घेती दंगेखोर, दिला क्षेत्रियास मार ।
दास केले निरंतर, ब्रह्या झाला मनीं गार ॥
लोभी मेले येथे फार, विध्वा झाल्या धरोधर ।
उपाय नाहीं लाचार, स्त्रिया बंदी पाटावर ॥
दुसरा झाला शिरजोर, परशा तोबा कठोर ।
मार त्याचा अनीवार, केला क्षत्रियां संव्हार ॥
क्षत्रिय केले जरजर, भये कांपे थरथर ।
दु:खा नाही त्यांच्या पार, ठाव नाहीं निराधार ॥
बहु केले देशापार, बाकी राहि मांगमाहार ।
नि:क्षेत्री झाल्यावर, म्लेच्छें केले डोके वर ॥
आले सिंधुनदीवर, स्वा-या केल्या वारीवार ।
गातें कटावांत सार, लक्ष देई अर्थावर ॥

॥चाल॥
काबुला सोडी । नदांत उडी ॥
ठेवितो दाढी । हिदूंस पीडी ॥
वामना जोडी । इंद्रियें तोंडी ॥
पीडीस फोडी । देऊळें पाडी ॥
चित्रास तोडी । लेण्यास छेडी ॥
गौमांसी गोडी । डुकरां सोडी ॥
खंडयास ताडी । जेजुरी गडीं ॥
भुंग्यास सोडी । खोडीस मोडी ॥
मूर्तीस काढी । काबूला धाडी ॥
झाडीस तोडी । लुटली खेडीं ॥
गडांस वेढी । लावली शीडी ॥
हिंदुस झोडी । धर्मास खोडी ॥
राज्यास बेडी । कातडी काढी ॥
गर्दना मोडी । कैलासा धाडी ॥
देऊळें फोडी । बांधीतो माडी ॥
उडवी घोडी । कपाळा आढी ॥
मीजास बडी । ताजीम खडी ॥
बुरखा सोडी । पत्नीस पीडी ॥
गायनीं गोडी । थैलीतें सोडी ॥
माताबोध मनीं ठसतां राग आला यवनांचा ॥
बेत मग केला लढण्याचा ॥
तान्हाजी मालुसरे बाजी पासलकराचा ॥
स्नेह येशजी कंकाचा ॥
मित्रां आधी ठेवी जमाव केला मावळ्याचा
पूर करी हत्यारांचा ॥
मोठया युक्तिनें सर केला किल्ला तोरण्याचा ।
रोविला झेंडा हिंदूचा ॥
राजगड नवा बांधला ऊंच डोंगराचा ।
भ्याला मनीं विजापुरचा ॥
दुसरा भ्याला मेला बेत नव्हता पूर्वीचा ।
दादोजी कोंडदेवाचा ॥
मासा पाणीं खेळे गुरु कोण असे त्याचा ।
पवाडा गातो शिवाजीचा ॥
कुळवाडी-भूषण पवाडा गातो भोसल्याचा ।
छत्रपती शिवाजीचा ॥२॥