तपः सदा रागधनाभिमानमोहप्रहाणाय
सतामभीष्टम् ।
तेनैव दर्पो यदि किं वृथैव
त्यक्तो निकायः क्षपितश्च कायः ॥१॥
सर्वात्मना शुद्धधिया विधेयः
संसारदोषप्रशमाय यत्नः ।
कोपोपतप्तं धनरागदिग्धं करोति
तीव्रं न तपः प्रशान्तिम् ॥२॥
चित्तं विरक्तं यदि किं तपोभिश्चित्तं
सरागं यदि किं तपोभिः ।
चित्तं प्रसन्नं यदि किं
तपोभिश्चित्तं सकोपं यदि किं तपोभिः ॥३॥
कोपेन शापश्पुरिताधराणां
कामेन कम्पस्फुरिताधराणाम् ।
स्वेदाम्भसा तुल्यसमुद्भवेन
निस्तेजसां किं तपसा मुनीनाम् ॥४॥
भार्याप्यहल्या किल गौतमस्य
क्रुद्धस्य शापेन शिला बभूव ।
नीतो वसिष्ठेन रुषाभिशप्तश्चण्डालतां
भूमिपतिस्त्रशङ्कुः ॥५॥
भूमग्नमूर्तिर्वररत्नलोभाद्विपाटयन्तीं
नयने सुकन्याम् ।
तत्पाणिसंस्पर्शसुखादरेण
सेहे निकारं च्यवनः सरागः ॥६॥
पाण्डुः प्रियाकण्ठविलम्बिबाहुर्ययौ
स्तनन्यस्ततनुर्यदस्तम् ।
दग्धः परीक्षित्फणिफूत्कृतैर्यत्तपस्विकोपस्य
विजृम्भितं तत् ॥७॥
विसारसंसारतरोर्न येन निःशेषमुन्मूलितमेव
मूलम् ।
शापोपतापप्रभुणा परेषां किं
तेन मिथ्यातपसा मुनीनाम् ॥८॥
न राजसेवारजसा विलुप्तं न
भूमिविद्यादिविवादतप्तम् ।
न दम्भदीक्षाकुहकाकुलं यत्कल्याणमित्त्रं
विमलं व्रतं तत् ॥९॥
ससंचयं गुप्तकलत्रपुत्रं
पुनर्गृहीतव्यवाहरभारम् ।
दम्भाभिमानोद्भवकष्टभूतं
मिथ्याव्रतं जीवितवृत्त्युपायः ॥१०॥
सरागरोगं बहुलप्रमोहं सरोगसंभारमखर्वगर्वम्
।
प्रद्वेषदोषोष्णममेयमायं
संसारचिह्नं व्रतमेतदग्र्यम् ॥११॥
जटाक्षसूत्राजिनयोगपट्टकन्यादृढग्रन्थिनिपीड्यमानम्
।
विवेकहीनं विरतप्रकाशं व्रतं
बृहद्बन्धनमामनन्ति ॥१२॥
सरागकाषायकषायचित्तं शीलांशुकत्यागदिगम्बरं
वा ।
लौल्योद्भवद्भस्मभरप्रहासं
व्रतं न वेषोद्भटतुल्यवृत्तम् ॥१३॥
निःसङ्गयोगं धनभोगसङ्गं विलम्बिकङ्कालकपालमालम्
।
कोपाकुलं स्पर्शविवर्जनीयं
भारव्रतं तत्कथयन्ति पापम् ॥१४॥
बालस्तपस्वी किमतोऽस्ति हास्यं
युवा वनैषी किमतोऽस्त्ययोग्यम् ।
वृद्ध सरागः किमतोऽस्ति निन्द्यं
मूर्खः प्रमाता किमतोऽस्ति शोच्यम् ॥१५॥
क्षमा शमः शासनमिन्द्रियाणां
मनः प्रसिक्तं करुणामृतेन ।
तपोऽर्हमेतत्सजने वने वा
कायस्य संशोषणमन्यदाहुः ॥१६॥
हिमाचले श्यामलदेवदारुवने
पुरा निर्झरचारुहास्ये ।
तपस्यतां शोषजुषां मुनीनां
कालो ययौ वर्षसहस्रसंख्यः ॥१७॥
ततः कदाचिद्भगवान्भवार्तिहारी
विहाराय नभःपथेन ।
समं भवान्या वृषभाधिरूढः
समाययौ शीतमयूखमौलिः ॥१८॥
तस्योदितानां वदनप्रभाणां
दीर्घीकृतानेकशशिप्रभाणाम् ।
विलासहास्येन नभो बभूव विभक्तिसंसक्तसितोत्तरीयम्
॥१९॥
देवी विलोक्याथ तपःप्रयत्नतीव्रप्रयासप्रकटास्थिशेषान्
।
मुनीन्कृपावेशविषण्णचित्ता
शशाङ्कलेखाभरणं बभाषे ॥२०॥
देव त्वदाराधननिश्चलानां
संत्यक्तसर्वाग्रहनिग्रहाणाम् ।
तप क्रियाशोषितविग्रहाणां
नाद्यापि मुक्तिः किमहो मुनीनाम् ॥२१॥
कस्मादमी वर्षसहस्रलग्नक्लेशावलग्नास्तनुशोषमग्नाः
।
भवत्पदं नित्यसुखाय नैव निरामयं
तन्मुनयः प्रयान्ति ॥२२॥
पृथुः प्रसादः प्रथमागतेषु
निरादरत्वं चिरसंश्रितेषु ।
स्वाच्छन्द्यलीलाविपुलावलेपादेषु
स्वभावः सुलभः प्रभूणाम् ॥२३॥
इति प्रियायाः प्रणयोपपन्नमाकर्ण्य
वाक्यं गिरिशोऽब्रवीत्ताम् ।
कुर्वन्विषश्यामलकण्ठकान्तिं
दन्तप्रभाभिः प्रतिभाविहीनम् ॥२४॥
देवि त्वयोक्तम् दयया मुनीनां
भक्तानुरोधादुचितं ममैतत् ।
एषां भवोल्लङ्गनविघ्नभूतौ
शान्तिं गतौ किं तु न कामकोपौ ॥२५॥
वनप्रवेशैर्नियमैरशेषैः क्रियाविशेषैः
कृतकायशोषैः ।
न निर्विकारं पदमाप्नुवन्ति
कोपेन कामेन च कृष्यमाणाः ॥२६॥
प्रत्यक्षमेषां मनसो विकारं
संदर्शयाम्येष निषक्तमन्तः ।
तीव्रव्रतैः शुष्यति काय
एव न वासनालीनघन/धनप्रमोहः ॥२७॥
संत्यक्तभोगाः स्पृहया विमुक्ताः
स्नेहेऽप्यरागाः सुजनेऽप्यसङ्गाः ।
भजन्त्यविक्लेशतपःप्रसक्ता
युक्ताः प्रकामं पदमव्ययं तत् ॥२८॥
उक्त्वेति शंभुर्वृषभात्सलीलं
गिरेरिवाग्रादवतीर्य भूमिम् ।
क्षणादभूदद्भुतरूपराशिर्नग्नव्रतः
कान्तिसुधावदातः ॥२९॥
तस्यामराधीशकिरीटरत्नशोणप्रभार्द्राविव
पादपद्मौ ।
प्रचक्रतुर्विद्रुमबालवल्लीनवप्ररोहाद्भुतगर्वमुर्व्याम्
॥३०॥
सुस्पष्टजानु प्रचितोरुशोभि
नाभिह्रदावर्तविभक्तमध्यम् ।
तत्तस्य रूपं प्रविलम्बिबाहोः
पीनांसमासीन्मुखपूर्णचन्द्रम्॥३१॥
अनन्यलावण्यसुधाब्धिमध्यस्नातैरिवाङ्गैः
स्फटिकावदातैः ।
चक्रे दशाशाः स पृथुप्रकाशा
दिगम्बरत्वादिव जातहासाः ॥३२॥
पाणिस्थितश्याममयूरपिच्छच्छायाच्छटाविच्छुरितोऽस्य
कण्ठः ।
रराज लीनान्तरकालकूटमिषाग्निनेवार्पितधूमलेखः
॥३३॥
स लोचनाभ्यां पृथुपक्ष्मलाभ्यामारक्तपर्यन्तमनोहराभ्याम्
।
व्यधादिवानङ्गनवाङ्गसङ्गे
दिगङ्गनानामनुरागदीक्षाम् ॥३४॥
दृष्ट्वा त्रिलोकीकलिताभिलाषं
वपुः स्मरारेर्जनितस्मरं तत् ।
पूर्वापकारस्मृतिजातलज्जं
चक्षुः क्षणं क्वापि ययौ तृतीयम् ॥३५॥
बभौ स कान्तः कुटिलासितेन
स्कन्धस्पृशा कुन्तलसंचयेन ।
अन्वेष्टुमिष्टां मुकुटेन्दुलेखां
निशागणेनेव समागतेन ॥३६॥
लतावधूपल्लवपाणिमुक्तैः स्मितावदातैर्विबभौ
च पुष्पैः ।
रूपान्तरे निह्नुतजह्नुकन्याफेनावशेषैरिव
कीर्णकेशः ॥३७॥
तेनान्यरूपेण कृता नवैव कान्तिश्चकाशे
निजरूपगुप्त्यै ।
जूटादिवेन्दुर्मृदितः कराभ्यां
सर्वाङ्गमभ्यङ्गपदे नियुक्तः ॥३८॥
रूपं विरूपीकृतमन्मथस्य तत्तस्य
कान्त्या कमनीयमासीत् ।
लज्जापहाराद्वनदेवतानां सविस्मयो
येन नवाभिलाषः ॥३९॥
विवाससस्तस्य ससङ्गमङ्गे
लज्जावतीनां स्पृहयैव पेतुः ।
नेत्राणि विद्याधरसुन्दरीणां
लीलारविन्दार्धतिरस्कृतानि ॥४०॥
नभःस्थितानां त्रिदशाङ्गनानां
तद्गात्रसौन्दर्यवशीकृतानाम् ।
प्रकम्पशिञ्जानविभूषणानां
नेत्रोत्सवोऽभूद्गतिविघ्नभूतः ॥४१॥
सुसिद्धकन्याञ्जलिपल्लवाग्रविमुक्तनीलोत्पलपुष्पकुञ्जम्
।
अङ्गे जगल्लोचनवर्गमस्य सौन्दर्यसंसक्तमिवाबभासे
॥४२॥
तद्दर्शने कौतुकनिश्चलानां
कर्णावतंसीकृतलोचनानाम् ।
मृगाङ्गनानामपि सस्पृहाभून्नितान्तमन्तःकरणप्रवृत्तिः
॥४३॥
तस्य प्रवेशे वदनाधिवासलोभभ्रमद्भृङ्गगणाञ्चितानाम्
।
अभूत्सजृम्भश्वसनाकुलानां
मुहुर्लतानां कुसुमेषु कम्पः ॥४४॥
शनैः शनैराश्रमसंनिकर्षं
तं यौवनं मूर्तमिवापतन्तम् ।
विलोक्य कान्तं मुनिकामिनीनां
मनः प्रहर्षोच्छलितं बभूव ॥४५॥
तासां तदालोकननिर्निमेषा
दृष्टिः परं कर्णपथप्रविष्टा ।
उत्सृष्टलज्जाविपुलाभिलाषादसूचयन्मुग्धमृगीविलासम्
॥४६॥
तासां तदर्चारभसोत्थितानां
स्रस्तांशुकोत्कम्पिघनस्तनीनाम् ।
नवेन कामेन खलीकृतानां जृम्भाभवोऽभूद्भुजयोर्विलासः
॥४७॥
तासां बभौ रोमलता मुखेन्दुभीता
तमःश्रीः स्तनरक्षितेव ।
रागाग्निधूमप्रसराग्र्यलेखा
तनीयसी नाभिविनिर्गतेव ॥४८॥
तस्याधरे चुम्बनलालसेव कण्ठे
हठालिङ्गनसस्पृहेव ।
हृदि स्तनन्याससमुत्सुकेव
पपात दृष्टिः सहसैव तासाम् ॥४९॥
भृङ्गस्वनैराहितहुंकृताभिः
पुष्प्यत्प्रसूनैः प्रसृतस्मिताभिः ।
वाताञ्चितैः पल्लवपणिभिस्ता
निवार्यमाणा इव मञ्जरीभिः ॥५०॥
संतर्ज्यमाना इव होमधूमलेखावलीभ्रूभ्रमणेन
दिग्भिः ।
तस्यान्तिके शीलदुकूलमुक्तिसज्जा
विलज्जाः प्रसभं बभूवुः ॥५१॥
निःश्वासिनीनां स्मरबाणपुङ्खपक्षान्तवातैरिव
कम्पितानाम् ।
तासां विलोक्यैव मनोविकारं
भ्रूभङ्गभीमा मुनिपर्षदासीत् ॥५२॥
कोपोत्कटव्याघ्रवीर्यमाणक्षमामृगीरक्तचितेव
तेषाम् ।
आसन्नदोषागमवासरान्तसंध्यानिभाभूत्सहसैव
दृष्टिः ॥५३॥
दष्टाधराः कम्पविधूर्णमानाः
स्वेदार्द्रदेहा विषमं श्वसन्तः ।
ते भेजिरे रागसमुद्गतेर्ष्याः
कोपाकुलाः कामुकवृत्तमेव ॥५४॥
अन्तर्ज्वलत्कोपकृशानुधूमसंकाशकृष्णाजिनबद्धकक्षः।
त्रिदण्डमुद्यम्य जवेन कश्चिदभ्याद्रवन्नग्नतनुं
वृषाङ्कम् ॥५५॥
बृसीं समुत्क्षिप्य सकम्पबाहुश्चिक्षेप
कश्चित्क्षमया विहीनः ।
येनासनात्क्ष्माविरहादिवाशु
मोहे निरालम्बतनुः पपात ॥५६॥
कमण्डलुं कश्चिदकाण्डचण्डसंरम्भपिण्डीकृतकोपतुल्यम्
।
आदाय मोहेन पिनाकपाणेः पुरः
प्रहाराभिमुखो बभूव ॥५७॥
तेषाममर्षाद्भृशमक्षमाणां
सोढुं निकारं क्षणमक्षमाणाम् ।
प्रापुः प्रयाताः क्षितिमक्षमाला
भ्रूभङ्गतां तस्य तपोवनस्य ॥५८॥
तत्संभ्रमादाश्रममञ्जरीणां
कम्पाकुलानां कुसुमान्तरोत्थैः ।
आसीत्प्रमोहप्रतिमोऽन्धकारः
शापाक्षरामैर्भ्रमरैर्भ्रमद्भिः ॥५९॥
ते प्रापुरीर्ष्यापदमन्धकारि
वक्त्रं शशाङ्कोपममीक्षमाणाः ।
कण्ठस्थलालोकनकालकूटसंपूरिताक्षा
इव मोहमूर्च्छाम् ॥६०॥
ते तं स्मितप्रस्फुरिताधराग्रमुदग्रलावण्यविशेषतर्षाः
।
पत्नीविकारोग्रनिकारमूचुः
कण्ठान्तरश्वासविकीर्णवर्णाः ॥६१॥
कोऽयं विजातिर्विगुणः कलावान्नग्नो
वृषाङ्कः प्रविशत्यलज्जः ।
प्रदूषिता येन महर्षिजुष्टा
गङ्गेव शुद्धा ललनावलीयम् ॥६२॥
अनेन संसूचयता निगूढरूपेण
दर्पादकुलीनभावम् ।
नीता पवित्रत्वमियं मुनीनां
कापालिकेनेव वनान्तभूमिः ॥६३॥
अहो बतास्य प्रतिभा प्रसह्य
सतीसमालिङ्गनसस्पृहस्य ।
केनापि कामत्कुहकक्रमेण कान्तं
कृतं रूपमनेन नूनम् ॥६४॥
उक्त्वेति तस्मै ससृजुः सकोपास्ते
दण्डपाषाणबृसीशतानि ।
द्वेषावृताक्ष्णामविवेकजन्मा
मोहः प्रमादे गुरुतामुपैति ॥६५॥
दूरे भवत्यथ शनैः शिशिरांशुमौलौ
तेषं प्रकोपविपुलानलतापितानाम्
।
तद्दर्शनानुसरणप्रसृतस्य
यत्नः
पत्नीजनस्य सुतरां विनिवर्तनेऽभूत्
॥६६॥
अथ स भगवान्भर्गः स्वर्गापगापृथुनिर्झर-
प्रसृतहसितस्तस्मादेशात्क्रमेण
तिरोहितः ।
प्रशमविमलं व्योम व्याप्य
प्रियामवदत्स्मय-
स्मितसितमुखीं दृष्टं देवि
त्वया मुनिचेष्टितम् ॥६७॥
भस्मस्मेरशरीरता पृथुजटाबन्धः
शिरोमुण्डनं
कुण्डी दण्डकमण्डलुप्रणयिता
चर्माक्षसूत्रग्रहः ।
काषायव्यसनं निरम्बररुचिः
कङ्कालमालाधृतिः
कामक्रोधवशाद्विशेषरुचिरं
सर्वं वृथैव व्रतम् ॥६८॥
दर्पोत्कोपात्परणितजटासूत्रबन्धच्च
मोहा-
दन्तःसीदत्सरसविषयास्वादसंवादसङ्गात्
।
आशापाशव्यसननिचयाद्वासनालीनदोषा-
न्नैषां मुक्तिर्भवति तपसा
कायसंशोषणेन ॥६९॥
इत्युक्तं त्रिपुरारिणा गिरिसुता
श्रुत्वा यथार्थं वचो
निश्चित्य व्रतमप्रशान्तमनसां
मिथ्यैव कायक्षयम् ।
संसारोपरमाय मोहरजसः शान्त्यै
मुनीनां परं
रागद्वेषविमुक्तये च दयया
चक्रे हरस्यार्थनाम् ॥७०॥
देव्यार्थितोऽथ भगवान्कृपया
स्मरारि-
स्तेषामनुग्रहमयेन विलोकनेन
।
चक्रे स्मितस्नपितदिग्वदनो
मुनीनां
लीनस्य मोहरजसः सहसैव शान्तिम्
॥७१॥
तपोविशेषैर्निशितप्रयत्नैस्तस्मान्न
कार्यः पृथुमोहदर्पः ।
द्वेषेण रागेण मोहदयेन तपः
क्षयं याति सह स्मयेन ॥७२॥
प्रशान्तोऽन्तस्तृष्णाविषमपरितापः
शमजलै-
रशेषः संतोषामृतविसरपानेन
वपुषः ।
असङ्गः संभोगः कमलदलकीलालतुल्या
भवारण्ये पुंसां परहितमुदारं
खलु तपः ॥७३॥