नक्षत्रांचे स्वामी

नासत्यांतकवह्रिधातृशशभृद्रुद्रादितीज्योरगा

ऋक्षेशाः पितरो भगोर्यमरवित्वष्टाशुगाश्च क्रमात् ।

शक्राग्नी खलु मित्र इंद्रनिऋतिक्षीराणि विश्वे विधि

र्गोविंदो वसु तोयपाजचरणाऽहिर्बुद्दयपूषाभिधाः ॥९४॥

वरील श्लोकांत अश्विनीपासून रेवतीपर्यंत सत्तावीस नक्षत्रांचे स्वामी अनुक्रमें सांगितलेले आहेत , ते येणेंप्रमाणें : ---

नक्षत्रें - स्वामी

अश्विनी - नासत्य

भरणी - यम

कृत्तिका - अग्नि

रोहिणी - धाता

मृग - चंद्र

आर्द्रा - रुद्र

पुनर्वसु - अदिति

पुष्य - गुरु

आश्लेषा - सर्प

मघा - पितर

पूर्वा - भग

उत्तरा - अर्यमा

हस्त - रवि

चित्रा - त्वष्टा

स्वाती - वायु

विशाखा - इंद्राग्नी

अनुराधा - मित्र

ज्येष्ठा - इंद्र

मूळ - राक्षस

पू० षाढा - जल

उ० षाढा - विश्र्वेदेव

अभिजित् - विधि

श्रवण - विष्णु

धनिष्ठा - वसु

शततारका - वरुण

पू० भा० - अजचरण

उ० भा० - अहिर्बुघ्य

रेवती - पूषा .

एकाद्या ठिकाणीं नक्षत्रांच्या नांवांचा उपयोग न करितां त्यांच्या स्थानीं त्यांच्या स्वामींच्या नांवांनींही नक्षत्रें व्यक्त करण्याचा परिपाठ आहे . जसें , आश्लेषाबद्दल - सर्प , रेवतीबद्दल पूषा इत्यादि .

नक्षत्रांच्या तारा .

वह्रित्रिऋत्विषुगुणेंदुकृताग्निभूत -

बाणाश्विनेत्रशरभूकुयुगाब्धिरामाः ।

रुद्राब्धिरामगुणवेदशतद्वियुग्म -

दंता बुधैर्निगदिताः क्रमशो भताराः ॥९५॥

अश्विनी , भरणी , आदिकरुन अभिजित् सह जीं अठठावीस नक्षत्रें आहेत , त्यांच्या तारांच्या संख्या क्रमानें खालीं दिल्या आहेत . जसें , - अश्विनीच्या तीन तारा , भरणीच्या ३ , कृत्तिकाच्या ६ , या क्रमानें सर्व नक्षत्रांच्या तारा जाणाव्या .

३।३।६।५।३।१।४।३।५।५।२।२।५।१।१।४।४।३।११।४।३।३।३।४।१००।२।२।३२ .

नक्षत्रांच्या तारांचें फल .

नक्षत्रजमुद्वाहे फलमब्दैस्तारकामितैः सदसत् ।

दिवसैर्ज्वरस्य नाशो व्याधेरन्यस्य वा वाच्यः ॥९६॥

विवाहादि कार्यामध्यें जें नक्षत्र घेतलें असेल , त्या नक्षत्रासंबंधानें जें कांहीं बरेंवाईट फल सांगितलें असेल तें फल त्या नक्षत्राच्या जितक्या तारा असतील तितक्या वर्षानीं प्राप्त होतें . तसेंच एकाद्या नक्षत्रावर ज्वरादिरोग उत्पन्न झात्यास त्या रोगाचा नाश , नक्षत्राच्या जितक्या तारा असतील , तितक्या दिवसांनीं होईल असें जाणावें .

नक्षत्रांच्या संज्ञा , स्वामी , स्वरुप इ० कोष्टक .

अ . नं .	नक्षत्रांची नांवे	शुभाशुभ संज्ञा	स्वामींची नावे	मुख संज्ञा	तार्‍यांची संज्ञा
१	अश्विनी	शुभ	अश्वि . कु .	तिर्थ‍॓‍ङमु	३
२	भरणी	नाश्क	यम	अधोमु०	३
३	कृत्तिका	कार्यनाश	अग्नि	अधोमु०	६
४	रोहुणी	सिद्धी	ब्रह्मा	ऊर्ध्वमु०	५
५	मृगशीर्ष	शुभ	चंद्र	तिर्थ‍॓‍ङमु	३
६	आर्द्रा	शुभ	शिव	ऊर्ध्वमु०	१
७	पुनर्वसु	मध्यम	देवमाता	तिर्थ‍॓‍ङमु	४
८	पुष्य	शुभ	गुरू	ऊर्ध्वमु०	३
९	आश्लेषा	शोक	सर्प	अधोमु०	५
१०	मघा	नाश्क	पितर	अधोमु०	५
११	पूर्वा	मृत्युप्रद	भग	अधोमु०	२
१२	उत्तरा	विद्या	अर्यमा	ऊर्ध्वमु०	२
१३	हस्त	लक्ष्मी	रवि	तिर्थ‍॓‍ङमु	५
१४	चित्रा	शुभदा	त्वष्टा	तिर्थ‍॓‍ङमु	१
१५	स्वाती	अशुभ	वायु	तिर्थ‍॓‍ङमु	१
१६	विशाखा	अशुभ	इंद्राग्नि	अधोमु०	४
१७	अनुराधा	सिद्धी	मित्र	तिर्थ‍॓‍ङमु	४
१८	ज्येष्ठा	क्षय	इंद्र	तिर्थ‍॓‍ङमु	३
१९	मूळ	नाशप्रद	राक्षस	अधोमु०	११
२०	पू . षाढा	अर्थना०	उदक	अधोमु०	४
२१	उ . षाढा	बिद्धीदा०	विश्वेदेव	ऊर्ध्वमु०	३
२२	अभिजित् ‍	बिद्धीदा०	ब्रह्मा	सर्वतो .	३
२३	श्रवण	सुखप्रद	विष्णु	ऊर्ध्वमु०	३
२४	घनिष्ठा	शुभदा०	वसु	ऊर्ध्वमु०	४
२५	शततारका	कल्याणी	वरुण	ऊर्ध्वमु०	१००
२६	पू . भाद्रपदा	मृत्युदा०	अजैकपा .	अधोमु०	२
२७	उ . भाद्रपदा	लक्ष्मी	अहिर्वु .	ऊर्ध्वमु०	२
२८	रेवती	कामदा०	कामदा०	तिर्थ‍॓‍ङमु	३२

अनु क्रम	रूपसंज्ञा	लो्चन संज्ञा	आकृति
१	लघु , क्षिप्र	मंदलो .	अश्वमुख
२	उग्र , क्रूर	मध्यलो .	योनिरूप
३	मिश्रसाधारण	सुलोचन	वस्तरारूप
४	धृव , स्थिर	अंधलो .	रथाकृति
५	मृदु , मैत्र	मंदलो .	हरिणाकृति
६	तीक्ष्ण दारूण	मध्यलो .	मणिसम
७	चर , चल	सुलोचन	गृहाकार
८	लघु , क्षिप्र	अंधलो	शरासम
९	तीक्ष्ण दारूण	मंदलो .	चक्राकार
१०	उग्र , क्रूर	मध्यलो .	शालासम
११	उग्र , क्रूर	सुलोचन	शय्यासम
१२	धृव , स्थिर	अंधलो	पर्यंकासम
१३	लघु , क्षिप्र	मंदलो .	हस्तासम
१४	मृदु , मैत्र	मध्यलो .	मौक्तिकसम
१५	चर , चल	सुलोचन	पोंवळ्यास०
१६	मिश्रसाधारण	अंधलो	तोरणाकार
१७	मृदु , मैत्र	मंदलो .	राशीसम
१८	तीक्ष्ण दारूण	मध्यलो .	कुंडलाकृ०
१९	तीक्ष्ण दारूण	सुलोचन	सिंहपुच्छ
२०	उग्र , क्रूर	अंधलो	हस्तिदन्त
२१	धृव , स्थिर	मंदलो .	शय्यासम
२२	लघु , क्षिप्र	मध्यलो .	कोल्हासम
२३	चर , चल	सुलोचन	वामनासम
२४	चर , चल	अंधलो	ढोलक्यास०
२५	चर , चल	मंदलो .	वर्तुलाका०
२६	उग्र , क्रूर	मध्यलो .	यमलाका०
२७	धृव , स्थिर	सुलोचन	मंचकासम
२८	मृदु , मैत्र	अंधलो	मृदंगासम

N/A