श्रीगणेशाय नमः
मग नारद ह्नणे जी श्रीहरी ॥ काहीं सभा विसर्जिलियावरी ॥ प्रश्न केला ऋषीश्वरीं ॥ शंकरासी ॥१॥
कीं कर्ताहर्ता संपूर्ण ॥ आणि काळस्वरुप कवण ॥ ययाउपरी त्रिनयन ॥ बोलता जाहला ॥२॥
ह्नणे जो वासुदेव निर्गुण ॥ तोचि सर्वाचें कारण ॥ त्याचें माहात्म्य संपूर्ण ॥ सांगों तुह्मा ॥३॥
तो ईश्वरपुरुष सत्य ॥ सकळविश्व जया आंत ॥ नानारुपें असे धरित ॥ त्रैलोक्य रक्षावया ॥४॥
तो मनुवंशीं अवतरेल ॥ मनूचा अंगराजा होईल ॥ तयापासोनि जन्मेल ॥ पुत्र अंतर्धामा ॥५॥
त्याचा हविर्धामा पाहीं ॥ तयापासोनि प्राचीनबहीं ॥ त्याचा प्राचेतस सही ॥ दक्ष तयाचा ॥६॥
दक्षकन्येचा पवित्र ॥ कश्यप होईल भ्रतार ॥ तये कश्यपाचा कुमर ॥ सूर्य जाणा ॥७॥
सूर्यापासोनि मनुवंश ॥ सुद्युम्न इळारुप विशेष ॥ त्याचा नहुष हे कथा परियेस ॥ प्रकारांतरें ॥८॥
नहुषाचा ययाति जाण ॥ त्याचा यदु त्याचा क्रोष्टा नंदन ॥ क्रोष्टयापासोनि पुत्र सुलक्षण ॥ वृजिनवंत ॥९॥
त्याचा सुरथ त्याचा सिंह जाण ॥ तिये वंशीं शूरसेन ॥ वसुदेव त्याचा नंदन ॥ तयाचे गृहीं ॥१०॥
वासुदेव साक्षात ॥ केवळ ब्रह्म मूर्तिमंत ॥ उपजेल स्थितिवंत ॥ तोचि पाळक ॥११॥
तो काळरुप हर्ताकर्ता ॥ तुह्मी ऋषीश्वरीं समस्तां ॥ त्याची पूजा कराल तथा ॥ मीही पूजीन ॥१२॥
ते बंधु रामकृष्ण ॥ विष्णुस्वरुप पुरातन ॥ ऐसें शिवें आह्मासि वचन ॥ बोलतांची ॥१३॥
तंव तत्समयीं हिमाचळ ॥ अंधकारप्राय सकळ ॥ जाहला धूमव्याकुळ ॥ प्रदेश तो ॥१४॥
मग दाहीदिशां भोंवते ॥ आह्मी चालिलों निरुते ॥ पाठीं पाहों तंव तेथें ॥ कैंचा हिमाचळ ॥१५॥
अकस्मात भ्रमों लागलों ॥ पृथ्वीवरी प्रविष्ट जाहलों ॥ मग यात्रा करीत आलों ॥ इये भूमीसी ॥१६॥
तरी शिवगौरीसंवादसमयीं ॥ जैसें देखिलें ऋषीश्वरांहीं ॥ तैसेंचि आतां येथेंही ॥ कृष्णनाथा देखिलें ॥१७॥
कृष्णा तवमूर्ती देखिलिया ॥ कृतकृत्य जाहलों स्वामिया ॥ मग नमस्कार करोनियां ॥ गेले सर्व ऋषी ॥१८॥
तरी शिवगौरीसंवादवेळें ॥ ऋषीश्वरां शिवें बोलिलें ॥ तत्प्रमाणें नारदें कथिलें ॥ त्या सभेसी ॥ ॥१९॥
भीष्म ह्नणे धर्मा उत्तमा ॥ हा तुज सांगीतला महिमा ॥ तत्प्रमाणें पुरुषोत्तमा ॥ जाणसी तूंही ॥२०॥
त्याचे पूजनें तुज जय ॥ कीर्ति धर्मादि प्राप्त होय ॥ हें ऐकोनि धर्मराय ॥ पुसता जाहला ॥२१॥
कोण एकदेव स्वामिया ॥ कोणा पूजावें उद्धरावया ॥ कोणाची पूजा केलिया ॥ पाविजे मोक्षादिक ॥२२॥
यावरी भीष्मदेव ह्नणत ॥ जो विश्वाचा हेतुभूत ॥ तो महापुरुष सत्य ॥ पूजिजे त्यासी ॥२३॥
तये महादैवताचिया ॥ पूजा नानापरींचिया ॥ त्यांत नानाविध धर्मराया ॥ ऋषीश्वरमतें ॥२४॥
सहस्त्रनामें पृथकपृथक ॥ बोलिलीं असती अनेक ॥ परि त्यांत जपावें एक ॥ विष्णुसहस्त्रनाम ॥२५॥
तेणें जें प्राप्त पुण्य ॥ तें अश्वमेधशतें जाण ॥ तुळापुरुषादि महादान ॥ नानातीर्थे ॥२६॥
परि नामतुळणा अधिक ॥ विष्णूसि असे संतोषजनक ॥ धर्मअर्थ काम मोक्ष ॥ यांचे जपें पाविजती ॥२७॥
मग सहस्त्रनाम कथिलें बरवें ॥ तें मूळग्रंथीं पहावें ॥ येथ लिहितां आघवें ॥ विस्तार होईल ॥२८॥
॥ श्लोकः ॥ राम रामेति रामेति रमे रामे मनोरमे ॥ सहस्त्रनाम तत्तुल्यं रामनाम वरानने ॥१॥
कैलासीं पार्वतीसि शंकरें ॥ हेंचि सांगीतलें विस्तारें ॥ तेंचि कथिलें गंगाकुमरें ॥ धर्माप्रती ॥२९॥
यावरी ह्नणे पंडुनंदन ॥ कीं भूतळीं पूजावें कोण ॥ आणि कीजे साष्टांग नमन ॥ कवणाप्रती ॥३०॥
भीष्म ह्नणे तत्समयीं ॥ ब्राह्मणाहूनि कोणी नाहीं ॥ मान्य पूजेसि तेचि सही ॥ इये अर्थी इतिहास ॥३१॥
पूर्वी सहस्त्रार्जुन अवधारीं ॥ माहिष्मतीये राज्य करी ॥ तेणें पूजा शुश्रूषा भारी ॥ केली दत्तात्रेयाची ॥३२॥
तेथ विद्या अभ्यासिलिया ॥ दत्त संतोषी होवोनियां ॥ ह्नणे तीनी वर राया ॥ मागें मजपें ॥३३॥
तंव मागता जाहला राजा ॥ एके वरें सहस्त्र भुजा ॥ दुजियें समुद्रांत ओजा ॥ जिंकावी पृथ्वी ॥३४॥
तिसरिये वराचें ग्रहण ॥ तें पृथ्वीचें राज्य पावोन ॥ धर्मे प्रजांचें पाळण ॥ सामर्थ्ये कीजे ॥३५॥
वर त्रय पावला ऐसे ॥ चौथा मागितला स्वेच्छें ॥ कीं माझे कृपेंविशेषें ॥ व्हावा महानुभाव ॥३६॥
दत्तात्रेय ह्नणे तथास्तु ॥ येरु वर पावोनि गेला देशांतु ॥ परि कोणे समयीं उन्मतु ॥ जाहला राजमदें ॥३७॥
रथीं बैसोनि फिरतां मही ॥ ह्नणे मजसमान कोणी नाहीं ॥ मीचि मान्य निग्रहानुग्रही ॥ सकळजगांत ॥३८॥
तंव अशरीरिणी ह्नणत ॥ विप्रप्रसादें पाविजे समस्त ॥ निग्रहानुग्रहीं विप्र समर्थ ॥ तूं न होसी जाणपां ॥३९॥
ऐसें वाक्य ऐकतां ॥ महाकोपें जाहला ह्नणता ॥ कीं ब्राह्मणांलागिं आतां ॥ जिंकिन मी ॥४०॥
ह्नणोनि दळ सन्नद्ध केलें ॥ तें वायुदेवें जाणितलें ॥ मग रायासि सांगों मांडिलें ॥ समजाउनी ॥४१॥
अगा हें अनुचित नृपनाथा ॥ तुवां द्विजपराभव करितां ॥ राष्ट्रक्षोभ सर्वथा ॥ होईल जाण ॥४२॥
तेणें तुझा होईल नाश ॥ तूं ह्नणविसी आपणास ॥ कीं रक्षणपालन सर्वास ॥ मीचि कर्ता ॥४३॥
ऐसें धरुनि मानसीं ॥ श्रेष्ठ मानिसी आपणासी ॥ तरी सहस्त्र कर पावलासी ॥ कोणे प्रभावें ॥४४॥
हें विचारीं पां मनांत ॥ विप्र नवी प्रतिष्ठा करित ॥ आणि असिली प्रतिष्ठा हरित ॥ महादैवत ब्राह्मण ॥४५॥
जिंकिलीया भूमीचें ॥ यांसी दान द्यावें साचें ॥ येथ प्राचीनकथा रुचे ॥ ते आइक ॥४६॥
सोमाची कन्या भद्रा ॥ ते विवाहार्थ अवधारा ॥ दीधली होती ऋषीश्वरा ॥ उतथ्यासी ॥४७॥
तो ऋषी गृहस्थाचारीं ॥ नांदत असे यमुनातीरीं ॥ त्याची स्त्री येके समयांतरीं ॥ जळीं स्नान करितां ॥४८॥
ते वरुणें धरोनि नेली ॥ बळें भोगूं मांडिली ॥ हे वार्ता नारदें कथिली ॥ उतथ्यासी ॥४९॥
कीं वरुणगृहीं पाहें ॥ तुझी स्त्री देखिली आहे ॥ तंव उतथ्य बोलता होय ॥ नारदासी ॥५०॥
ह्नणे स्वामी कृपा करोन ॥ तुह्मी तेथ जावोन ॥ कठिण वाक्य बोलून ॥ आणावी पत्नी ॥५१॥
येरु शीघ्र वरुणापें गेला ॥ नानापरी समजाविला ॥ परि तो विषयें मातला ॥ नेदी स्त्रियेसी ॥५२॥
हें नारदें येवोनि सांगीतलें ॥ मग उतथ्यें क्रोधा धरिलें ॥ तेणें कोपांगारें शोषिलें ॥ समुद्रजळ ॥५३॥
तंव वरुण व्याकुळ होवोन ॥ तिये स्त्रियेतें घेवोन ॥ उतथ्यासी आला शरण ॥ तरी मोठा कोण पां ॥५४॥
दुसरें पूर्वी दानवदैत्यांहीं ॥ देव द्विज पराभविले पाहीं ॥ तेणें राहिले यज्ञादिसर्वही ॥ हव्यकव्य ॥५५॥
मग देव दुःखें फिरतां ॥ अगस्त्य देखिला अवचिता ॥ शरणागत होवोनि समस्ता ॥ कथिलें वृत्तांतासी ॥५६॥
तंव त्याचे तपतेजबळें ॥ महाज्वाळाजाळ चालिले ॥ तेणे दैत्यदानव जाळिले ॥ पतंगवत ॥५७॥
ऐसें केलें विश्वरक्षण ॥ तरी क्षत्रिय आणि ब्राह्मण ॥ या दोहींत श्रेष्ठ कवण ॥ सांग राया ॥५८॥
ऐसेचि वसिष्ठ अत्रि च्यवन ॥ यांचें जाणावें महिमान ॥ ह्नणोनि मोठे ब्राह्मण ॥ मानावें तयांसी ॥५९॥
त्यांचिये प्रसादें पाहें ॥ त्रैलोक्यराज्य प्राप्त होय ॥ अवकृपें करिती क्षय ॥ इंद्रादिकांचा ॥६०॥
ह्नणोनि अर्जुना क्रूरभावें ॥ तुवां गर्वातें न करावें ॥ ऐसें सहस्त्रार्जुना बरवें ॥ बोधिलें पवनें ॥६१॥
ह्नणोनि गा धर्मराया ॥ ब्राह्मणांसि पूजिलें मियां ॥ वर्णाश्रम जाणोनियां ॥ दानधर्म चतुर्विध ॥६२॥
हें ऐकोनि मागुता ॥ धर्म भीष्मासि ह्नणे ताता ॥ मज सत्यधर्म आतां ॥ सांगा विस्तारोनी ॥६३॥
मग ह्नणे गंगानंदन ॥ सत्यधर्मी बहुळाख्यान ॥ सांगतों तें चित्त देवोन ॥ ऐकें सावध ॥६४॥
पूर्वीलयुगीं माथुरदेश ॥ होता धनधान्यव्याप्त बहुवस ॥ अन्नें यज्ञस्थानें विशेष ॥ शोभिवंत ॥६५॥
पंडित कवीश्वर विराजित ॥ उत्साह घरोघरीं बहुत ॥ धर्मकार्यै होती समस्त ॥ अपूर्व रचना ॥६६॥
पोंवळी हुंडे खंदक ॥ चावडिया मळे अनेक ॥ नागकेसर बकुळ चंपक ॥ सर्व वृक्षवल्ली ॥६७॥
त्या माथुरदेशाभीतरीं ॥ अर्धचंद्राकार कुसरी ॥ चंद्रावती नामें नगरी ॥ शोभिवंत ॥६८॥
नगराउत्तरभागीं थोर ॥ सिंहमृगादि भयंकर ॥ श्वापदें असती अपार ॥ गहन वनामध्यें ॥६९॥
तेथ कामरुपी नामें थोर ॥ व्याघ्र असे निरंतर ॥ भोंवती निळीं तृणें सुंदर ॥ बहुत असती ॥७०॥
तीं चरावया लागोनु ॥ कोणीयेक विप्रधेनु ॥ नीचश्रृंगी पृष्ठतनु ॥ शांत सुंदर ॥७१॥
निळकंठ घंगाळ शोभित ॥ होती गाईच्या कळपांत ॥ ते चुकोनि गेली तेथ ॥ चरतचरतां ॥७२॥
ते व्याघ्रें देखतांचि तत्क्षणीं ॥ महाउड्डाण करोनी ॥ तिये समीप येवोनी ॥ बोलता जाहला ॥७३॥
ह्नणे दैवयोगें आह्मासी ॥ देवें आहार तूं पाठविलीसी ॥ हें ऐकोनि बहुळेसी ॥ भयशोक उपनला ॥७४॥
तयेनें चंद्रमुख आपुला ॥ मनीं बाळक आठविला ॥ तेणें दुःखें आरंभिला ॥ आक्रंद थोर ॥७५॥
तंव व्याघ्र ह्नणे तूं इतुकें ॥ कां रोदन करितेसि दुःखें ॥ येथ आलीसि विशेषें ॥ भक्ष्य माझें ॥७६॥
आतां रडलिया रक्षील कोण ॥ तुझें वृथा शोकरुदन ॥ परि सांगें प्रयोजन ॥ कां रडतेस ॥७७॥
तंव गाय ह्नणे साचें ॥ तुज देखतां मरावयाचें ॥ हें मज विदित निर्वाणीचें ॥ परि मी मरणा रडत नाहीं ॥७८॥
अगा मी प्रथमचि व्यालियें ॥ घरीं सुंदर वत्स आहे ॥ त्यासी पाजिलें नाहीं मोहें ॥ नाहीं निरविलें कवणासी ॥७९॥
हें आठवूनि दीनाची ॥ रडतें खंती वाटे तयाची ॥ आज्ञा देसील तरीची ॥ वत्सा जवळी जाईन ॥८०॥
त्या बाळा स्तन पाजून ॥ सख्यांसि निरवूनि येईन ॥ पाठीं त्वां यथेष्ट भक्षण ॥ करावें माझें ॥८१॥
व्याघ्र ह्नणे अवधारीं ॥ कैंचा पुत्र मेल्यावरी ॥ मज देखोनीचि वनचरीं ॥ सांडिजतो प्राण ॥८२॥
आतां तूं आणि मी येथ ॥ या गोष्टी आहों करित ॥ तरी तूं गेलिया कुटुंबांत ॥ पुत्राजवळी ॥८३॥
तें पुत्रकुळ टाकोनी ॥ कां पां येसील फिरोनी ॥ लटिकेचि मनोरथ मनीं ॥ करुं नको गाई ॥८४॥
तंव गाई ह्नणे निर्वाण ॥ आण प्रमाण सत्य येईन ॥ वाघ ह्नणे वाहें आण ॥ कैसी पाहूं ॥८५॥
गाय ह्नणे द्विजगुरुसि पाहीं ॥ होमितां अग्नीचिये ठायीं ॥ तेथें विघ्न करी उपायीं ॥ त्यासी जें पाप होय ॥८६॥
व्याघ्रा तें पाप परियेसीं ॥ प्राप्त व्हावें मज बहुळेसी ॥ जरी मी न यें तुजपाशीं ॥ मागुतेन ॥८७॥
अथवा वेदाध्ययन करोनी ॥ वेद विकी द्रव्य घेवोनी ॥ उदरचाडे ह्नणोनी ॥ करी वेदाभ्यास ॥८८॥
नातरी मागणार ब्राह्मण ॥ जो न संतोषें थोडेन ॥ तयाचीं पापें दारुण ॥ व्हावीं मज ॥८९॥
मद्यमांस मीठ लाख ॥ विकितां वैश्यासि होय पातक ॥ जाणोनि परक्याची नांदणुक ॥ देखों न साहे ॥९०॥
परकीय गुणाभीतरीं ॥ अखंड जो अपवाद करी ॥ अथवा भ्रतारा न मानी नारी ॥ ऐसी पातकें ॥९१॥
नाहीं तरी उदरभरणें ॥ परद्रव्य हरुनि करणें ॥ त्याचेनि पापें मज लिंपणें ॥ जरी नयें मागुती ॥९२॥
वैश्वदेवादि न करितां जाण ॥ अखंड करी परान्नसेवन ॥ आणि जो करी गृहदहन ॥ पारकीय ॥९३॥
जो पारकेया विष घाली ॥ कन्या एकदा एका दीधली ॥ मग मागुती वोपिली ॥ आणिकेयासी ॥९४॥
अथवा करितां हरिकीर्तन ॥ कांहीं वोखटी गोष्टी करुन ॥ कथेमाजी करी विघ्न ॥ तें पाप लागो मज ॥९५॥
ज्याचें घरीं आशा धरोनी ॥ कोणी अन्नार्थ आले प्राणी ॥ त्यांची यथाशक्ति करोनी ॥ पुरविना आशा ॥९६॥
जयाचिया दोनी नारी ॥ गुणवंतिया सुंदरी ॥ त्यांत एकी त्यजोनि दूरी ॥ मानी प्रियतमा ॥९७॥
येकलाचि पक्कान्न पाहें ॥ गोडगोड रांधोनि खाय ॥ जो पर्वकाळीं बैल वाहे ॥ त्याचीं पातकें ॥९८॥
इयें मुख्य करोनि पापें ॥ मज होवोत अमूपें ॥ जरी न येई विकल्पें ॥ मागुती येथ ॥ ॥९९॥
तंव व्याघ्र ह्नणे चित्तीं ॥ पाहों ना कां हे प्रचीती ॥ मग ह्नणे जावें त्वरितीं ॥ बहुळे तुवां ॥१००॥
बोलाप्रमाणें येई वहिली ॥ यावरी बहुळा निघाली ॥ दीनवदना गोकुळीं आली ॥ सखियांमाजी ॥१॥
पुत्रसखिया ह्नणती तियेसी ॥ तूं आज कां दीन दिसतेसी ॥ येरी सांगती जाहली तयांसी ॥ वृत्तांत सर्व ॥२॥
मग स्तनीं लावोनि सुत ॥ ह्नणे पान्हा घेरे त्वरित ॥ मज जाणें आहारार्थ ॥ व्याघ्राचिये ॥३॥
तंव वत्स ह्नणे मी जाऊन ॥ व्याघ्रा आपुला देह देईन ॥ माते वांचवीन तुझा प्राण ॥ राहीं तेथें मउलीये ॥४॥
बहुळा ह्नणे जरी सत्व गेलें ॥ तरी मग काय उरलें ॥ ऐसें वत्सासि शिकविलें ॥ नानापरी ॥५॥
आणि ह्नणे वनीं फिरतां ॥ सावधान राहें चरतां ॥ बाळा अतिलोभ सर्वथा ॥ करुंचि नये ॥६॥
सर्वोपरी देह बरवा ॥ मरणापासाव रक्षावा ॥ सहसा विश्वास न धरावा ॥ कवणाचाही ॥७॥
ऐसें वत्सासि शिकवून ॥ सांगातिणीसि निरवून ॥ मग ते धेनु गेली आपण ॥ व्याघ्रासमीप ॥८॥
ह्नणे जें सत्य शपथ केलें ॥ तत्प्रमाणें आतां आल्यें ॥ ऐसें व्याघ्रासि सांगीतलें ॥ तंव येरु बोलिला ॥९॥
कीं सत्यरत्वें आलीस येथ ॥ तरी सत्याचें बळ अद्भुत ॥ तुजलागीं जाहलें विदित ॥ आतां तुज अशुभ नाहीं ॥११०॥
म्यां देखिलें तुझें सत्य ॥ पशुयोनींत हें विख्यात ॥ तरी सोडिलीस त्यानिमित्त ॥ जाई धेनुके स्वस्थाना ॥११॥
त्या सांगातिणी धन्या विशेष ॥ धन्य राजा तो धन्य देश ॥ जेथ तुजऐशा बहुवस ॥ सत्यवादिनीं ॥१२॥
तूं वो धन्य माझी माउली ॥ दर्शनें दुष्टबुद्धी नाशिली ॥ आतां मी कोणेही काळीं ॥ न करीं हिंसा ॥१३॥
ऐसें व्याघ्र बोलतबोलतां ॥ अंतरीं धेनुस्मरण करितां ॥ स्वप्राण जाहला सांडिता ॥ तंव आलें विमान ॥१४॥
तेव्हां इंद्रादि सुरगणीं ॥ विमानीं व्याघ्रासि वाहुनी ॥ मिरवत नेला उत्तमस्थानीं ॥ वाद्यगजरें ॥१५॥
तंव ते गाईहीगोकुळीं ॥ आली सखिया वत्साजवळीं ॥ हें आख्यान ऐकतां त्रिकाळीं ॥ होय पुण्यवंत ॥१६॥
हें बहुळाख्यान सांगतां ॥ विस्तारासि जाईल कथा ॥ ह्नणोनि संकलिली श्रोतां ॥ न ठेवावें दूषण ॥१७॥
याउपरी धर्मा मनीं ॥ संदेह उपजला ह्नणोनी ॥ पुसिलें गांगेयालागुनी ॥ वेगळालें ॥१८॥
मग क्रमेंचि गांगेय ॥ कथिता जाहला कथान्वय ॥ तया इतिहाससमुच्चय ॥ ऐसें नाम ॥१९॥
तें सांगों घेवोनि पसरु ॥ तरी विस्तारेल कल्पतरु ॥ आणि तेथींचा भाव समग्रु ॥ असे पर्वद्वयीं ॥१२०॥
शांति आणि अनुशासिक ॥ सर्वधर्मप्रकाशक ॥ ह्नणोनि अंतर्भूत केला देख ॥ इतिहाससमुच्चय ॥२१॥
ऐसें नानापरी उत्तम ॥ इये पर्वी दानधर्म ॥ भीष्में कथिले सवर्म ॥ धर्माप्रती ॥२२॥
मग श्रमोनि क्षणमात्र ॥ स्तब्ध राहिला गंगापुत्र ॥ तें देखोनियां शीघ्र ॥ व्यास ह्नणे जी गांगेय ॥२३॥
हा राजा युधिष्ठिर ॥ आणि कृष्णादि समग्र ॥ यांसी जावया शीघ्र ॥ द्यावी आज्ञा ॥२४॥
मग भीष्में पांडवांसी ॥ श्रीकृष्णादि सकळ रायांसी ॥ धृतराष्ट्र गांधारीमुख्यांसी ॥ केली आज्ञा ॥२५॥
आतां तुह्मी नगरीं जावें ॥ उत्तरायण होईल बरवें ॥ तेव्हां मागुतें येथ यावें ॥ सामुग्रीसह ॥ ॥२६॥
मग दंडवतें घालून ॥ अंधगांधारी पुढें करुन ॥ सह पांडव श्रीकृष्ण ॥ गेले स्वस्थानीं ॥२७॥
नगरीं आनंद वर्तला ॥ धर्म सिंव्हासनीं बैसला ॥ मग राज्यस्थिति सकळा ॥ चालवी राजनीतीं ॥२८॥
ऐसें पन्नासदिवस नगरीं ॥ राहिले बरवियापरी ॥ तंव उत्तरायण झडकरी ॥ आलें समीप ॥२९॥
मग तो समय जाणोनी ॥ चंदनादि काष्ठें मेळवोनी ॥ पुष्पें कर्पूरादि घेऊनी ॥ सामुग्री सर्व ॥१३०॥
तैं धृतराष्ट्रादि वहिले ॥ सकळही कुरुक्षेत्रीं आले ॥ धर्मादिकीं वंदिलें ॥ शरतल्पीं भीष्मासी ॥३१॥
तंव भीष्में नेत्र उघडिले ॥ कृष्णादिकांतें देखिलें ॥ ह्नणे सुखें विजें केलें ॥ देवराया ॥३२॥
उत्तरेसि मुरडला भानु ॥ राहिलों शरतल्पीं पूर्णु ॥ आजवरी रात्री अठ्ठावनु ॥ आतां माघमास ॥३३॥
अंतसवित्र ॥ साक्षात असे धर्मावतार ॥ तरी यावरी निरंतर ॥ कृपाकटाक्ष राखिजे ॥३५॥
दुर्योधन आपुलिये ॥ करणीकरितांचि पाहे ॥ पावोनियां सर्व क्षय ॥ तुह्मां संकटीं पाडिलें ॥३६॥
मग ह्नणे आपण ॥ आतां टाकूं इच्छितों प्राण ॥ तरी सकळीं कृपा करोन ॥ आज्ञा द्यावी ॥३७॥
हा साक्षांत परिपूर्ण ॥ आहे ईश्वरपुरुष कृष्ण ॥ ऐसें नारदादिकां पासोन ॥ ऐकिलें असे ॥३८॥
तंव ह्नणे परमानंद ॥ आपुले वसूंचे पूर्वपद ॥ तें सनाथ करीं प्रसिद्ध ॥ तथा येरीं वंदिलें ॥३९॥
हें भीष्में ऐकोन ॥ ओंनम इति ह्नणोन ॥ ध्यानधारणें काढिला प्राण ॥ सर्वी देखिला तेजपुंज ॥१४०॥
सुरवरांचीं वाद्यें लागलीं ॥ अपार पुष्पवृष्टी जाहली ॥ महाआनंदें निवाली ॥ त्रिजगती देखा ॥४१॥
पाठी क्रियादिक भलें ॥ सकळ गंगातटीं सारिलें ॥ तेथ शोकादिक केले ॥ गंगादेवियें ॥४२॥
मग तेथ श्रीगोपाळें ॥ गंगादेवीचें सांत्वन केलें ॥ शोकदुःख निवारिलें ॥ अंधादिकाचें ॥४३॥
यावरी आले हस्तनापुरीं ॥ नगर श्रृंगारिलें मखरीं ॥ गुढियातोरणीं समग्रीं ॥ उत्साह केला ॥४४॥
नंतर धर्मासि पुसोनी ॥ समस्तांची आज्ञा घेउनी ॥ द्वारकेसी चक्रपाणी ॥ शीघ्र गेला ॥४५॥
भारता हीं पर्वे दोनी ॥ जाणों मोक्षपदाची निश्रेणी ॥ श्रोतीं ऐकिलिया श्रवणीं ॥ पावे पद वैकुंठींचें ॥४६॥
कीं जे देवव्रताची वाणी ॥ उभयतटिनी हे मंदाकिनी ॥ प्रेमळभाविकांलागुनी ॥ कलिमलहारिणी गंगा हे ॥४७॥
हिचें करितां स्नानपान ॥ प्रसन्न होय अंतःकरण ॥ भक्ति वैराग्य आणि ज्ञान ॥ वर्धमान होताती ॥४८॥
आतां असो हा विशेष ॥ स्तबक संपला त्रयोदश ॥ पुढें चतुर्दशाचा सौरस ॥ श्रोताजनीं आयकिजे ॥४९॥
तेथ धर्म घोडा सोडील ॥ सकलराजयां जिंकील ॥ तीं आश्वमेधिकादि सकळ ॥ पंचपर्वै ॥१५०॥
प्रतिपर्वी एकैक ब्राह्मण ॥ ऐसे त्रयोदश उठिले जाण ॥ त्यांहीं रायासि आशीर्वचन ॥ केलें देखा ॥५१॥
वस्त्रही उजळलें तेरा हात ॥ तैसेंचि कुष्ट जावोनि त्वरित ॥ सुखी जाहला नृपनाथ ॥ तयेवेळीं ॥५२॥
अहो हरीचे वर्णितां गुण ॥ महादोषाचें होय दहन ॥ तेथें ब्रह्महत्येचें लांछन ॥ उरे केवीं ॥ ॥५३॥
संख्या वाढेल कल्पतरुची ॥ ह्नणोनि कथिलें सारसारची ॥ प्राकृतां उपजावया रुची ॥ केला संग्रहो ॥५४॥
सर्वपुराणांचें सार ॥ भारतइतिहास सुंदर ॥ मोहाळ सरळ सपवित्र ॥ गोठला या कल्पवृक्षीं ॥५५॥
माझी केतुलीती मती ॥ कीं साभिमानें बोलावें ग्रंथीं ॥ परि श्रवणमात्रें हरिभक्ती ॥ पावे ज्ञानवैराग्य ॥५६॥
अनंतशास्त्रें पुराणमतें ॥ वेदाधारें ऋषिप्रणितें ॥ त्या सकळांचे आद्यंतातें ॥ पावे ऐसा कोणी नसे ॥५७॥
कृष्णयाज्ञवल्कींयें मार्ग दाविला ॥ तोचि म्यां पुढें चालविला ॥ अष्टमस्तबकापासोनि मांडिला ॥ कथाकल्पतरु ॥५८॥
कविमधुकरेंकृपाळा ॥ प्रेमें स्तवोनि श्रीगोपाळा ॥ त्रयोदशस्तबक संपविला ॥ ह्नणे मधुकरकवी ॥५९॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ त्रयोदशस्तबक मनोहरु ॥ बहुळादिनानाख्यानप्रकारु ॥ एकत्रिंशाध्यायीं कथियेला ॥१६०॥
शुभंभवतु ॥
स्तबकओव्यासंख्या ॥३९६४॥