विंशतिकाण्ड: - ५६ ते ६०

५६
एतद् वदन्यत्र जिघांसति यदन्यत्र विवीषत।
तद् वश्चित्तममूमुहं तद् वश्चित्तमनीनशम् ॥१॥
अस्ति वै पथां निष्कुटं नदीनां च निरङ्कुशम् ।
तद् वश्चित्तममूमुहं तद् वश्चित्तमनीनशम् ॥२॥
यानि व: सप्तचेतांस्यष्टौ यानि मनांसि च॥
तद् वश्चित्तममूमुहं तद् वश्चित्तमनीनशम् ॥३॥
इन्द्रण मेदिना युजाग्निना जातवेदसा।
तेन वः चित्तममूमुहं तेन वः चित्तमनीनशम् ॥४॥
प्रतीचीनान् वो अभ्यधामश्वमिवाश्वाभिधान्या ।
कृण्वे वो मामके वशे पदोरुपानहौ यथा ॥५॥
देवानां समिदसि देवानां यातुरसि ।
यया तन्वा ब्रह्म जिन्वसि तया मा जिन्व ॥६॥
रोचे मा प्रकाशे मा कृष्ण्वाविदन् मा गमयः ।
अनु मा बुध्यन्ताम् ॥७॥
वयः सुपर्णा उप सेदुरिन्द्रं प्रियमेधा ऋषयो नाधमानाः ।
अपध्वान्तमूर्णुहि पूर्धि चक्षुर्मुमुग्ध्यस्मान्निधयेव बद्धान् ॥८॥
अप्सुजातस्य महतस्पर्यश्मनः ।
स्वयं जातस्य शोचिषो ऽद्भिः पर्वतानां शये ॥९॥
उतोदिनीं समिद्वतीं दुर्गा योनिर्व्यद्वला ।
मृगाङ् अनु प्र पातय मरीचीरनु नाशय ! ॥१०॥
अश्वस्याश्वः संपतिता पर्णे ते वसतिष्कृता । तिस्कृता
असृक् पतत्रिणामसि जहि वामून् प्र बाधसः ॥११॥
असूक्तो अधि जातोसि पर्णे ते सदनं कृतम् ।
आाण्डं पतत्रिणामसि जहि वामून् प्र बाधसः ॥१२॥
यथा गर्दभो विवर्धनाद्वधूयुर्व्यपलायते ।
एवासौ पलायताममुष्मादध्या नयत् ॥१३॥

५७
सनिरसि सनितासि सनेयम् ॥१॥
कृतिरसि कर्तासि क्रियासम् ॥२॥
वित्तिरसि वेत्तासि विदेयम् ॥२॥
भूतिरसि भवितासि भूयासम् ॥४॥
भूरसि सुभूरसि सुभूर्नामासि ॥५॥
प्रजापतेर्मध्यमः श्रेष्ठो रश्मिरसि ।
भूतये त्वा वित्तये त्वा पशूनां त्वा वित्तय आ दधामि ॥६॥
अग्निर्वह्निर्वह्निरग्निः ॥७॥
इन्द्रारोद्धा प्रजापतिः प्रजाता।
बृहस्पतेस्त्वा मुखेन याचामि ॥८॥
प्रजापतेष्ट्वा मुखेन याचामि ।
सूर्यस्य त्वा चक्षुषा प्रतीक्षे अदब्धेन त्वा चक्षुषावेक्षये ॥९ ॥व्धेन
अयुतोहमयुतोमात्मा अयुतं मे चक्षुरयुतं मे श्रोत्रमयुतो मे प्राणो अयुतो मे ऽपानो अयुतोहं सर्व: ॥१०॥
देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे ऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां प्रसूत आरभे ।
अग्नेष्ट्वास्येन प्राश्नामि बृहस्पतेर्मुखेन ॥११॥
इन्द्रस्य त्वा जठरे सादयामि वरुणोस्योदरे ॥१२॥
यो ऽग्निर्नृमणा नाम ब्राह्मणेषु प्रविष्ट: ॥१३॥
तस्मिन्नेष सुहूतमस्तु प्राशित्रं तन् मा मा हिंसीत् परमे व्योमन् ॥१४॥
(ह्रत्येकर्चनाम विंशतिकण्डे नवमोऽनुवाकः)

५८
वेद वै ते तक्मन् नाम विश्वसो नाम वा असि ।
असमक्तो नाम ते पिताहर्षी नाम तक्मन् ते माता समिद्धा नाम ते स्वसा ॥१॥
गिरिं गच्छेत: सप्तमुखे ॥२॥
असुरास्त्वोदवभरन् समुद्रादधिमायया ।
तदास्रावस्य भेषजं तदु रोगमनीनशत् ॥३॥
रोगस्थानमसृक्स्थानमथो अस्रावभेषजम् ।
बभ्रोरश्वस्य वारेणापि नह्यामि ता अहम् ॥४॥
यन् मे दण्डो वा पाति दीक्षया तपसा सह ।
तमहं पुनरा ददे पुनरिन्द्रः पुनर्भगः ।
पुनमें ब्रह्मणस्पति ब्रह्म जीवित वा अदात् ॥५॥
उत्थादुलूकापतनुत्तान पादमर्भकः ।
स मे ध्रियमाणमा वहद् वि द्वेषः परा वहत् ॥६॥
यथा वाण: सुसंशितः परापतत्याशुमत् ।
एवामूत्रस्य ते धारा परा पतति केतुमत् ॥७॥
यथा मधु मधुकृतः संभरन्ति मधावधी ।
एवा मे मधुमद् वचो देवेषु पुरुषेषु च ॥८॥
दीर्घायुत्वाय तपसे मह्या अरिष्टतातये॥
सुपर्णो मह्यमब्रवीदेतत् समक्त भेषजमेतत् पुलित भेषजम् ॥९॥
अग्नी रक्षांसि सेधति शुक्रशोचिरमर्त्यः ।
शुचिः पावक ईड्यः ॥१०॥

५९
पेशिर्माता: पेशि: पिता पैशय: पैश्याहतः॥
अद्धा कृतस्य ब्रह्मणा वृश्चिकस्यारसं विषम् ॥१॥
निर्ह्वयामि पर्णसादां निरुप्सच्छादुते विषम् ।
भूमिस्त उच्यते माता तस्मै ते नम उत्सृजत् ॥२॥
किमुदन्त आमयति किमभूदुपवेशनम् ।
आपो निरस्यता क्रिमिमगदे कृणुता हनू ॥३॥
यत्र भूम्या अनामृतं दिवि चन्द्रमसि श्रितम् ।
विद्वाङ् अहं तत्र मन्ये माहं प्रौत्रमघं निगाम् ॥४॥
यत् ते सुसीमे हदयंमदो वैतत् प्रजापतौ ।
वेदाम तस्य ते वयं माह पौत्रमघं निगाम ॥५॥
यत् सुपर्णाया हृदयं पृथिव्यामधिनिष्ठितम् ।
वेदाहं तस्यास्ते तन्वां मम माहं पौत्रमघं निगाम् ॥६॥
तद् अग्नेर्हृदयमसि विद्युद्द्युत्या तथा वेद ।
वेदाम तस्य ते वयं माहं पौत्रमघं निगाम् ॥७॥
प्रजायै मे प्रजापतिरिन्द्राग्नी शर्म यच्छतम् ।
यथाहं ज्योग् जीवो ऽसानि प्रजानामधिपा वशी ॥८॥
यां प्रजामविदामज्यात्मनः परि निर्मिताम् ।
आयुष्मतीं तनुकृतां तामग्ने जरसे नय ॥९॥
इन्द्र इव सासहानरग्निरिव ज्योतिषावहम् ।
सूर्य इव विश्वत: प्रत्यङ् समुद्र इव जुष्टरः ॥१०॥

६०
ऋचं साम यदप्राक्षं हविरोजो यजुर्बलम् । तु. शौ.सं. ५
एतन् मा तस्मान् मा हिंसीद् वेदः पृष्टः शचीपते ॥१॥
उद्भर द्यावापृथिवी सहौषधीभिः ।
गृह्णामि प्रजां निरप: सृजामि ॥२॥
मा न आपो मेधां मा ब्रह्म प्र मथिष्टन॥
सुष्यदा यूयं स्यन्दध्वमुपहूतो ऽहं सुमेधा वर्चस्वी ॥३॥
मा नो मेधां मा नो दीक्षां मा नो हिंसिष्ट यत् तप: ।
शिवा नः सर्वमायुषे आपो भवन्तु मातर: ॥४॥
इह प्रजा विश्वरूपा रमन्तामस्मिन् गोष्ठे विश्वभृतो जनित्रीः ।
अग्निं कुलायमुप संविशन्तिर्जानन्तु न: पयसा घृतेन ॥५॥
रन्तय स्थ रमतय स्थ मयिश्रिता स्थ मयि श्रयध्वम् ।
मनोतानामा स्थ ग्राम्या अप्सरसो वेदवित्तमाः मा विशत् ॥६॥
सर्वनीलशिखण्ड वीर कर्मणिकर्मणि ।
इमामस्य प्राशं जहि येनेदं विभजामहे ॥७॥
तृतीयकं वितृतीयं सदंदिं तक्मानमुत राजयक्ष्मम् ।
यथा शक्र उन् मुमोच तृतीयकमेवाहं तदुन्मुञ्चामि ॥८॥
तृतीयकं त्वामस्यामोषध्यां बध्नामि ।
आध्वस्तपक्षिणे बृहते यथाहमकरं नमः ॥९॥
तृतीयकं त्वामस्यामोषध्यां बध्नामि ।
इन्द्राय तिवषीमते यथाहमकरं नम: ॥१०॥