अध्याय दहावा - समास तिसरा

श्रीगणेशायनम: । श्रीसरस्वत्यैनम: । श्रीसीतारामचंद्रायनम: । श्रीसद्‍गुरुवे नम: ।  
जेव्हां गुरुनिरोप घेवोनि ॥ इंदुरी आली गुरुजननी । तेथें तपतेज पाहोनि । अनेक भक्त जाहले ॥१॥
जिजाबाई नामें भक्त । कैसी झाली पदांकित । त्याचा इतिहास तुम्हीं संत । श्रोतेजनीं परिसावा ॥२॥
जिजाबाईचा पती । लागला गुरुभजनाप्रती । जिजा म्हणे भोंदू असतीं । कलियुगीं बहुतेक ॥३॥
पाहोनि याची परीक्षा । उतरूं साधुत्वाचा नक्षा । मनीं धरुनि आकांक्षा । वरिवरी सेवा करी ॥४॥
एकदां भोजना बैसविलें । पती नाहीसें पाहिलें । सत्व पाहूं ये वेळे । साधुत्व कसा लावोनि ॥५॥
ऐसा मनीं विकल्प केला । मिरच्या कुटूनि लाडू वळला । पात्रीं आणोन घातला । दुरुनि पाहे कौतुक ॥६॥
स्वस्थपणें भक्षण केला । आणिक म्हणती लाडू घाला । पुनरपीहि भक्षिला । हा हा हू हू होईना ॥७॥
मनीं ह्मणी हा धूर्त । रानींवनीं असे भ्रमत । उपास घडतां असेल खात । भगवती क्वचित्काळीं ॥८॥
निखारे काढिले रखरखीत । पात्रीं आणोनि घालित । सद‍गुरु सहजानंदांत । तेही खाऊं लागले ॥९॥
पाहोनि झाली घाबरी । धांवोनिया चरण धरी । अज्ञानी मी तारी तारी । कृपाळूवा गुरुराया ॥१०॥
स्त्रीबुध्दि अविचार । घडला जी दयासागर । पतीसी कळतां विचार । गती बरवी मज नाहीं ॥११॥
ढोंगी बहु जगांत । मिरविती म्हणोनि संत । याकारणें अनुचित । कर्म घडलें स्वामिया ॥१२॥
साधूसि घालोनि निखारे । केलें सुकृताचें मातेरें । यमदूत छ्ळतील सारे । दुष्ट पातली म्हणोनी ॥१३॥
इहपर दु:खाच्या राशी । दिसो लागल्या अविनाशी । आतां मज गती कैसी । सांग सांग सर्वज्ञा ॥१४॥
अज्ञानी मी चांडाळीण । उपजतांच जातें मरोन । तरी साधुद्वेष दोष गहन । टळला असता आजिचा ॥१५॥
आतां जी दयासागरा । दोषार्णवीं मज तारा । तुम्हांवांचोनि आसरा । दुजा नसे त्रिभुवीं ॥१६॥
स्फुंद स्फुंदोनिया रडे । दंड प्राय चरणीं पडे । दयासागर म्हणती वेडे । वृथा शोक न करावा ॥१७॥
अनुताप उपजला पोटीं । तेव्हा दोष गेले पाठी । अभय देतों मी शेवटीं । सत्वरी शोक आवरी ॥१८॥
हस्ते धरोनि उठविली । मृदुवचनें शांत केली । तधीपासोन लीन झाली । एकनिष्ठ सेवा करी ॥१९॥
जिजाबाईचा पती । तैसी जिजा माउली सती । कन्या ताई सुमती । सेवा करिती श्रीगुरुंची ॥२०॥
कांही काळ त्यांचेजवळ । वास्तव्य करिती गुरुदयाळ । सेवोनि बोधामृत कवळ ज्ञान । झाले तिघासी ॥२१॥
एकदां कुंभारयोगी कोणी । साधनीं अडले म्हणोनि । आशंका काढिती लिहोनी । प्रश्न पुसती बहुतांसी ॥२२॥
बहुत साधु शोधिले । परी समाधान नच झालें । तंव कोणी वर्तमान कथिलें । ब्रह्मचैतन्य सद्‍गुरुचें ॥२३॥
तेव्हां आला धांवत । जिजाईचे गृहाप्रत । तंव मंचकी देखिले समर्थ । चरण चुरित जिजा ताई ॥२४॥
दुरुन पाहतां म्हणे कांही । साधुत्वाचे लक्षण नाहीं । स्त्रिया चरण चुरिती पाही । योगिया मुळीं विघातक ॥२५॥
ऐसें मनीं आणोनि । निघतां झाला तेथोनि । तंव श्रीसमर्थानीं । ताईकडोन बोलाविला ॥२६॥
अहो श्रेष्ठ योगिराज । आला होता कवण काज । प्रश्न काढा पाहूं सहज । हास्यमुखें बोलतीं ॥२७॥
मनीचा भाव जाणला । पाहोन योगी द्चकला । कागद काढोन पुढें केला । चरण वंदी तेसमयीं ॥२८॥
ताईनें वाचिला कागद । अठरा प्रश्नांचा अनुवाद । म्हणे सद्‍गुरुप्रसाद । होतां प्रश्न सुटतील ॥२९॥
आज्ञा होईल मजला जर । उत्तरें देईन सत्वर । निनोदे वदती गुरुवर । पोरबुध्दी कायसी ॥३०॥
योगी साधक असती भले । बहुत देश शोधित आले । महानमहान्‍ जेथें थकले । तूं काय बदशील ॥३१॥
परि इच्छा असे तुजसी । तरी तूंच बोल वेगेसी । आज्ञा होतांच ताईसी । प्रश्न सोडवूं लागली ॥३२॥
एकामागोन एक प्रश्न । सोडवून करी समाधान । योगी आनंदित होवोन । चरण धरित ताईचे ॥३३॥
श्रीचे चरना नमोनि । ह्मणे धन्य साधू शिरोमणी । मानवाची नव्हे करणी । सत्यस्वरुप दावावें ॥३४॥
धन्य तुमचा प्रसाद । लहान बालिका बोले विशद । जो थोरथोरासी अनुवाद । करितां समाधान होईना ॥३५॥
साच नोहे मानवकरणी । म्हणोनि लागला चरणीं । सत्य स्वरुप दावा झणी । पायी घटट मारी मिठी ॥३६॥
हाती धरुन उठविला । हनुमंत स्वरुप तयाला । दावोन योगी धन्य केला । समर्थ श्रीसद्‍गुरुंनी ॥३७॥
योगी म्हणे माझे मनीं । विकल्प आला होता झणी । संगती स्त्रिया पाहोनि । क्षमा करणें स्वामिया ॥३८॥
अग्निकाष्ठें भक्षण करी । संगती राहोन निर्विकारी । ऐसा तूं ब्रह्मचारी । दर्शनें पुनित जाहलों ॥३९॥
ऐशी स्तुति करी बहुत । वरचेवरी चरण धरित । अनुतापें जाहला तप्त । योगभ्रष्ट झाला जो ॥४०॥
विकल्पें योगभ्रष्ट केला । तया बोधें शांतविला । पुनरपि साधनें मुक्त झाला । धन्य धन्य गुरुकृपा ॥४१॥
ते समयी गुरुवर । एकांतप्रिय होते फार । क्वचित प्रसाद कोणावर । पूर्वभाग्ये होतसे ॥४२॥
राजयोत जेव्हां धरिला । तेव्हा लोकीं प्रकट झाला । प्रसाद बहुता लाधला । कांही श्रोते अवधारा ॥४३॥
सांगली येथें सरकारी । डांक खात्याचे अधिकारी । गृहस्थ होते सदाचारी । परि कटटे शिवभक्त ॥४४॥
विष्णुपंत नगरकर । नामें असती द्विजवर । करोनिया घरदार । गृहस्थाश्रमीं राहती ॥४५॥
विष्णुभक्तांची निंदा भारी । करिती नानापरोपरी । वैष्णव तितुके त्यांचे वैरी । कृष्णलीला निंदिती ॥४६॥
नित्य करिती पार्थिवपूजन । सदा ध्याती उमारमण । शिवभक्ती करिती गहन । परि हरीसी निंदिती ॥४७॥
महाथोर शिवभक्त । परि न्यूनभाव द्वैत । जाणोनिया सद्‍गुरुनाथ । कृपादृष्टी पाहती ॥४८॥
एकदां तया दृष्टांत झाला । स्वप्नी पूजेसी बैसला । शिवालय़ीं शंकराला । पूजितसे प्रेमानें ॥४९॥
तंव अकस्मात्‍ लिंगामागोनी । प्रगट झाली गुरुजननीं । गृहस्थ पाहे दचकोनी । कोणे म्हणी सिध्दपुरुष ॥५०॥
चहुंकडे फांकली प्रभा । दिव्यपुरुष सिध्द उभा । कीं हा परमानंदाचा गाभा । रामदासी भासतसे ॥५१॥
पायी खडावा रत्नजडित । कंठी तुळशीमाला शोभत । मुद्रा रामनामांकित । पाहतसे प्रेमानें ॥५२॥
कफनी फलगुरु घातला । भाळी त्रिपुंड्र शोभला । मस्तकीं जरीकांठ जिला । मखमली टोपी शोभतसे ॥५३॥
हाती स्मरणी तुळशीची । झोळी नवविध भक्तीची । कुबडी श्रीसमर्थाची । रघुवीर समर्थ गर्जती ॥५४॥
विप्र उभा कर जोडोनि । समर्थ वदती तयालागोनी । तुम्ही शिवभक्त तपोज्ञानी । परि हरीसी निंदिता ॥५५॥
हरिहरा भेद नाहीं । श्रुतिस्मृति कथिती पाही । आजपासोन प्रत्यहीं । शालिग्रामही पुजावा ॥५६॥
विष्णूचें करितां पूजन । शिव होईल सुप्रसन्न । येविषयी संशयीमन । पुनरपि ठेऊं नये ॥५७॥
हा जी म्हणोनि विनविलें । अंगी रोमांच थरारिले । नेत्री आनंदाश्रु भरले । मुखीं शब्द फुटेना ॥५८॥
संत पुजावे आरते । देव सारावे परते । अभंगवाक्य तयातें । आठवलें ते काळीं ॥५९॥
तेचि साहित्य घेवोनि । पूजिले साधू शिरोमणी । मागुती भेट होईल म्हणोनि । गुप्त झाले दयासिंधू ॥६०॥
विप्र जागृतील आला । सकळां दृष्टांत निवेदिला । शालिग्राम पुजूं लागला । तेव्हांपासोनि ॥६१॥
परि अंतरी सिध्दध्यान । लागले सदा अनुसंधान । पुनरपि देईन दर्शन । हें वाक्य चिंतीतसे ॥६२॥
सिध्द साधू येतां कोणी । दर्शना जाई धांवोनि । नाना क्षेत्रासी पाहोनि । स्वप्नीचें ध्यान धडितसें ॥६३॥
कांही केल्या आढळेना । तळमळ लागली मना । सकळां सांगे खाणाखुणा । ऐसा साधू पाहिला कीं ॥६४॥
तंव कोणी तया कथिलें । पंढरीसी म्यां पाहिले । गोंदावलेकर महाराज भले । राममंदिरीं वास करिती ॥६५॥
शीघ्र गाडीत बैसला । पंढरी क्षेत्री पावला । विठठलचर्णीं लोळला । सद्‍गुरु भेटवी म्हणोनि ॥६६॥
शोधिले राममंदिर । देखिले नयनीं गुरुवर । आनंदाचा भरला पूर । मज दीना वर्णवेना ॥ ६७॥
तेंचि रुप पाहतां नयनीं । चरण न्हाणिले अश्रुंनीं । प्रेमें हस्तें कुरवाळोनि । बोलती झाली गुरुमाय ॥६८॥
महाथोर शिवभक्त । शिवासी आवडते अत्यंत । कलियुगी ऐसे संत । भेटती विरळा ॥६९॥
शालिग्राम पूजितां की नाहीं । कां विसरला स्वप्नसमय़ी । शिव विष्णू एकची पाही । त्रिकाळ सत्य मानावे ॥७०॥
जे शिवासी निंदिती । ते हरीसी नावडती । तैसे विष्णूसी निंदिती । तेही शिवा नावडे ॥७१॥
असो अनुग्रह प्रसाद देवोन । केलें तयाचे समाधान । शिव विष्णु हे अभिन्न । सांगती सकळांसी ॥७२॥
जेथे राममंदिरें बांधिलीं । तेथें शिवालयें स्थापिली । सिध्दारुढांची भेट झाली । तेसमयी तेची कथिती ॥७३॥
कर्नाटकी हूबळीं शहरीं । सिध्दारुढ सिध्दस्वारी । एकदां समर्थाची फेरी । जाहली तया स्थानासी ॥७४॥
समर्थशिष्य रामनाम । गर्जती उच्चस्वरें परम । सिध्दशिष्य शिवनाम । गर्जती तेसमयासी ॥७५॥
दोघे उपदेशिती सकळांसी । भेद नसे हरिहरासी । दोन नेत्रें एका वस्तूसी । पाहता भिन्न दिसेना ॥७६॥
असो ऐसी गुरुमाउली । बहुतांप्रती लाभली । महद्‍भाग्ये फळासी आली । ते ते पुनित जाहले ॥७७॥
इति श्रीसद‍ गुरुलीलामृते दशमोध्यायांतर्गत तृतीयसमास:। ओवीसंख्या ॥७७॥
॥ श्रीसद्‍गुरुपादुकार्पणमस्तु ॥
॥ श्रीराम समर्थ ॥