अध्याय ६९ वा - श्लोक २६ ते ३०

अश्वैर्गजं रथैः क्वापि विचरंतं गदाग्रजम् । क्वचिच्छयानं पर्यंके स्तूयमानं च बंदिभिः ॥२६॥

अश्वशिक्षापरायण । जवीनाश्वीं कृतारोहण । परजूनियां चर्मकृपाण । अथवा बाण सचाप ॥४२॥
शक्तिशूळ पट्टिश गदा । अश्वयानीं प्रहरणविद्या । परिशीलनपर देखूनि आद्या । विस्मय वंद्या मुनिवर्या ॥४३॥
असे अनेक अश्व फिरवी । अश्वशिक्षेची दीक्षा दावी । त्रिजगज्जेता जो गोसांवी । समरवैभवीं विराजित ॥४४॥
कावे मंडळें भंवरी फेर । दूर दुर्गम धांवणें क्रूर । उलट चुचुकार थैकार । नर्तनपर हयदीक्षा ॥२४५॥
घोटकजाति अनेका परी । सैन्धवा पावनी गति खेचरी । गोचरागोचरें अश्वें फेरी । देखे चक्री देवर्षि ॥४६॥
कोठें देखे गजारोहणीं । कुंजरमौळ मर्दूनि चरणीं । अंबष्ठरहित फिरवी धरणी । रहितश्रृणि पदप्रहारें ॥४७॥
कोठें अंबष्ठमंडित गज । पार्ष्णिग्राहक धृतध्वज । गजगुढारीं अधोक्षज । दावी ओज नृपचिह्नीं ॥४८॥
शस्त्रविद्या अस्रविद्या । अप्रतिरथी धनुर्विद्या । कौलाहली प्रतापसाध्या । भंजक सद्या परसैन्या ॥४९॥
परपृतनाप्रभंजन । गजशिक्षेचें परिशीलन । दावी गजयानीं श्रीकृष्ण । नारद देखून परतला ॥२५०॥
अन्य मंदिरीं प्रवेशे मुनि । तेथें श्रीधर रहंवरयानीं । परिवारित महारथगणीं । देखे मुनि विचरतां ॥५१॥
जो गदाचा अग्रज बन्धु । योगमायावी कौशल्यसिन्धु । क्रीडतां देखूनि एवंविधु । परते नारद तेथूनी ॥५२॥
मग प्रवेशे अन्य भुवनीं । निहूल देखोनि तिये स्थानीं । कोठें गेले चक्रपाणि । म्हणूनि मुनि प्रश्न करी ॥५३॥
चेटिका दाविती मौनमुद्रा । देशिनी स्पर्शोनि नासिकाग्रा । म्हणती मृगाङ्काननें केली निद्रा । मृगनयनेसहित पर्यंकीं ॥५४॥
तेथ न वचिजे मुनिसमर्था । इतुका वृत्तान्त किंकरी कथितां । अन्य सदनीं प्रवेशता । झाला तत्वता देवर्षि ॥२५५॥
तेथ देखे बंदिजन । करिती हरिगुणगणस्तवन । सूत मागध निर्जर मुनिजन । स्तूयमान तत्समूहीं ॥५६॥
इतुकें देखूनि परते मुनि । लगबगां प्रवेशे अन्य सदनीं । तेथ कौतुक पाहे नयनीं । तें परिसें श्रवणें परीक्षिति ॥५७॥

मंत्रयंतं च कस्मिंश्चिन्मंत्रिभिश्चोद्धवादिभिः । जलक्रीडारतं क्वापि वारमुख्याऽबलावृतम् ॥२७॥

उद्धवप्रमुखमंत्रिवर्गीं । मंत्र विवरितां एकान्तमार्गीं । कोठें ऐसें देखूनि वेगीं । परते लगबगीं मुनिवर्या ॥५८॥
अन्य कोणे सदनीं रिघे । तेथ कौतुक देखे आंगें । जलक्रीडेच्या प्रसंगें । वनितावर्गें विराजित ॥५९॥
वाराङ्गनांमाजी प्रवरा । क्षीरोदसंभवा दिव्य अप्सरा । कृष्णभोगार्थ त्या सुंदरा । मर्त्यभुवनीं अवतरल्या ॥२६०॥
अबळा म्हणिजे अभुक्त ललना । वारमुख्या ज्या दिव्याङ्गना । तिहीं वेष्टित जनार्दना । जळीं क्रीडतां देखोन ॥६१॥
परतोनि रिघे अन्य सदनीं । तेथें कौतुक देखे नयनीं । तें तूं राया ऐकें श्रवणीं । म्हणे कुळमणि व्यासाचा ॥६२॥

कुत्रचित्द्विजमुख्येभ्यो ददतं गाः स्वलंकृताः । इतिहासपुराणानि श्रृण्वंतं मंगलानि च ॥२८॥

कोणा एका गृहाच्या ठायीं । पात्रविशिष्ट द्विजातें पाही । सुष्ठु सालंकृता गाई । शेषशायी दान करी ॥६३॥
नारद देखूनि ऐसियातें । सवेग मौनें तेथूनि परते । आणिके सदनीं चकारार्थें । देखे कृष्णातें श्रवणार्थी ॥६४॥
मंगळरूप जे इतिहास । पुराणकथा सावकाश । एके सपत्नीसह सदस्य । नारद अशेष तें देखे ॥२६५॥
तेथूनि मागुता पाउलीं निघे । सवेग अन्य सदनीं रिघे । तेथें देखता होय आंगें । जें श्रीरंगें आचरिजे ॥६६॥

हसंतं हास्यकथया कदाचित्प्रियया गृहे । क्वापि धर्म सेवमानमर्थकामौ च कुत्रचित् ॥२९॥

तिये सदनींही श्रीहरि । हास्यकथांच्या नमोच्चारीं । स्वप्रियेसीं सप्रेमभरीं । हास्य करितां मुनि देखे ॥६७॥
कौतुकाविष्ट देखूनि युग्म । मुनि अवलंबी मग निर्गम । तंव आणिकेही सदनीं सुगम । देखे धर्मपरायण ॥६८॥
धर्मसेवनीं हरि तत्पर । स्वयें आचरोनि बोधी इतर । म्हणे इहलोकीं धर्मसार । येर नश्वर स्वप्नवत ॥६९॥
धर्में व्याधि विनाशती । धर्में भयाची निवृत्ति । धर्में शत्रु पराभवती । धर्में कीर्ति उज्वळित ॥२७०॥
पिता माता वनिता सुत । बंधु सुहृद गोत्र आप्त । दास दासी हय गज रथ । विमुख अंतीं विभवेंसी ॥७१॥
धनधान्यादि पुरगोपुरें । कळा चातुर्य वृत्ति क्षेत्रें । ऊर्ध्वगतीचीं नोहती पात्रें । धर्ममात्रें तें साधे ॥७२॥
धेनु फिरे जिकडे जिकडे । वत्स मागें लागे तिकडे । तैसा धर्म न संडी कोडें । होय निवाडें अनुयायी ॥७३॥
ऐसी धर्माची प्रशंसा । करूनि धर्माचरणीं धिंवसा । वाहतां देखोनियां जगदीशा । अन्यनिवासा मुनि जाय ॥७४॥
तेथ पाहे जंव निवान्त । तंव धर्माविरुद्ध जे जे अर्थ । तत्संग्रहीं श्रीभगवंत । देखे अत्यंत यत्नपर ॥२७५॥
धर्माचरण अर्थें घडे । अधर्मार्थें धर्म विघडे । यालागीं धर्मोचित अर्थ जोडे । जोडी निवाडें तो अर्थ ॥७६॥
ऐसा शुद्धार्थपरायण । देखोनियां मधुसूदन । मुनि प्रवेशे अन्यसदन । हरिवर्तन तेथ पाहे ॥७७॥
देखे तत्पर कामिनीकामा । परंतु ऋतुमती ज्या ज्या रामा । शास्त्रनिंर्दिष्ट त्यागूनि त्रिमाया । विधिकृत नियमा न उल्लंघवी ॥७८॥
स्वयें असोनि पूर्णकाम । तथापि श्रौतस्मार्तादिनियम । आचरे होत्साता सकाम । गृहस्थाश्रम विधिवादें ॥७९॥
ऐसें देखोनि भगवद्व्रत । तेथूनि नारद निघे त्वरित । आणिके सदनें प्रवेशे गुप्त । पाहे तेथ हरिचर्या ॥२८०॥

ध्यायंतमेकमासीनं पुरुषं प्रकृतेः परम् । शुश्रूषंतं गुरून्क्वापि कामैर्भोगैः सपर्यया ॥३०॥

तंव तिये सदनीं एकान्तवासीं । स्वस्तिकाद्यासनीं हृषीकेशी । नियमूनि इंद्रियग्रामासी । उत्तमपुरुषासी ध्यात असे ॥८१॥
जो कां प्रकृतीहूनि पर । शुद्ध शाश्वत निर्विकार । अलक्ष्य अपार अगोचर । तयाकार होत्साता ॥८२॥
भालनासिकाग्रांचा मध्य । भृकुट्युगलसंधि विशद । एकाग्रतल्लक्षी सावध । कषायवृंद निरसूनी ॥८३॥
प्राणायाम ज्यातें म्हणती । गृहस्थाश्रमीं कर्मप्रवृत्ति । कर्मारंभीं प्राणसंयति । बोलली नियती अनुल्लंघ्य ॥८४॥
तो प्राणायामाचा विचार । प्रकृतिहूनि जो पुरुष पर । चिन्तूनि होइजे तदाकार । चतुःशरीर लंघूनी ॥२८५॥
येर जे जे हठादि योग । गृहस्थाश्रमीं ते निलाग । यालागीं मुख्य राजयोग । संयममार्ग प्राणांचा ॥८६॥
प्राणायामाविण कर्मा । अर्हता नाहीं गृहस्थाश्रमा । यालागीं ध्यानीं पुरुषोत्तमा । लक्षूनि आत्मा उपशमिजे ॥८७॥
म्हणोनि पुरुषोत्तमातें ध्यानीं । लक्षूनि एकाग्र चक्रपाणि । बैसला देखोनि विविक्तासनीं । परते मुनि तत्काळ ॥८८॥
मग प्रवेशे अन्य गेहीं । तेथ कौतुक पाहे कांहीं । गुरुसेवनीं शेषशायी । तत्पर देहीं अनुरागें ॥८९॥
विद्या वयसा वर्णें गुरु । कर्मणा तपसा विचारें थोर । ज्यांचे सेवनीं निजाधिकार । सेवी सादर हरि त्यांतें ॥२९०॥
मनोवांछित त्यां जे भोग । ते ते अर्पी यथासाङ्ग । पूजाविधि करूनि अव्यंग । वोळगे श्रीधर शुश्रूषेतें ॥९१॥
नारद म्हणे हा ब्रह्मण्यदेव । धर्मस्थापक श्रीकेशव । विषयसेवन लटिकी माव । विधिगौरव प्रतिपादी ॥९२॥
ऐसा नारदें तुकवूनि माथा । अन्य सदनीं झाला जाता । तेथ देखिलें ज्या वृत्तान्ता । अभिमन्युसुता तें ऐक ॥९३॥