ध्यान

{ dhyāna }

बर'/बड़ो (Bodo) WN

noun  बबेबा आयदा, गाहायै धोरोमारि आयदा एबा संसारि मोनथाखौ एंगारनानै लान्थ्रियै माखासे समसिम खालामनाय गोमजोर गोसो एबा सानहाबनाय जायखौ जगनि स्निथि एबा तप खालामनायनि सिगां बाहागो महरा मानिनाय जायो   Ex. सादुवा ध्यान खालामनायाव गोदोहाबना दं

ONTOLOGY:

ज्ञान (Cognition) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben ধ্যান যোগ

guj ધ્યાનયોગ

hin ध्यानयोग

kan ಧ್ಯಾನ

kas غور فِکر , سونٛچ , سونٛچ سَمج

kok ध्यान

mal ധ്യാനയോഗം

mni ꯃꯤꯠ ꯎꯏꯁꯤꯟꯗꯨꯅ꯭ꯂꯥꯏꯅꯤꯡꯕ

ori ଧ୍ୟାନ ଯୋଗ

pan ਧਿਆਨ

san ध्यानम्

tam தியானநிலை

tel ద్యానయోగం

urd مراقبہ , دھیان

See : गोसो होनाय

Puranic Encyclopaedia

DHYĀNA   (Meditation). Even from ancient times the people of Bhārata believed that heaven could be attained by meditation. There are scientific methods of meditating upon God. They are described below: The root “dhyai”, means “to think”. Dhyāna (meditation) means thinking of God with concentration. God is invisible and figureless. We can meditate only upon some material that contains the attributes of God. So dhyāna (meditation) is to fix the mind on the object of meditation, and to imagine that particular object in a particular place and to concentrate the mind upon it. One who casts off his body, while engaged in meditation attains ‘Sāyujya’ (oneness with God). He who can meditate upon God, with concentration of mind even for a moment or two can attain heaven. The fruits he attains are far greater than the fruits attained by performing great sacrifices and offerings. For meditation, there are four factors: Dhyātā (the meditator), Dhyāna (the act of meditation) Dhyeya (the object meditated upon) and Dhyānaprayojana (the attainment by meditation). He who indulges in meditation is the meditator. The act done by him is meditation. That which is meditated upon is the object of meditation. What the meditator obtains as a result of his meditation is the attainment. A meditator should be wise and virtuous, should have attention and patience, devoted to Viṣṇu and always energetic. We can meditate upon God, walking, standing, sleeping and awake. God should be consecrated in the centre of the lotus chair of the heart and be worshipped with devotional meditation. It is to give practice in fixing the mind firmly on a particular object, that the sages say that some visible material object should be given to meditate upon, in the early stage of meditation. When concentration of mind is obtained by meditating upon a visible object, it will be possible for us to meditate upon an object which is not amenable to our senses. When engaged in meditation we should be thinking “Ahaṁ Brahmā jyotirātmā vāsudevo vimukta Oṁ”. [I am Brahmā, the light, the Spirit, Vāsudeva, and Vimukta [having no connection with anything], OM]. [Agni Purāṇa, Chapter 374] .

हिन्दी (hindi) WN

noun  किसी की उपेक्षा न करने का भाव   Ex. वह बड़ों की बातों पर ध्यान न देते हुए अपनी मनमानी करता है ।

HYPONYMY:

लिहाज

ONTOLOGY:

मनोवैज्ञानिक लक्षण (Psychological Feature) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

खयाल ख़याल ख़्याल ख्याल परवाह लिहाज लिहाज़ तवज्जोह तवज्जो तवज्जह मुलाहज़ा मुलाहिज़ा मुलाहजा मुलाहिजा

Wordnet:

asm ধ্যান

bd गोसो होनाय

ben মন দেওয়া

guj લક્ષ્ય

kan ಗಮನಿಸುವಿಕೆ

kas غور

kok लक्ष

mal പരിഗണന

mar लक्ष

mni ꯋꯥꯈꯜ꯭ꯆꯪꯕ

nep ध्यान

ori ଧ୍ୟାନ

pan ਧਿਆਨ

san अननुपेक्षा

tam கவனம்

tel ధ్యాస

urd توجہ , خیال , پرواہ , میلان , لحاظ , مہربانی , عنایت , رجحان , ملاحظہ , رغبت

noun  किसी बात या कार्य में मन के लीन होने की दशा या भाव   Ex. पढने के लिए ध्यान आवश्यक है ।

HYPONYMY:

नज़र

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

गौर ग़ौर मनोयोग मनोन्नियोग अभिनिवेश प्रहाण फोकस

Wordnet:

bd गोसो होनाय

ben মনোযোগ

guj ધ્યાન

kan ದ್ಯಾನ

kas دیان

mar लक्ष

mni ꯄꯨꯛꯅꯤꯡ꯭ꯆꯡꯕ

ori ଧ୍ୟାନ

pan ਧਿਆਨ

san ध्यानम्

tam கவனம்

tel ఏకాగ్రత.

urd دھیان , غور , توجہ , خیال , فکر

noun  अंतःकरण या मन की वह वृति या शक्ति जो उसे किसी चीज या बात का बोध कराती, उसमें कोई धारणा उत्पन्न करती अथवा कोई स्मृति जाग्रत करती है   Ex. मैंने उन्हें एक बार देखा तो है पर उनकी आकृति अभी ध्यान में नहीं आ रही है ।

HYPONYMY:

राडार

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

ख़याल खयाल ख़्याल ख्याल स्मृति याद सुध सुधि तसव्वुर तसव्वर तसौवर नज़र नजर

Wordnet:

ben মনে পরা

guj ધ્યાન

kan ನೆನೆಪು

kas زۄن , خیال , یاد

ori ମନେ ପଡିବା

urd ذہن , خیال , دھیان , تصورنظر

See : याद, ध्यानयोग

कोंकणी (Konkani) WN

noun  योगाचो सातवो आनी समाधी पयलींचो भाग मानतात अशें अलोकीक सत्तेचें सेगीत कांय वेळा मेरेन जावपी गंभीर मनन वा चिंतन   Ex. संत ध्यानांत लीन आसा

ONTOLOGY:

ज्ञान (Cognition) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

ध्यानयोग

Wordnet:

ben ধ্যান যোগ

guj ધ્યાનયોગ

hin ध्यानयोग

kan ಧ್ಯಾನ

kas غور فِکر , سونٛچ , سونٛچ سَمج

mal ധ്യാനയോഗം

mni ꯃꯤꯠ ꯎꯏꯁꯤꯟꯗꯨꯅ꯭ꯂꯥꯏꯅꯤꯡꯕ

ori ଧ୍ୟାନ ଯୋଗ

pan ਧਿਆਨ

san ध्यानम्

tam தியானநிலை

tel ద్యానయోగం

urd مراقبہ , دھیان

See : लक्ष, मन

A dictionary, Marathi and English

Ex. हें ध्यान उग्र, तें ध्यान सौम्य. Hence, laxly, Air, cast, manner, style, fashion; general bearing or character. Ex. दोघे जण सावकारी करतात परंतु तें ध्यान निराळें हें ध्यान निराळें; आजचे गाण्याचें कांहीं ध्यानच निराळें. 8 The piece of poetry describing any dhyán or representation of a god. 9 Applied to a crazy or idiotic person, to a mischievous child &c. ध्यानास लागणें g. of o. To think upon or pursue fondly, intently, devotedly &c.

Aryabhushan School Dictionary

n   Meditation or reflection. Mind, apprehension. Attention, memory. Liking, approval. Form, the aspect. Applied to a crazy or idiotic person, to a mischievous child &c.
ध्यानास लागणें   g. of o. To think upon or pursue fondly, intently, devotedly &c.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

ना.  एकाग्रता , चिंतन , ध्यास , मनन , सतत विचार ;
ना.  अवधान , नजर , लक्ष , सावधगिरी ;
ना.  आठवण , याद , स्मरण ;
ना.  आकलन , लक्ष , समजणे .

मराठी (Marathi) WN

noun  अष्टांग योगांतील वृत्तिनिग्रहरूप अंग   Ex. समुद्राकाठी बसून त्याने ध्यान लावले.

ONTOLOGY:

ज्ञान (Cognition) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben ধ্যান যোগ

guj ધ્યાનયોગ

hin ध्यानयोग

kan ಧ್ಯಾನ

kas غور فِکر , سونٛچ , سونٛچ سَمج

kok ध्यान

mal ധ്യാനയോഗം

mni ꯃꯤꯠ ꯎꯏꯁꯤꯟꯗꯨꯅ꯭ꯂꯥꯏꯅꯤꯡꯕ

ori ଧ୍ୟାନ ଯୋଗ

pan ਧਿਆਨ

san ध्यानम्

tam தியானநிலை

tel ద్యానయోగం

urd مراقبہ , دھیان

noun  एखादी स्मृती जागृती करणारी अंतःकरण किंवा मनाची शक्ती किंवा वृत्ती   Ex. मी त्यांना एकदा पाहिले तर आहे पण कुठे पाहिले ते ध्यानात येत नाही.

ONTOLOGY:

अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

लक्ष

Wordnet:

ben মনে পরা

guj ધ્યાન

kan ನೆನೆಪು

kas زۄن , خیال , یاد

ori ମନେ ପଡିବା

urd ذہن , خیال , دھیان , تصورنظر

See : लक्ष, लक्ष

महाराष्ट्र शब्दकोश

 न. १ मनन ; चिंतन . २ ( विशेषतः ) अष्टांग योगांतील वृत्तिनिग्रहरुप अंग , प्रकार ; मनाची एकाग्रता . ३ विषयाचे आकलन करण्याची शक्ति ; लक्ष्य . ही गोष्ट ध्यानांत येत नाही . ४ ईश्वराची मूर्ति किंवा चित्र इ० कांत आयुधभेद , वीरासनादि स्थितिभेद , उग्रता , सौम्यपणा इ० विशिष्ट गुणयुक्त दाखविलेले स्वरुप , मुद्रा . हे ध्यान उग्र आहे , ते ध्यान सौम्य आहे . सुंदर ते ध्यान उभे विटेवरी । कर कटावरी ठेवूनिया । - तुगा १ . ५ . परमेश्वराचे , एखाद्या देवतेचे स्वरुपवर्णन करणारी कविता , पद इ० . ६ ( व्यापक ) विशिष्ट रुप ; ढब ; मोडणी ; डौल ; चिन्ह ; तर्‍हा ; पद्धत . दोघे जण सावकारी करितात परंतु ते ध्यानच कांही निराळे . ७ ( उप . ) गबाळ व भोळसट मनुष्यः द्वाड व घाणेरडा मुलगा . श्रीमंताच्यापुढे हे ध्यान कां उभे राहणार ? - अस्तंभा १९१ . ८ लक्ष्य ; सावधगिरी ; अवधान . हे गडी खेळतील , विरंगुळतील तिकडे ध्यान असूं द्या . ९ स्मरण ; आठवण ; स्मृति . ही गोष्ट मी ध्यानांत ठेविली . १० शरीरावयांची विषयग्रहणाविषयी जागृति ; भान जाग्यावर असणे ; शुद्धि . मी निजून उठलो आहे . अजून पुरता ध्यानावर आलो नाही . ११ आवड ; पसंति . म्यां जे केले ते त्याच्या ध्यानास येत नाही . [ सं . ] ध्यानांत घेणे , येणे - ( एखादी गोष्ट ) पसंत पडणे ; आवडणे ; बरी अशी वाटणे . हे ऐकून मसलत सर्वांचे ध्यानांत आली . - भाब ५ . ध्यानास लागणे - ( एखाद्या गोष्टीचा ) ध्यास लागणे ; ( एखादी गोष्ट ) डोक्यांत घोळविणे ध्यानीमनी - क्रिवि . ( ध्यानांत - मनांत ) १ अंतःकरणाच्या अनेक अवस्थांभेदांच्या ज्या वृत्ती त्यांपैकी एका वृत्तीत ( अकरणरुपी प्रयोग ). आज पाऊस पडेल हे माझ्या ध्यानीमनी नव्हते म्हणून मी छत्रीवांचून बाहेर पडलो . २ अवस्थाभेदांनी होणार्‍या ज्या अंतःकरणाच्या अनेक वृत्ती त्या सर्वांना व्यापून . यांच्या ध्यानीमनी सर्वदा खेळ , म्हणून स्वप्नांत चावळला तरी बारा , तिरपगडे इ० बोलतो . [ ध्यान + सं . निष्ठा = निश्चययुक्त श्रद्धा ]
०मुद्रा  स्त्री. १ देवतेचे ध्यान करतेवेळी धारण करावयाची मुद्रा , शरीराची ठेवावयाची विशिष्ट स्थिति , बैठक , आसन . २ ध्यान करतेवेळी होणारी भ्रुकुटी वांकड्या होणे इ० प्रकारयुक्त मुद्रा ; चर्या . [ ध्यान + सं . मुद्रा = चर्या ]
०योग  पु. ईश्वरप्राप्तीचे ध्यानरुप , साधन ; अमूर्तचिंतन . [ ध्यान + योग ] ध्यानस्थ वि . १ ईश्वराचे ध्यान करण्यांत निमग्न झालेला , गढून गेलेला . देव आणि भक्त । तन्मय अति ध्यानस्थ । २ ( अशिष्ट ध्यानस्त ) विचार करण्यांत गुंग झालेला ; विचारमग्न . तुम्ही गोष्ट सांगितली तेव्हा मी ध्यानस्त होतो म्हणून ऐकिली नाही . [ ध्यान + सं . स्था = उभे राहणे ]

नेपाली (Nepali) WN

noun  कसैलाई उपेक्षित नगर्ने भाव   Ex. ऊ ठुलाको कुरामा ध्यान नदिएर आफ्नो मनमानी गर्छ

ONTOLOGY:

मनोवैज्ञानिक लक्षण (Psychological Feature) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

महत्त्व गुरुत्त्व

Wordnet:

asm ধ্যান

bd गोसो होनाय

ben মন দেওয়া

guj લક્ષ્ય

hin ध्यान

kan ಗಮನಿಸುವಿಕೆ

kas غور

kok लक्ष

mal പരിഗണന

mar लक्ष

mni ꯋꯥꯈꯜ꯭ꯆꯪꯕ

ori ଧ୍ୟାନ

pan ਧਿਆਨ

san अननुपेक्षा

tam கவனம்

tel ధ్యాస

urd توجہ , خیال , پرواہ , میلان , لحاظ , مہربانی , عنایت , رجحان , ملاحظہ , رغبت

noun  मन एकाग्र गरेर कुनै एक ठाउँमा लगाउने क्रिया   Ex. मनोयोगबिना सफलता प्राप्त हुँदैन

ONTOLOGY:

कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

मनोयोग एकाग्रता

Wordnet:

guj એકાગ્રતા

kan ಏಕಾಗ್ರತೆ

kas تَوجہ , دھاین

kok मनोयोग

mal ഏകാഗ്രചിത്തത

mar एकाग्रचित्तता

ori ମନଯୋଗ

pan ਇਕਾਗਰਤਾ

san ध्यानम्

tam காலகட்டம்

urd شدید جذبات , جوش وخروش

See : सम्झना

A Sanskrit English Dictionary

ध्यान  n.  n. meditation, thought, reflection, ( esp.) profound and abstract religious meditation, ( °नम् आपद्, आ-√ स्था or °नं-√ गम्, to indulge in r° m°), [ChUp.]; [Mn.]; [MBh.]; [Kāv.] &c. (with Buddhists divided into 4 stages, [MWB. 209]; [Dharmas. lxxii]; but also into 3 ib. cix)
mental representation of the personal attributes of a deity, [W.]
insensibility, dulness, [Bhpr.]
ध्यान  m.  m. N. of a partic. personification, [MaitrS.]
of the 11th day of the light half in ब्रह्म's month, [Pur.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

ध्यान [dhyāna]   [ध्यै-भावे-ल्युट्]
Meditation, reflection, thought; contemplation; ज्ञानाद् ध्यानं विशिष्यते [Bg.12.12;] [Ms.1.12;] 6.72.
Especially, abstract contemplation, religious meditation; तदैव ध्यानादवगतोऽस्मि [Ś.7;] ध्यानस्तिमितलोचनः [R.1.73.]
Divine intuition or discernment.
Mental representation of the personal attributes of a deity; इति ध्यानम्. -Comp.
-गम्या a.  a. attainable by meditation only; योगिभिर्ध्यानगम्यम् Viṣṇustotra.
-तत्पर, -निष्ठ, -पर a.  a. lost in thought, absorbed in meditation, contemplative.-धिष्ण्य a. suitable for ध्यान; रूपं चेदं पौरुषं ध्यानधिष्ण्यम् [Bhāg.1.3.28.]
-मात्रम्   mere thought or reflection.-मुद्रा a prescribed attitude in which to meditate on a deity.
-योगः   profound meditation.
-स्थ a.  a. absorbed in meditation; lost in thought.

Shabda-Sagara

ध्यान  n.  ( -नं)
1. Meditation, reflection, but especially that profound and abstract consideration which brings its object fully and un- disturbedly before the mind.
2. Mental representation of the per- sonal attributes of the divinity to whom worship is addressed.
E. ध्यै to meditate, affix भावे ल्युट् .

ROOTS:

ध्यै भावे ल्युट् .