पिंड ब्रह्मांड निवारण - त्रितिय पद

॥ श्रीगणेशायनम: ॥

अथ स्वमत स्थापनपूर्वक अन्य मत निवारण प्रारंभ: ॥ स्थूळ आणि लिंगाचा ॥
साक्षी झालों साचा । परी मी तो कोण कैंचा । शोध घेतां न लागे ॥१॥
तरी आतां माझी दशा । कैशी होईल कळे कशी ।
माझी शुद्धी सांगे ऐसा । भेटों गुरु देवा गा ॥२॥
गुरु केले बहु परीं । माझी शुद्धी परोपरी ।
सांगताती रवरी वैरवरी । परी मी मज न कळे ॥३॥
बहु गोसावी धुंडिले । बहुतांसी संवादिलें ।
जे जे म्हणती आम्ही भले । परी मज ने माने ॥४॥
साधनाची परि नाळिका । एकाहूनि एकाधिका ।
लोकां ज्ञान सांगे निका । परि मज न माने ॥५॥
काशीपासूनि रामेश्वर । वरी धुंडिले मी सारे ।
परी करीं माझा कर । धरी ऐसा न मिळे ॥६॥
प्रस्थान त्रय पंचदशी । योगी वितरागी संन्यासी ।
भगवद्नीता ग्रंथासी । यथा-सांग सांगती ॥७॥
स्थूळ लिंगाचें साक्षित्व । विराट सूत्रात्मा कळत ।
तोचि आत्मा ऐक्य तत्व । म्हणूनि स्वस्थ राहिलों ॥८॥
परी त्यांत आत्म-ज्ञान । नाहीं ऐसें झालें भान ।
निरतिशय समाधान । साक्षीत्वांत न होय ॥९॥
साक्षीत्वांत बारा वरुषें ॥ निकट केला मी अभ्यास ।
घरदार सांडूनी आस सत्संगती म्या केली ॥१०॥
श्रवण मनन निजध्यास । साधु सेवा श्रवण ध्यास ।
एकांतादि अभ्यास । करितां हाडें राहिलीं ॥११॥
परि मज माझी युद्धी । नाहीं लागली त्रिशुद्धी ।
नंतर जाहला जो विधी । तोचि सांग वैष्णव ॥१२॥
जन्मांतरीं ऋणी देव । ऋण फेडावया माव ।
कपट रूपें मानव । होऊनि भेटे सद्‍गुरु ॥१३॥
दर्शन होतां शक्तिपात । नेत्रांतूनि केला त्यांत ।
महिने तिनी मी निवांत । निर्विकल्पीं पडिलों ॥१४॥
तुर्यावस्थेंत मी आलों । सद्‍गुरुनीं उपदेशिलों ।
मग मी चरणीं लागलों । हंसशारवा दीधली ॥१५॥
इष्टत्वाचा जो अभ्यास । करूनि शद्धानुविद्धास ।
पात्र ऐसा परिक्षेस । उतरलों गुरूंचा ॥१६॥
मग गुरुनीं सांगितलें । आपणा जाणा तूं वहिलें ।
मग मीं धरिलीं पाउलें । पूर्ण झालों ह्मणूनी ॥१७॥
गुरु ह्मणती पूर्णत्वाला । जाणिलें कैसें सांग मला ।
मग मी सांगितलें त्यांला । सर्वसाक्षी मी असें ॥१८॥
जागृतींत मी स्वप्नांत । सुषुप्तींत मी सर्वगत ।
चैतन्य साक्षी मी कूतस्थ । अंतर्बाह्य व्याप्त मी ॥१९॥
मुंगीपासूनि ब्रह्मांडांत । स्थावर जंगम जगतांत ।
मीचि बोलत चालत । ज्ञानाज्ञानी मी झालों ॥२०॥
ऐसें ऐकूनि सद्नुरू । हासिन्नले परिचारू ।
ब्रह्मांदिका हा अंतरू । शक्रादिका हाच मी ॥२१॥
सनकादिकीं केला प्रश्र । ब्रह्मा झाला संशय ।
हंसावतार होऊन । संशयछिन्न झाले ते ॥२२॥
ज्ञान गर्वाचा जो ताठा । येवूनि धि:कारिला होता ।
व्यासो नारायण पिता । कथा काय इतरांची ॥२३॥
सविकल्प दृष्यानुविद्ध । समाधी वेदांतीं प्रसिद्ध ।
तो तुज घडला शिष्या सिद्ध । पिंडीं आणि ब्रह्मांडीं ॥२४॥
तुझा कांहीं मी उतराई । होऊं शिष्या सांग कई ।
इतुक्या योग्यतेचा आई । बाप नाही प्रायश: ॥२५॥
दृष्यानुविद्धांत गुंतले । कृतकृत्य वैष्णव झाले ।
परी ते जाणावे वेडे रवुळे । गेली नाहीं विस्मृती ॥२६॥
कारण देहाचा विचार । ऐका सांगतों मी सार ।
कारणांत जो जागर । द्रष्टासाक्षी म्हणे तो ॥२७॥
जैसा स्वप्नांत जागता । स्वप्न व्यवहार करितां ।
त्यासी जैसा मी निस्था । ऐसें भान असेना ॥२८॥
जागृतींत ऐसा जागा । तैसा स्वप्नीं मानी जागा ।
व्यवहार सर्व उगा । तैसा द्रष्टा साक्षी तो ॥२९॥
जागृतींत मी अज्ञानी । ऐसें भान नाहीं जनीं ।
तैसा द्रष्टा साक्षी ज्ञानीं । ह्मणूनी मानी आपणा ॥३०॥
स्वप्नीं वाघ लागे पाठीं । नाना व्यथा उद्भवती ।
बेडी रवोडाही घालिती । जागा होतां मिथ्या तें ॥३१॥
जागा जैसा ह्मणे जागा । स्वप्न व्यथा गेलीना गा ।
इष्टा तैसा मानीं भगा । आत्म ज्ञान ऐश्वर्या ॥३२॥
आतां असो हा पाल्हाळ । दीप प्रकाश बहूळ ।
आधार असे त्याचा रवोल । तैसा द्वैता साक्षी तो ॥३३॥
लोकां सांगे ब्रह्मज्ञान । अंतर्बाह्य परिपूर्ण ।
त्याच्या अंतरींची रवूण । अनुभवी जाणती ॥३४॥
सुरवाकारणें तळमळी । जैसी जिवनावीण मासोळी ।
श्वान हाडातें चिघळी । रक्त पीतो दाढेचें ॥३५॥
क्षुधा असतां ह्मणे धाला । पोटीं जठराग्नीं पेटला ।
आंगीं मिरवे टिळे माळा । क्षुधा गेल्या सारिरवा ॥३६॥
ऐसी परी दृष्टत्वाची । दशा सांगितली साची ।
मती काय वैष्णवांची । श्रोतीं क्षमा करावी ॥३७॥
आपणासी पाहूं गेला । जीव भ्रमें भांबावला ।
ह्मणे आतां मी मजला । कैसा आहे न कळे ॥३८॥
दृश्य सांडूनि राहणें । सद्‍गुरु शिष्यासी तो ह्मणे ।
दृश्य सांडूनि असणें । दृष्टांतेंसी सांगावें ॥३९॥
ऐसें सद्‍गुरुनीं विनविलें । सावध होऊनी बोलिले ।
तेंचि ऐकावें हो भलें । एकाग्र चित्तें करोनी ॥४०॥
प्रतीपच्चंद्रमाची रेरवा । शुक्लपक्षीं सूक्ष्म देरवा ।
त्याची पहावया कोका । लोक ज्ञाता पाहिजे ॥४१॥
तैसी सद्‍गुरु अपेक्षा । आत्म प्राप्ती लागीं देरवा ।
जेथें तेथें गुरु एका । एकाहूनी अधिक ॥४२॥
असद्‍-गुरु मध्यम गुरु । तिजा जाणावा सद्‍गुरु ।
तिन्ही गुरुंचा प्रकारु । विषद करूनी सांगतों ॥४३॥
जारण मारण उपदेश । असद्‍गुरु नांव त्यासी ।
वेद विधान मंत्रासी । उपदेशी तो मध्यम ॥४४॥
करूनि आत्मत्व प्रकाश । महावाक्याचा उपदेश ।
साधन क्रम सावकाश । यथायोग्य श्रवण ॥४५॥
मंदाधिकारी मध्यमाधिकारी । उत्तमाधिकारी तिन्ही परी ।
त्याही ऐकाव्या चतुरीं । शिष्यामध्यें परोपरी, यथा योग्य उपदेशी ॥४६॥
साधनाच्या तिनी परी । त्याही ऐकव्या चतुरीं ।
तिनी समाधी शरीरीं । तिनी जाण ब्रह्मांडी ॥४७॥
सविकल्प निर्विकल्प । सविकल्पीं दोनी कल्प ।
निर्वि-कल्प समाधी स्वल्प । निवांत जैसा दीप तो ॥४८॥
एक एक समाधीस । सावूनि गुरुमुरवें श्रवणास ।
करूनि तप्तर सेवेस । अत्यादरें असावें ॥४९॥
श्रवन मनन निजध्यास । आत्मसाक्षात्कारास ।
वेळ नाहीं वैष्णवास । शरण गेलें पाहिजे ॥५०॥

इति श्रीलघुआत्ममथने गुरु शिष्य कथने अन्य मत निवारण नाम त्रितियपद समाप्त:

॥ श्रीरामचंद्रार्पंणमस्तु ॥