पिंड ब्रह्मांड निवारण - द्वितिय पद

॥ श्रीगणेशायनम: ॥ अथ सूक्ष्मदेह निवारणा ॥
सूक्ष्मदेह कोण कसा । तोचि ऐकावा आभासा । स्थूळ देहाचा तमासा । सूत्रें चाळक बहु रूपी ॥१॥
आकाश सुक्ष्मी जाण ऐसें । अंत:करण पंचकसें ।
त्याचा पर्याय जो असे । तोचि ऐका सावध ॥२॥
अंत:करण मन मती । चित्त अहंकार पांच तीं ।
तेचि ऐकावी निरुती । विशद करूनि सांगतों ॥३॥
निर्विकल्पीं आठवण । तेंचि जाण अंत:करण ।
तेथें संकल्पपण । मन असे नांव त्या ॥४॥
तेथें निश्चय जो होणें । तेंचि बुद्धीचें लक्षण ।
पुढें कार्यानुसंधान । चित्त ऐसें नांव त्या ॥५॥
कार्याची जे उमेद । होऊनि धरणें सावध ।
प्रवृत्तिनें होतो बद्ध । अहंकार नांव त्या ॥६॥
आकाश पंच वृत्तीचिया । साक्षी एक आहे मिंया ।
वैष्णवांची मती काया । कर्ता राम निश्चयें ॥७॥
वायू पंचक तें आतां । ऐका श्रीते सावध चित्ता ।
स्थान कार्यही तत्वता । यथामती सांगतों ॥८॥
प्राण अपान व्यानोदान । समान जाणतो आपण ।
ह्लदयीं धुगधुती तो जाण । प्राण त्यासी मी जाणे ॥९॥
अपान राहे गुदस्थानीं । मळोत्सर्गाची जी करणी ।
शौच न होतां मरणी । ते ही जाणे तो मी जाण ॥१०॥
व्यान सर्वांगीं व्यापितो ॥ समान नाभीस मानितो ।
उदान कंठीं जो गिळितो । तया जाण तो मी जाण ॥११॥
ऐसें वायु पंचकासी । जाणे तो मी जाणतसीं ।
कोण पुसे वैष्णवांसी । मी मी मात्र ओरडती ॥१२॥
माझें माझें जे बोलिले । तेंचि आपण हें नाथिलें ।
आहे गेले आले मेले । सर्व माझें मी नव्हे ॥१३॥
आतां तेजाचा विस्तार । ऐका कथितों मी सार ।
श्रोत्र त्वक्‍ चक्षू जिव्हाकार । घ्राणेंद्रिय मी जाणें ॥१४॥
कानानें मी ऐकतों । त्वचेनें मी स्पर्श घेतों ।
चक्षूनें मी पाहतों । जिव्हेनें मी रस घेईं ॥१५॥
घ्राणानें मी गंध घेतों । ज्ञानेंद्रियेंसी पहातों ।
द्रष्टा साक्षी चैतन्यता । विष्णु तेथें न भासे ॥१६॥
जळों जळों त्याचें जिणें । माझें तेंचि मी बोलणें ।
युक्ती बुद्धीनें पाहणें । रवरें रवोटें किंवा हें ॥१७॥
आतां आपाचा पर्याय । वाक्‍ आणि पाद पाय ।
उपस्थ ऐसीं कर्मेंद्रियें । जाणे तो मी साक्षी गा ॥१८॥
वाचेनें मी बोलतों । हातानें मी देतों घेतों ।
पायांतूनि चालतों । गुदीतूनीं मळत्यागीं ॥१९॥
शिस्नातूनि रती घेतों । मी मी ऐसेंहि बोलतों ।
माझ्यावीण वैष्णव तो । मीचि कैसा होईल ॥२०॥
ऐका विषय पंचक । शद्ध स्पर्श रूप देरव ।
रस गंध याचा एक । पांचा जाण साक्षी मी ॥२१॥
ऐसें पृथ्वीचें रूप । कथियेलें पंचकरूप ।
इतुकियाचा मीचि भूप । सर्वांचा मी साक्षी गा ॥२२॥
शद्धादिक विषयांतें । अंत:करणादि चारी तें ।
पर-स्परा आधारातें । वैष्णव सांगे मी एक ॥२३॥
ऐसीं पंचकें हीं पांच ।र्माचि जाणे साक्षी साच ।
एकमेकां मिळणीचें । रूप ऐका सावध ॥२४॥
अंत:करण व्यानाधारें । श्रोत्रेंदिया मिळे बरें ।
वाचे बोले रवोटें रवरें । विषय शद्ध मी जाणें ॥२५॥
मन समान आधारें तें । त्वगींद्रियांतरीं रिघतें ।
मग हातें देतें घेतें । स्पर्श विषय मी जाणे ॥२६॥
बुद्धी उदानाच्या आधारें । नेत्रेंद्रियें रिघे बरें ।
मग पायांनीं येर झारे । विषय रूपातें मी जाणे ॥२७॥
चित्त अपानाच्या आधारें । जिव्हेंद्रियेम रिघे बरें ।
शिस्नेंद्रियानें घाबरें । विषय स्त्रीरस मी जाणें ॥२८॥
अहंकार प्राणाधारें । घ्राणेंद्रियें रिघे बरें ।
मळो-त्सर्ग गुदद्वारें । विषय गंध मी जाणें ॥२९॥
ऐसी घडयाळाचें परी । येर-झारा होय रवरी ।
स्थूळ देहीं राहती बरी । होतां साक्षी वैष्णव ॥३०॥

इति श्रीलघुआत्ममथने, गुरुशिष्यकथने, सूक्ष्म देह निवारण नाम द्वितिय पद समाप्त:

॥ श्रीसीतारामचंद्रार्पणमस्तु ॥