पाद १ - खण्ड ३५
व्याकरणमहाभाष्य म्हणजे पाणिनि लिखीत अष्टाध्यायीतील काही निवडक सूत्रांवर पतञ्जलिने केलेले भाष्य. या ग्रंथाची रचना ई.पू २०० ते ई.पू १४० मध्ये केली गेली, असे मत व्याकरण पंडितांचे आहे.
१ - ६ - अनुपसर्गात् इति किमर्थम् ।
२ - ६ - आयस्यति प्रयस्यति ।
३ - ६ - अनुपसर्गात् इति शक्यम् अकर्तुम् ।
४ - ६ - कथम् आयस्यति प्रयस्यति ।
५ - ६ - संयसः च इति एतत् नियमार्थम् भविष्यति ।
६ - ६ - सम्पूर्वात् यसः न अन्यपूर्वात् इति ।
१ - ६४ - किमर्थः शकारः ।
२ - ६४ - सार्वधातुकाऋथः ।
३ - ६४ - शित् सार्वधातुकम् इति सार्वधातुकसञ्ज्ञा ।
४ - ६४ - सार्वधातुकम् अपित् इति ङित्त्वम् ।
५ - ६४ - ङिति इति गुणप्रतिषेधः यथा स्यात् ।
६ - ६४ - भिनत्ति छिनत्ति इति ।
७ - ६४ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
८ - ६४ - सार्वधातुकार्धधातुकयोः अङ्गस्य गुणः उच्यते यस्मात् च प्रत्ययविधिः तदादि प्रत्यये अङ्गसञ्ज्ञम् भवति ।
९ - ६४ - यस्मात् च अत्र प्रत्ययविधिः न तत् प्रत्यये परतः ।
१० - ६४ - यत् च प्रत्यये परतः न तस्मात् प्रत्ययविधिः ।
११ - ६४ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
१२ - ६४ - आर्धधातुकसञ्ज्ञा मा भूत् इति ।
१३ - ६४ - किम् च स्यात् ।
१४ - ६४ - वलादिलक्षणः इट् प्रसज्येत ।
१५ - ६४ - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम् ।
१६ - ६४ - वलादेः आर्धधातुकस्य अङ्गस्य इट् उच्यते ।
१७ - ६४ - यस्मात् च प्रत्ययविधिः तदादि प्रत्यये अङ्गसञ्ज्ञम् भवति ।
१८ - ६४ - यस्मात् च अत्र प्रत्ययविधिः न तत् प्रत्यये परतः ।
१९ - ६४ - यत् च प्रत्यये परतः न तस्मात् प्रत्ययविधिः ।
२० - ६४ - अतः उत्तरम् पठति ।
२१ - ६४ - श्नमि शित्करणम् प्वादिह्रस्वार्थम् ।
२२ - ६४ - श्नमि शित्करणम् क्रियते प्वादीनाम् शिति ह्रस्वत्वम् यथा स्यात् ।
२३ - ६४ - पृणसि मृणसि इति ।
२४ - ६४ - न वा धात्वन्यत्वात् ।
२५ - ६४ - न वा कर्तव्यम् ।
२६ - ६४ - किम् कारणम् ।
२७ - ६४ - धात्वन्यत्वात् ।
२८ - ६४ - धात्वन्तरम् पृणिमृणी ।
२९ - ६४ - यत्र भूम्याम् वृणसे ।
३० - ६४ - न एषः श्नम् ।
३१ - ६४ - श्नः एतत् ह्रस्वत्वम् ।
३२ - ६४ - यदि श्नः ह्रस्वत्वम् स्वरः न सिध्यति ।
३३ - ६४ - वृणसे ।
३४ - ६४ - अदुपदेशात् लसार्वधातुकम् अनुदात्तम् भवति इति एषः स्वरः न प्राप्नोति ।
३५ - ६४ - तस्मात् श्नम् एषः ।
३६ - ६४ - यदि श्नम् स्नसोः अल्लोपः इति लोपः प्राप्नोति ।
३७ - ६४ - उपधायाः इति वर्तते ।
३८ - ६४ - अनुपधात्वात् न भविष्यति ।
३९ - ६४ - न सः शख्यः उपधायाः इति विज्ञातुम् ।
४० - ६४ - इह हि दोषः स्यात् ।
४१ - ६४ - अङ्क्तः अञ्जन्ति ।
४२ - ६४ - तस्मात् श्नः एव ह्रस्वत्वम् ।
४३ - ६४ - स्वरः कथम् ।
४४ - ६४ - बहुलम् पित् सार्वधातुकम् छन्दसि । सार्वधातुकस्य भलुलम् छन्दसि पित्त्वम् वक्तव्यम् ।
४५ - ६४ - पितः च अपित्त्वम् दृश्यते अपितः च पित्त्वम् ।
४६ - ६४ - पितः तावत् अपित्त्वम् ।
४७ - ६४ - मातरम् प्रमिणीमि जनित्रीम् ।
४८ - ६४ - अपितः पित्त्वम् ।
४९ - ६४ - शृणोत ग्रावाणः ।
५० - ६४ - तत् तर्हि ह्रस्वत्वम् वक्तव्यम् ।
५१ - ६४ - अवश्यम् छन्दसि ह्रस्वत्वम् वक्तव्यम् उपगायन्तु माम् पत्नयः गर्भिणयः युवतयः इति एवमर्थम् ।
५२ - ६४ - विशेषणाऋथः तर्हि ।
५३ - ६४ - क्व विशेषणाऋथेन अर्थः ।
५४ - ६४ - श्नात् नलोपः इति ।
५५ - ६४ - नात् नलोपः इति उच्यमाने यज्ञानाम् यत्नानाम् इति अत्र अपि प्रसज्येत ।
५६ - ६४ - दीर्घत्वे कृते न भविष्यति ।
५७ - ६४ - इदम् इह सम्प्रधार्यम् ।
५८ - ६४ - दीर्घत्वम् क्रियताम् नलोपः इति ।
५९ - ६४ - किम् अत्र कर्तव्यम् ।
६० - ६४ - परत्वात् न लोपः स्यात् ।
६१ - ६४ - तस्मात् शकारः कर्तव्यः ।
६२ - ६४ - अथ क्रियमाणे अपि शकारे इह कस्मात् न भवति ।
६३ - ६४ - विश्नानाम् प्रश्नानाम् इति ।
६४ - ६४ - लक्षणप्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्य एव इति ।
१ - २१ - अथ किमर्थम् करोतेः पृथग्ग्रहणम् क्रियते न तनादिभ्यः इति एव उच्यते ।
२ - २१ - अन्यानि तनोत्यादिकार्याणि मा भूवन् इति ।
३ - २१ - कानि ।
४ - २१ - अनुनासिकलोपादीनि ।
५ - २१ - दैवरक्ताः किंसुकाः ।
६ - २१ - अनुनासिकाभावात् एव अनुनासिकलोपः न भविष्यति ।
७ - २१ - इदम् तर्हि तनादिकार्यम् मा भूत् तनादिभ्यः तथासोः इति ।
८ - २१ - ननु च भवति एव अत्र ह्रस्वात् अङ्गात् इति ।
९ - २१ - तेन एव यथा स्यात् ।
१० - २१ - अनेन मा भूत् इति ।
११ - २१ - कः च अत्र विशेषः तेन वा सति अनेन वा ।
१२ - २१ - तेन सति सिज्लोपस्य असिद्धत्वात् चिण्वद्भावः सिद्धः भवति ।
१३ - २१ - अनेन पुनः सति चिण्वद्भावः न स्यात् ।
१४ - २१ - अनेन अपि सति चिण्वद्भावः सिद्धः ।
१५ - २१ - कथम् ।
१६ - २१ - विभाषा लुक् ।
१७ - २१ - यदा न लुक् तदा तेन लोपः ।
१८ - २१ - तत्र सिज्लोपस्य असिद्धत्वात् चिण्वद्भावः सिद्धः भवति ।
१९ - २१ - तनादित्वात् कृञः सिद्धम् सिज्लोपे च न दुष्यति ।
२० - २१ - चिण्वद्भावे अत्र दोषः स्यात् ।
२१ - २१ - सः अपि प्रोक्तः विभाषया ।
१ - २७ - क्व अयम् अकारः श्रूयते ।
२ - २७ - न क्व चित् श्रूयते ।
३ - २७ - लोपः अस्य भवति अतः लोपः आर्धधातुके इति ।
४ - २७ - यदि न क्व चित् श्रूयते किमर्थम् अत्वम् उच्यते न लोपः एव उच्यते ।
५ - २७ - न एवम् शक्यम् ।
६ - २७ - लोपे हि सति गुणः प्रसज्येत ।
७ - २७ - ननु च लोपे अपि सति न धातुलोपे आर्धधातुके इति प्रतिषेधः भविष्यति ।
८ - २७ - आर्धधातुकनिमित्ते लोपे सः प्रतिषेधः ।
९ - २७ - न च एषः आर्धधातुकनिमित्तः लोपः ।
१० - २७ - अपि च प्रत्याख्यायते सः योगः ।
११ - २७ - तस्मिन् प्रत्याख्याते गुणः स्यात् एव ।
१२ - २७ - तस्मात् अत्वम् वक्तव्यम् ।
१३ - २७ - अथ किमर्थम् नुमनुषक्तयोः ग्रहणम् क्रियते न धिविकृव्योः इति एव उच्यते ।
१४ - २७ - धिविकृव्योः इति उच्यमाने अत्वे कृते अनिष्टे देशे नुम् प्रसज्येत ।
१५ - २७ - इदम् इह सम्प्रधार्यम् ।
१६ - २७ - अत्वम् क्रियताम् नुम् इति ।
१७ - २७ - किम् अत्र कर्तव्यम् ।
१८ - २७ - परत्वात् नुमागमः ।
१९ - २७ - अन्तरङ्गम् अत्वम् ।
२० - २७ - का अन्तरङ्गता ।
२१ - २७ - प्रत्ययोत्पत्तिसन्नियोगेन अत्वम् उच्यते ।
२२ - २७ - उत्पन्नेप्रत्यये प्रकृतिप्रत्ययौ आश्रित्य अङ्गस्य नुमागमः ।
२३ - २७ - नुम् अपि अन्तरङ्गः ।
२४ - २७ - कथम् ।
२५ - २७ - वक्ष्यति एतत् नुम्विधौ उपदेशिवद्वचनम् प्रत्ययविध्यर्थम् इति ।
२६ - २७ - उभयोः अन्तरङ्गयोः परत्वात् नुमागमः ।
२७ - २७ - तस्मात् धिविकृव्योः इति वक्तव्यम् ।
१ - ५८ - किमर्थः शकारः ।
२ - ५८ - शित् सार्वधातुकम् इति सार्वधातुकसञ्ज्ञा सार्वधातुकम् अपित् इति ङित्त्वम् ङिति इति प्रतिषेधः यथा स्यात् ।
३ - ५८ - कुषाण पुषाण इति ।
४ - ५८ - अतः उत्तरम् पठति ।
५ - ५८ - श्नाविकारस्य शित्करणानर्थक्यम् स्थानिवत्वात् ।
६ - ५८ - श्नाविकारस्य शित्करणम् अनर्थकम् ।
७ - ५८ - किम् कारणम् ।
८ - ५८ - स्थानिवत्वात् ।
९ - ५८ - शितः अयम् आदेशः स्थानिवद्भावात् शित् भविष्यति ।
१० - ५८ - अर्थवत् तु ज्ञापकम् सार्वधातुकादेशे अनुबन्धास्थानिवत्त्वस्य ।
११ - ५८ - अर्थवत् तु श्नाविकारस्य शित्करणम् ।
१२ - ५८ - कः अर्थः ।
१३ - ५८ - ज्ञापकार्थम् ।
१४ - ५८ - किम् ज्ञाप्यम् ।
१५ - ५८ - एतत् ज्ञापयति आचार्यः सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति ।
१६ - ५८ - किम् एतस्य ज्ञपने प्रयोजनम् ।
१७ - ५८ - प्रयोजनम् हितातङोः अपित्त्वम् ।
१८ - ५८ - हेः पित्त्वम् न प्रतिषेध्यम् ।
१९ - ५८ - पितः अयम् आदेशः स्थानिवद्भावात् पित् स्यात् ।
२० - ५८ - सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति न अयम् पित् भविष्यति ।
२१ - ५८ - तातङि च ङकारः न उच्चार्यः भवति ।
२२ - ५८ - पितः अयम् आदेशः स्थानिवद्भावात् पित् स्यात् ।
२३ - ५८ - सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति न अयम् पित् भविष्यति ।
२४ - ५८ - तबादिषु च अङित्त्वम् ।
२५ - ५८ - तबादिषु च अङित्त्वम् प्रयोजनम् ।
२६ - ५८ - शृणोत ग्रावाणः ।
२७ - ५८ - ङितः इमे आदेशाः स्थानिवद्भावात् ङितः स्युः ।
२८ - ५८ - सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति न इमे ङितः भवन्ति ।
२९ - ५८ - तस्य दोषः मिपः आदेशे पिदभावः ।
३० - ५८ - तस्य एतस्य लक्षणस्य दोषः मिपः आदेशे पितः अभावः ।
३१ - ५८ - अचिनवम् असुनवम् अकरवम् ।
३२ - ५८ - पितः अयम् आदेशः स्थानिवद्भावात् पित् स्यात् ।
३३ - ५८ - सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति न अयम् पित् स्यात् ।
३४ - ५८ - अत्यल्पम् इदम् उच्यते ।
३५ - ५८ - तिप्सिब्मिपाम् आदेशाः इति वक्तव्यम् ।
३६ - ५८ - वेद वेत्थ ।
३७ - ५८ - विदेः वसोः शित्त्वम् ।
३८ - ५८ - विदेः उत्तरस्य वसोः शित्त्वम् वक्तव्यम् ।
३९ - ५८ - शितः अयम् आदेशः स्थानिवद्भावात् पित् स्यात् ।
४० - ५८ - सार्वधातुकादेशे अनुबन्धाः न स्थानिवत् भवन्ति इति न अयम् शित् स्यात् ।
४१ - ५८ - कित्करणात् वा सिद्धम् । अथ वा अवश्यम् अत्र सामान्यग्रहणाविघातार्थः ककारः अनुबन्धः कर्तव्यः ।
४२ - ५८ - क्व सामान्यग्रहणाविघातार्थेन अर्थः ।
४३ - ५८ - वसोः सम्प्रसारणम् ।
४४ - ५८ - तेन एव यत्नेन गुणः न भविष्यति ।
४५ - ५८ - अस्य ज्ञापकस्य सन्ति दोषाः सन्ति प्रयोजनानि ।
४६ - ५८ - समाः दोषाः भूयांसः वा ।
४७ - ५८ - तस्मात् न अर्थः अनेन ज्ञापकेन ।
४८ - ५८ - कथम् यानि प्रयोजनानि ।
४९ - ५८ - तानि क्रियन्ते न्यासे एव ।
५० - ५८ - एवम् अपि भवेत् पित्करणसामर्थ्यात् पित्कृतम् स्यात् ङित्करणसामर्थ्यात् ङित्कृतम् ।
५१ - ५८ - यत् तु खलु पिति ङित्कृतम् प्राप्नोति ङिति च पित्कृतम् केन तत् न स्यात् ।
५२ - ५८ - तस्मात् वक्तव्यम् पित् न ङिद्वत् भवति ङित् च न पिद्वत् भवति इति ।
५३ - ५८ - न वक्तव्यम् ।
५४ - ५८ - एवम् वक्ष्यामि ।
५५ - ५८ - सार्वधातुकम् ङित् भवति पित् न ।
५६ - ५८ - एवम् तावत् पितः ङित्त्वम् प्रतिषिद्धम् ।
५७ - ५८ - ततः असंयोगात् लिट् कित् भवति इति ङित् च पित् न भवति ।
५८ - ५८ - एवम् ङितः पित्त्वम् प्रतिषिद्धम् ।
१ - ६ - शायच् छन्दसि सर्वत्र ।
२ - ६ - शायच् छन्दसि सर्वत्र इति वक्तव्यम् ।
३ - ६ - क्व सर्वत्र ।
४ - ६ - हौ च अहौ च ।
५ - ६ - किम् प्रयोजनम् ।
६ - ६ - महीअस्कभायत् यः अस्कभायत् उद्गृभायत उन्मथायत इत्यर्थम् ।
१ - ४३ - योगविभागः कर्तव्यः ।
२ - ४३ - व्यत्ययः भवति स्यादीनाम् इति ।
३ - ४३ - आण्डा शुष्णस्य भृ̄दति ।
४ - ४३ - भिनत्ति इति प्राप्ते ।
५ - ४३ - सः च न मरति ।
६ - ४३ - मिर्यते इति प्राप्ते ।
७ - ४३ - ततः बहुलम्. बहुलम् छन्दसि विषये सर्वे विधयः भवन्ति इति ।
८ - ४३ - सुपाम् व्यत्ययः ।
९ - ४३ - तिङाम् व्यत्ययः ।
१० - ४३ - वर्णव्यत्ययः ।
११ - ४३ - लिङ्गव्यत्ययः ।
१२ - ४३ - कालव्यत्ययः ।
१३ - ४३ - पुरुषव्यत्ययः ।
१४ - ४३ - आत्मनेपदव्यत्ययः ।
१५ - ४३ - परस्मैपदव्यत्ययः ।
१६ - ४३ - सुपाम् व्यत्ययः ।
१७ - ४३ - युक्ता माता आसीत् धुरि दक्षिणायाः ।
१८ - ४३ - दक्षिणायाम् इति प्राप्ते ।
१९ - ४३ - तिङाम् व्यत्ययः ।
२० - ४३ - चषालम् ये अश्वयूपाय तक्षति ।
२१ - ४३ - तक्षन्ति इति प्राप्ते ।
२२ - ४३ - वर्णव्यत्ययः ।
२३ - ४३ - त्रिष्टुभौजः शुभितम् उग्रवीरम् ।
२४ - ४३ - सुहितम् इति प्राप्ते ।
२५ - ४३ - लिङ्गव्यत्ययः ।
२६ - ४३ - मधोः गृह्णाति ।
२७ - ४३ - मधोः तृप्ताः इव आसते ।
२८ - ४३ - मधुनः इति प्राप्ते ।
२९ - ४३ - कालव्यत्ययः ।
३० - ४३ - श्वः अग्नीन् आधास्यमानेन ।
३१ - ४३ - श्वः सोमेन यक्ष्यमाणेन ।
३२ - ४३ - आधाता यष्टा इति एवम् प्राप्ते ।
३३ - ४३ - पुरुषव्यत्ययः ।
३४ - ४३ - अधा सः वीरैः दशभिः वियूयाः ।
३५ - ४३ - वियूयात् इति प्राप्ते ।
३६ - ४३ - आत्मनेपदव्यत्ययः ।
३७ - ४३ - ब्रह्म्नचारिणम् इच्छते ।
३८ - ४३ - इच्छति इति प्राप्ते ।
३९ - ४३ - परस्मैपदव्यत्ययः ।
४० - ४३ - प्रतीपम् अन्यः ऊर्मिः युध्यति ।
४१ - ४३ - युध्यते इति प्राप्ते ।
४२ - ४३ - सुप्तिङुपग्रहलिङ्गनराणाम् काल्हलच्स्वरकर्तृयङाम् च व्यत्ययम् इच्छति शास्त्रकृत् एषाम् ।
४३ - ४३ - सः अपि च सिध्यति बाहुलकेन ।
१ - २७ - अयम् आशिषि अङ् विधीयते ।
२ - २७ - तस्य किम् प्रयोजनम् ।
३ - २७ - आशिषि अङः प्रयोजनम् स्थागागमिवचिविदयः ।
४ - २७ - स्था ।
५ - २७ - उप स्थेषम् वृषभम् ।
६ - २७ - स्था ।
७ - २७ - गा ।
८ - २७ - अञ्जसा सत्यम् उप गेषम् ।
९ - २७ - गा ।
१० - २७ - गमि ।
११ - २७ - यज्ञेन प्रतिष्ठाम् गमेयम् ।
१२ - २७ - गमि ।
१३ - २७ - वचि ।
१४ - २७ - मन्त्रम् वोचेम अग्नये ।
१५ - २७ - वचि ।
१६ - २७ - विदि ।
१७ - २७ - विदेयम् एनाम् मनसि प्रविष्टाम् ।
१८ - २७ - शकिरुहोः च इति वक्तव्यम् ।
१९ - २७ - शकेम त्वा समिधम् ।
२० - २७ - अस्रवन्तीम् आ रुहेम स्वस्तये ।
२१ - २७ - दृशोः अक् पितरम् च दृशेयम् मातरम् च ।
२२ - २७ - दृशोः अक् वक्तव्यः पितरम् च दृशेयम् मातरम् च इति एवमर्थम् ।
२३ - २७ - इह उपस्थेयाम इति आट् अपि वक्तव्यः ।
२४ - २७ - न हि अङा एव सिध्यति ।
२५ - २७ - न वक्तव्यः ।
२६ - २७ - सार्वधातुकत्वात् सलोपः आर्धधातुकत्वात् एत्वम् ।
२७ - २७ - द्तत्र उभयलिङ्गत्वात् सिद्धम् ।
१ - १५ - वत्करणम् किमर्थम् ।
२ - १५ - स्वाश्रयम् अपि यथा स्यात् ।
३ - १५ - भिद्यते कुशूलेन इति ।
४ - १५ - अकर्मकाणाम् भावे लः भवति इति लः यथा स्यात् ।
५ - १५ - कर्मणा इति किमर्थम् ।
६ - १५ - करणाधिकरणाभ्याम् तुल्यक्रियः कर्ता यः सः कर्मवत् मा भूत् ।
७ - १५ - साधु असिः छिनत्ति ।
८ - १५ - साधु स्थाली पचति ।
९ - १५ - तुल्यक्रियः इति किमर्थम् ।
१० - १५ - पचति ओदनम् देवदत्तः ।
११ - १५ - तुल्यक्रियः इति उच्यमाने अपि अत्र प्राप्नोति ।
१२ - १५ - अत्र अपि हि कर्मणा तुल्यक्रियः कर्ता ।
१३ - १५ - न तुल्यक्रियग्रहणेन समानक्रियत्वम् अभिसम्बध्यते ।
१४ - १५ - किम् तर्हि ।
१५ - १५ - यस्मिन् कर्मणि कर्तृभूते अपि तद्वत् क्रिय लक्ष्यते यथा कर्मणि सः कर्मणा तुल्यक्रियः कर्ता कर्मवत् भवति इति ।
१ - ३१ - कर्मवत् अकर्मकस्य कर्ता ।
२ - ३१ - अकर्मकस्य कर्ता कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
३ - ३१ - किम् प्रयोजनम् ।
४ - ३१ - सकर्मकस्य कर्ता कर्मवत् मा भूत् इति ।
५ - ३१ - भिद्यमानः कुशूलः पात्राणि भिनत्ति ।
६ - ३१ - तथा कर्म दृष्टः चेत् समानधातौ ।
७ - ३१ - कर्म दृष्टः चेत् समानधातौ इति वक्तव्यम् ।
८ - ३१ - इह मा भूत् ।
९ - ३१ - पचति ओदनम् देवदत्तः ।
१० - ३१ - राध्यति ओधनः स्वयम् एव ।
११ - ३१ - तथा कर्मस्थभावकानम् कर्मस्थक्रियाणाम् च ।
१२ - ३१ - कर्मस्थभावकानम् कर्मस्थक्रियाणाम् वा कर्ता कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
१३ - ३१ - कर्तृस्थभावकानाम् कर्तृस्थक्रियाणाम् वा कर्ता कर्मवत् मा भूत् इति ।
१४ - ३१ - यत् तावत् उच्यते अकर्मकस्य कर्ता कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् इति ।
१५ - ३१ - न वक्तव्यम् ।
१६ - ३१ - वक्ष्यति एतत् ।
१७ - ३१ - सकर्मकाणाम् प्रतिषेधः अन्योन्यम् आश्लिष्यतः इति ।
१८ - ३१ - यत् अपि उच्यते कर्म दृष्टः चेत् समानधातौ इति वक्तव्यम् इति ।
१९ - ३१ - न वक्तव्यम् ।
२० - ३१ - धातोः इति वर्तते ।
२१ - ३१ - धातोः कर्मणः कतुर्ः अयम् कर्मवद्भावः अतिदिश्यते ।
२२ - ३१ - तत्र सम्बन्धात् एतत् गन्तव्यम् यस्य धातोः यत् कर्म तस्य चेत् कर्ता स्यात् इति ।
२३ - ३१ - तत् यथा धातोः कर्मणि अण् भवति इति ।
२४ - ३१ - तत्र सम्बन्धात् एतत् गम्यते यस्य धातोः यत् कर्म इति ।
२५ - ३१ - इह मा भूत् ।
२६ - ३१ - आहर कुम्भम् करोति कटम् इति ।
२७ - ३१ - यत् अपि उच्यते कर्मस्थभावकानम् कर्मस्थक्रियाणाम् वा कर्ता कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
२८ - ३१ - कर्तृस्थभावकानाम् कर्तृस्थक्रियाणाम् वा कर्ता कर्मवत् मा भूत् इति ।
२९ - ३१ - न वक्तव्यम् ।
३० - ३१ - कर्मस्थया क्रियया अयम् कर्तारम् उपमिमीते ।
३१ - ३१ - न च कर्तृस्थभावकानाम् कर्तृस्थक्रियाणाम् वा कर्मणि क्रियायाः प्रवृत्तिः अस्ति ।
१ - १४ - किम् पुनः कर्मकर्तरि कर्माश्रयम् एव भवति आहोस्वित् कर्त्राश्रयम् अपि ।
२ - १४ - किम् च अतः ।
३ - १४ - यदि कर्माश्रयम् एव चङ्शप्कृद्विधयः न सिध्यन्ति ।
४ - १४ - चङ् ।
५ - १४ - अचीकरत कटः स्वयम् एव ।
६ - १४ - शप् ।
७ - १४ - नमते दण्डः स्वयम् एव ।
८ - १४ - कृद्विधिः ।
९ - १४ - भिदुरम् काष्ठम् स्वयम् एव ।
१० - १४ - अथ कर्त्राश्रयम् अपि सिद्धम् एतत् भवति ।
११ - १४ - किम् तर्हि इति ।
१२ - १४ - आत्मनेपदशबादिविधिप्रतिषेधः ।
१३ - १४ - आत्मनेपदम् विधेयम् शबादीनाम् च प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१४ - १४ - उभयम् क्रियते न्यासे एव ।
१ - ६८ - किमर्थम् पुनः इदम् उच्यते ।
२ - ६८ - कर्मकर्तरि कर्तृत्वम् स्वातन्त्र्यस्य विवक्षितत्वात् । कर्मकर्तरि कर्तृत्वम् अस्ति ।
३ - ६८ - कुतः ।
४ - ६८ - स्वातन्त्र्यस्य विवक्षितत्वात् ।
५ - ६८ - स्वातन्त्र्येण एव अत्र कर्ता विवक्षितः ।
६ - ६८ - किम् पुनः सतः स्वातन्त्र्यस्य विवक्षा आहोस्वित् विवक्षामात्रम् ।
७ - ६८ - सतः इति आह ।
८ - ६८ - कथम् ज्ञायते ।
९ - ६८ - भिद्यते कुशूलेन इति ।
१० - ६८ - न च अन्यः कर्ता दृश्यते क्रिया च उपलभ्यते ।
११ - ६८ - किम् च भोः विग्रहवता एव क्रियायाः कर्त्रा भवितव्यम् न पुनः वातातपकालाः अपि कर्तारः स्युः ।
१२ - ६८ - भवेत् सिद्धम् यदि वातातपकालानाम् अन्यतमः कर्ता स्यात् ।
१३ - ६८ - यः तु खलु निवाते निरभिवर्षे अचिरकालकृतः कुशूलः भिद्यते तस्य न अन्यः कर्ता भवति अन्यत् अतः कुशूलात् ।
१४ - ६८ - यदि अपि तावत् अत्र एतत् शक्यते वक्तुम् यत्र अन्यः कर्ता न अस्ति इह तु कथम् न स्यात् लूयते केदारः स्वयम् एव इति यत्र असु देवदत्तः दात्रहस्तः समन्ततः विपरिपतन् दृश्यते ।
१५ - ६८ - अत्र अपि या असौ सुकरता नाम तस्याः न अन्यत् कर्ता भवति अन्यत् अतः केदारात् ।
१६ - ६८ - अस्ति प्रयोजनम् एतत् ।
१७ - ६८ - किम् तर्हि इति ।
१८ - ६८ - तत्र लान्तस्य कर्मवदनुदेशः ।
१९ - ६८ - तत्र लान्तस्य कर्मवदनुदेशः कर्तव्यः ।
२० - ६८ - लान्तस्य कर्ता कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
२१ - ६८ - इतरथा हि कृत्यक्तखलर्थेषु प्रतिषेधः ।
२२ - ६८ - अक्रियमाणे हि लग्रहणे कृत्यक्तखलर्थेषु प्रतिषेधः वक्तव्यः स्यात् ।
२३ - ६८ - कृत्य ।
२४ - ६८ - भेत्तव्यः कुशूलः इति कर्म ।
२५ - ६८ - सः यदा स्वातन्त्र्येण विवक्षितः तदा अस्य कर्मवद्भावः स्यात् ।
२६ - ६८ - तस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
२७ - ६८ - तस्मिन् प्रतिषिद्धि अकर्मकाणाम् भावे कृत्या भवन्ति इति भावे यथा स्यात् ।
२८ - ६८ - भेत्तव्यम् कुशूलेन इति ।
२९ - ६८ - क्त ।
३० - ६८ - भिन्नः कुशूलः इति कर्म ।
३१ - ६८ - सः यदा स्वातन्त्र्येण विवक्षितः तदा अस्य कर्मवद्भावः स्यात् ।
३२ - ६८ - तस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३३ - ६८ - तस्मिन् प्रतिषिद्धि अकर्मकाणाम् भावे क्तः भवति इति भावे क्तः यथा स्यात् ।
३४ - ६८ - भिन्नम् कुशूलेन ।
३५ - ६८ - खलर्थः ।
३६ - ६८ - ईषद्भेद्यः कुशूलः इति कर्म ।
३७ - ६८ - सः यदा स्वातन्त्र्येण विवक्षितः तदा अस्य कर्मवद्भावः स्यात् ।
३८ - ६८ - तस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३९ - ६८ - तस्मिन् प्रतिषिद्धे अकर्मकाणाम् भावे खल् भवति इति भावे यथा स्यात् ।
४० - ६८ - ईषद्भेद्यम् कुशूलेन इति ।
४१ - ६८ - तत् तर्हि लग्रहणम् कर्तव्यम् ।
४२ - ६८ - न कर्तव्यम् ।
४३ - ६८ - क्रियते न्यासे एव ।
४४ - ६८ - लिङि आशिषि अङ् इति द्विलकारकः निर्देशः ।
४५ - ६८ - सिद्धम् तु प्राकृतकर्मत्वात् ।
४६ - ६८ - सिद्धम् एतत् ।
४७ - ६८ - कथम् ।
४८ - ६८ - प्राकृतकर्मत्वात् ।
४९ - ६८ - प्राकृतम् एव एतत् कर्म यथा कटम् करोति शकटम् करोति ।
५० - ६८ - कथम् पुनः ज्ञायते प्राकृतम् एव एतत् कर्म इति ।
५१ - ६८ - आत्मसंयोगे अकर्मकर्तुः कर्मदर्शनात् ।
५२ - ६८ - आत्मसंयोगे अकर्मकर्तुः कर्म दृश्यते ।
५३ - ६८ - क्व ।
५४ - ६८ - हन्ति आत्मानम् ।
५५ - ६८ - हन्यत आत्मना इति ।
५६ - ६८ - विषमः उपन्यासः ।
५७ - ६८ - हन्ति आत्मानम् इति कर्म दृश्यते ।
५८ - ६८ - कर्ता न दृश्यते ।
५९ - ६८ - आत्मना हन्यते इति कर्ता दृश्यते ।
६० - ६८ - कर्म न दृश्यते ।
६१ - ६८ - पदलोपः च ।
६२ - ६८ - पदलोपः च द्रष्टव्यः ।
६३ - ६८ - हन्ति आत्मानम् आत्मना ।
६४ - ६८ - आत्मना हन्यते आत्मा इति ।
६५ - ६८ - कः पुनः आत्मानम् हन्ति कः वा आत्मना हन्यते ।
६६ - ६८ - द्वौ आत्मानौ अन्तरात्मा शरीरात्मा च ।
६७ - ६८ - अन्तरात्मा तत् कर्म करोति येन शरीरात्मा सुखदुःके अनुभवति ।
६८ - ६८ - शरीरात्मा तत् कर्म करोति येन अन्तरात्मा सुखदुःके अनुभवति ।
१ - ७४ - सकर्मकाणाम् प्रतिषेधः अन्योन्यम् आश्लिष्यतः इति ।
२ - ७४ - सकर्मकाणाम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - ७४ - किम् प्रयोजनम् ।
४ - ७४ - अन्योन्यम् आश्लिष्यतः ।
५ - ७४ - अन्योन्यम् संस्पृशतः ।
६ - ७४ - अन्योन्यम् गृह्णीतः इति ।
७ - ७४ - तपेः वा सकर्मकस्य वचनम् नियमार्थम् ।
८ - ७४ - तपेः वा सकर्मकस्य वचनम् नियमार्थम् भविष्यति ।
९ - ७४ - तपेः एव सकर्मकस्य न अन्यस्य सकर्मकस्य इति ।
१० - ७४ - तस्य तर्हि अन्यकर्मकस्य अपि प्राप्नोति ।
११ - ७४ - उत्तपति सुवर्णम् सुवर्णकारः ।
१२ - ७४ - उत्तप्यमानम् सुवर्णम् सुवर्णकारम् उत्तपति ।
१३ - ७४ - तस्य च तपःकर्मकस्य एव ।
१४ - ७४ - तस्य च तपःकर्मकस्य एव कर्ता कर्मवत् भवति न अन्यकर्मकस्य इति ।
१५ - ७४ - किम् इदम् तपः इति ।
१६ - ७४ - तपेः अयम् औणादिकः अस्कारः भावसाधनः ।
१७ - ७४ - कः प्रकृत्यर्थः कः प्रत्ययार्थः ।
१८ - ७४ - सः एव सन्तपः ।
१९ - ७४ - कथम् पुनः सः एव नाम प्रकृत्यर्थः स्यात् सः एव प्रत्ययार्थः ।
२० - ७४ - सामान्यतपेः अवयवतपिः कर्म भवति ।
२१ - ७४ - तत् यथा ।
२२ - ७४ - सः एतान् पोषान् अपुष्यत् गोपोषम् अश्वपोषम् रैपोषम् इति ।
२३ - ७४ - सामान्यपुषेः अवयविपुषिः कर्म भवति ।
२४ - ७४ - एवम् इह अपि सामान्यतपेः अवयवतपिः कर्म भवति ।
२५ - ७४ - दुहिपच्योः बहुलम् सकर्मकयोः ।
२६ - ७४ - दुहिपच्योः सकर्मकयोः कर्ता बहुलम् कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
२७ - ७४ - दुग्धे गौः पयः ।
२८ - ७४ - तस्मात् उदुम्बरः सः लोहितम् फलम् पच्यते ।
२९ - ७४ - बहुलवचनम् किमर्थम् ।
३० - ७४ - परस्मैपदार्थम् ।
३१ - ७४ - यदि एवम् न अर्थः बहुलवचनेन ।
३२ - ७४ - न हि परस्मैपदम् इष्यते ।
३३ - ७४ - सृजियुज्योः श्यन् तु ।
३४ - ७४ - सृजियुज्योः सकर्मकयोः कर्ता बहुलम् कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
३५ - ७४ - श्यन् तु भवति ।
३६ - ७४ - सृजेः श्रद्धोपपन्ने कर्तरि कर्मवद्भावः वाच्यः चिणात्मनेपदार्थः ।
३७ - ७४ - सृज्यते मालाम् ।
३८ - ७४ - असर्जि मालाम् ।
३९ - ७४ - यजेः तु न्याय्ये कर्मकर्तरि यकः अभावाय ।
४० - ७४ - युज्यते ब्रह्मचारी योगम् ।
४१ - ७४ - करणेन तुल्यक्रियः कर्ता बहुलम् ।
४२ - ७४ - करणेन तुल्यक्रियः कर्ता बहुलम् कर्मवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
४३ - ७४ - परिवारयन्ति कण्टकैः वृक्षम् ।
४४ - ७४ - परिवारयन्ते कण्टकाः वृक्षम् इति ।
४५ - ७४ - स्रवत्यादीनाम् प्रतिषेधः ।
४६ - ७४ - स्रवत्यादीनाम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
४७ - ७४ - स्रवति कुण्डिका उदकम् ।
४८ - ७४ - स्रवति कुण्डिकायाः उदकम् ।
४९ - ७४ - स्रवन्ति वलीकानि उदकम् ।
५० - ७४ - स्रवति वलीकेभ्यः उदकम् इति ।
५१ - ७४ - सः तर्हि प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
५२ - ७४ - न वक्तव्यः ।
५३ - ७४ - तुल्यक्रियः इति उच्यते ।
५४ - ७४ - क्रियान्तरम् च अत्र गम्यते ।
५५ - ७४ - इह तावत् स्रवति कुण्डिका उदकम् इति ।
५६ - ७४ - विसृजति इति गम्यते ।
५७ - ७४ - स्रवति कुण्डिकायाः उदकम् इति ।
५८ - ७४ - निष्क्रामति इति गम्यते ।
५९ - ७४ - स्रवन्ति वलीकानि उदकम् इति ।
६० - ७४ - विसृजन्ति इति गम्यते ।
६१ - ७४ - स्रवति वलीकेभ्यः उदकम् इति ।
६२ - ७४ - पतति इति गम्यते ।
६३ - ७४ - भूषाकर्मकिरतिसनाम् च अन्यत्र आत्मनेपदात् ।
६४ - ७४ - भूषाकर्मकिरतिसनाम् च प्रतिषेधः वक्तव्यः अन्यत्र आत्मनेपदात् ।
६५ - ७४ - भूषयते कन्या स्वयम् एव ।
६६ - ७४ - अबुभूषत कन्या स्वयम् एव ।
६७ - ७४ - मण्डयते कन्या स्वयम् एव ।
६८ - ७४ - अममण्डत कन्या स्वयम् एव ।
६९ - ७४ - किरति ।
७० - ७४ - अवकिरते हस्ती स्वयम् एव ।
७१ - ७४ - अवाकीर्ष्ट हस्ती स्वयम् एव ।
७२ - ७४ - सन् ।
७३ - ७४ - चिकीर्षते कटः स्वयम् एव ।
७४ - ७४ - अचिकीर्षिष्ट कटः स्वयम् एव ।
१ - १५ - यक्चिणोः प्रतिषेधे हेतुमण्णिश्रिब्रूञाम् उपसङ्ख्यानम् ।
२ - १५ - यक्चिणोः प्रतिषेधे हेतुमण्णिश्रिब्रूञाम् उपसङ्ख्यानम् कर्तव्यम् ।
३ - १५ - णि ।
४ - १५ - कारयते कटः स्वयम् एव ।
५ - १५ - अचीकरत कटः स्वयम् एव ।
६ - १५ - णि ।
७ - १५ - श्रि ।
८ - १५ - उच्छ्रयते दण्डः स्वयम् एव ।
९ - १५ - उदशिश्रियत दण्डः स्वयम् एव ।
१० - १५ - श्रि ।
११ - १५ - ब्रूञ् ।
१२ - १५ - ब्रूते कथा स्वयम् एव ।
१३ - १५ - अवोचत कथा स्वयम् एव ।
१४ - १५ - भारद्वाजीयाः पठन्ति ।
१५ - १५ - यक्चिणोः प्रतिषेधे णिश्रिग्रन्थिब्रूञात्मनेपदाकर्मकाणाम् उपसङ्ख्यानम् इति ।
१ - ५७ - कुषिरजोः श्यन्विधाने सार्वधातुकवचनम् ।कुषिरजोः श्यन्विधाने सार्वधातुकग्रहणम् कर्तव्यम् ।
२ - ५७ - अवचने हि लिङ्लिटोः प्रतिषेधः ।
३ - ५७ - अक्रियमाणे हि सार्वधातुकग्रहणे लिङ्लिटोः प्रतिषेधः वक्तव्यः स्यात् ।
४ - ५७ - चुकुषे पादः स्वयम् एव ।
५ - ५७ - ररञ्जे वस्त्रम् स्वयम् एव ।
६ - ५७ - कोषिषीष्ट पादः स्वयम् एव ।
७ - ५७ - रङ्क्षीष्ट वस्त्रम् स्वयम् एव ।
८ - ५७ - क्रियमाणे अपि सार्वधातुकग्रहणे इह प्राप्नोति ।
९ - ५७ - कति इह कुष्णाणाः पादाः ।
१० - ५७ - श्यना च स्यादीनाम् बाधनम् प्राप्नोति ।
११ - ५७ - कोषिष्यते पादः स्वयम् एव ।
१२ - ५७ - रङ्क्ष्यते वस्त्रम् स्वयम् एव ।
१३ - ५७ - अकोषि पादः स्वयम् एव ।
१४ - ५७ - अरञ्जि वस्त्रम् स्वयम् एव ।
१५ - ५७ - यत् तावत् उच्यते सार्वधातुकग्रहणम् कर्तव्यम् इति ।
१६ - ५७ - प्रकृतम् अनुवर्तते ।
१७ - ५७ - क्व प्रकृतम् ।
१८ - ५७ - सार्वधातुके यक् इति ।
१९ - ५७ - यदि तत् अनुवर्तते पूर्वस्मिन् योगे किम् समुच्चयः ।
२० - ५७ - ले च सार्वधातुके च इति ।
२१ - ५७ - आहोस्वित् लग्रहणम् सार्वधातुकविशेषणम् ।
२२ - ५७ - किम् च अतः ।
२३ - ५७ - यदि समुच्चयः कति इह भिन्दानाः कुशूलाः इति अत्र अपि प्राप्नोति ।
२४ - ५७ - अथ लग्रहणम् सार्वधातुकविशेषणम् लिङ्लिटोः न सिध्यति ।
२५ - ५७ - बिभिदे कुशूलः स्वयम् एव ।
२६ - ५७ - भित्सीष्ट कुशूलः स्वयम् एव इति ।
२७ - ५७ - अस्तु लग्रहणम् सार्वधातुकविशेषणम् ।
२८ - ५७ - ननु च उक्तम् लिङ्लिटोः न सिध्यति इति ।
२९ - ५७ - लिङ्लिड्ग्रहणम् अपि प्रकृतम् अनुवर्तते ।
३० - ५७ - क्व प्रकृतम् ।
३१ - ५७ - कास् प्रत्ययात् आम् अमन्त्रे लिटि लिङि आशिषि आङ् इति ।
३२ - ५७ - एवम् च कृत्वा सः अपि अदोषः भवति यत् उक्तम् कति इह कुष्णाणाः पादाः इति प्राप्नोति ।
३३ - ५७ - अत्र अपि लविशिष्टम् सार्वधातुकग्रहणम् अनुवर्तते ।
३४ - ५७ - यत् अपि उच्यते श्यना च स्यादीनाम् बाधनम् प्राप्नोति ।
३५ - ५७ - यक्प्रतिषेधसम्बन्धेन श्यनं वक्ष्यामि ।
३६ - ५७ - न दुहस्नुनमाम् यक्चिणौ ।
३७ - ५७ - ततः कुषिरजोः प्राचाम् यक्चिणौ न भवतः ।
३८ - ५७ - ततः श्यन् परस्मैपदम् च इति ।
३९ - ५७ - यथा एव तर्हि यकः विषये श्यन् भवति एवम् चिणः अपि विषये प्राप्नोति ।
४० - ५७ - अकोषि पादः स्वयम् एव ।
४१ - ५७ - अरञ्जि वस्त्रम् स्वयम् एव इति ।
४२ - ५७ - एवम् तर्हि द्वितीयः योगविभागः करिष्यते ।
४३ - ५७ - न दुहस्नुनमाम् चिण् भवति ।
४४ - ५७ - ततः यक् ।
४५ - ५७ - यक् च न भवति दुहस्नुनमाम् ।
४६ - ५७ - ततः कुषिरजोः प्राचाम् यक् न भवति ।
४७ - ५७ - ततः श्यन् परस्मैपदम् च ।
४८ - ५७ - अथ वा अनुवृत्तिः करिष्यते ।
४९ - ५७ - स्यतासी लृलुटोः ।
५० - ५७ - च्लि लुङि ।
५१ - ५७ - च्लेः सिच् भवति ।
५२ - ५७ - कर्तरि शप् स्यतासी लृलुटोः च्लि लुङि च्लेः सिच् भवति ।
५३ - ५७ - कुषिरजोः प्राचाम् श्यन् परस्मैपदम् च स्यतासी लृलुटोः च्लि लुङि च्लेः सिच् भवति इति ।
५४ - ५७ - अथ वा अन्तरङ्गाः स्यादयः ।
५५ - ५७ - का अन्तरङ्गता ।
५६ - ५७ - लकारावस्थायाम् एव स्यादयः ।
५७ - ५७ - सार्वधातुके श्यन् ।
१ - ९५ - आ कुतः अयम् धात्वधिकारः ।
२ - ९५ - किम् प्राक् लादेशात् आहोस्वित् आ तृतीयाध्यायपरिसमाप्तेः ।
३ - ९५ - धातुवधिकारः प्राक् लादेशात् ।
४ - ९५ - प्राक् लादेशात् धात्वधिकारः ।
५ - ९५ - लादेशे हि व्यवहितत्वात् अप्रसिद्धिः ।
६ - ९५ - अनुवर्तमाने हि लादेशे धात्वधिकारे व्यवहितव्ता अप्रसिद्धिः स्यात् ।
७ - ९५ - किम् च स्यात् ।
८ - ९५ - आद्ये योगे न व्यवाये तिङः स्युः । आद्ये योगे विकरणैः व्यवहितत्वात् तिङः न स्युः ।
९ - ९५ - पचति पठति ।
१० - ९५ - इदम् इह सम्प्रधार्यम् ।
११ - ९५ - विकरणाः क्रियन्ताम् आडेशाः इति ।
१२ - ९५ - किम् अत्र कर्तव्यम् ।
१३ - ९५ - परत्वात् आदेशाः ।
१४ - ९५ - नित्याः विकरणाः ।
१५ - ९५ - कृतेषु आदेशेषु प्राप्नुवन्ति अकृतेषु अपि प्राप्नुवन्ति ।
१६ - ९५ - नित्यत्वात् विकरणेषु कृतेषु विकरणैः व्यवहितत्वात् आदेशाः न प्राप्नुवन्ति ।
१७ - ९५ - अनवकाशः तर्हि आदेशाः ।
१८ - ९५ - सावकाशाः आदेशाः ।
१९ - ९५ - कः अवकाशः ।
२० - ९५ - ये एते लुग्विकरणाः श्लुविकरणाः च लिङ्लिटौ च ।
२१ - ९५ - न स्यात् एत्वम् टेः टिताम् यत् विधत्ते ।
२२ - ९५ - यत् च टित्सञ्ज्ञानाम् एत्वम् विधत्ते तत् च विकरणैः व्यवहितत्वात् न स्यात् ।
२३ - ९५ - एशः शित्त्वम् । एकारः च शित् कर्तव्यः ।
२४ - ९५ - किम् प्रयोजनम् ।
२५ - ९५ - शित् सर्वस्य इति सर्वादेशः यथा स्यात् ।
२६ - ९५ - अक्रियमाणे हि शकारे तस्मात् इति उत्तरस्य आदेः इति तकारस्य एत्वे कृते द्वयोः एकारयोः श्रवणम् प्रसज्येत ।
२७ - ९५ - निवृत्ते पुनः लादेशे धात्वधिकारे अलः अन्त्यस्य विधयः भवन्ति इति एकारस्य एकार्वचनने प्रयोजनम् न अस्ति इति कृत्वा अन्तरेण अपि शकारम् सर्वादेशः भविष्यति ।
२८ - ९५ - यत् च लोटः विधत्ते ।
२९ - ९५ - तत् च विकरणैः व्यवहितत्वात् न स्यात् ।
३० - ९५ - किम् पुनः तत् ।
३१ - ९५ - लोटः लङ्वत् एः उः सेः हि अपित् च वा छन्दसि इति ।
३२ - ९५ - यत् च अपि उक्तम् लङ्लिङोः तत् च न स्यात् ।
३३ - ९५ - किम् पुनः तत् ।
३४ - ९५ - नित्यम् ङितः इतः च तस्थस्थमिपाम् ताम्तम्तामः लिङः सीयुट् यासुट् परस्मैपदेषु उदात्तः ङित् च इति ।
३५ - ९५ - तस्मात् प्राक् लादेशात् धात्वधिकारः ।
३६ - ९५ - यदि प्राक् लादेशात् धात्वधिकारः अकारः शित् कर्तव्यः ।
३७ - ९५ - किम् प्रयोजनम् ।
३८ - ९५ - शित् सर्वस्य इति सर्वादेशः यथा स्यात् ।
३९ - ९५ - अनुवर्तमाने पुनः लादेशे धात्वधिकारे तस्मात् इति उत्तरस्य आदेः इति थकारस्य अत्वे कृते द्वयोः अकारयोः पररूपेण सिद्धम् रूपम् स्यात् ।
४० - ९५ - पेच यूयम् ।
४१ - ९५ - चक्र यूयम् इति ।
४२ - ९५ - ननु च निवृत्ते अपि लादेशे धात्वधिकारे अलः अन्त्यस्य विधयः भवन्ति इति अकारस्य अकार्वचनने प्रयोजनम् न अस्ति इति कृत्वा अन्तरेण अपि शकारम् सर्वादेशः भविष्यति ।
४३ - ९५ - अस्ति अन्यत् अकारस्य अकारवचने प्रयोजनम् ।
४४ - ९५ - किम् ।
४५ - ९५ - वक्ष्यति एतत् तत् अकारस्य अकारवचनम् समसङ्ख्यार्थम् इति ।
४६ - ९५ - आर्धधातुकसञ्ज्ञायाम् धातुग्रहणम् कर्तव्यम् धातोः परस्य आर्धधातुकसञ्ज्ञा यथा स्यात् ।
४७ - ९५ - इह मा भूत् ॒ वृक्ष्त्वम् वृक्षता इति ।
४८ - ९५ - तस्मात् लादेशे धात्वधिकारः अनुवर्त्यः ।
४९ - ९५ - ननु च उक्तम् आद्ये योगे न व्यवाये तिङः स्युः इति ।
५० - ९५ - न एषः दोषः ।
५१ - ९५ - आनुपूर्व्यात् सिद्धम् एतत् ।
५२ - ९५ - न अत्र अकृतेषु आदेशेषु विकरणाः प्राप्नुवन्ति ।
५३ - ९५ - किम् कारणम् ।
५४ - ९५ - सार्वधातुके विकरणाः उच्यन्ते ।
५५ - ९५ - न च अकृतेषु आदेशेषु सार्वधातुकत्वम् भवति ।
५६ - ९५ - ये तर्हि न एतस्मिन् विशेषे विधीयन्ते ।
५७ - ९५ - के पुनः ते ।
५८ - ९५ - स्यादयः ।
५९ - ९५ - तत्र अपि विहितविशेषणम् धातुग्रहणम् ।
६० - ९५ - धातोः विहितस्य लस्य इति ।
६१ - ९५ - यदि एवम् विन्दति इति णलादयः प्राप्नुवन्ति ।
६२ - ९५ - धातुना अत्र विहितम् विशेषयिष्यामः विदिना च आनतर्यम् ।
६३ - ९५ - धातोः विहितस्य लस्य विदेः अनन्तरस्य इति ।
६४ - ९५ - इह तर्हि अजक्षिष्यन् अजागैर्ष्यन् इति अभ्यस्तात् झेः जुस् भवति इति जुस्भावः प्राप्नोति ।
६५ - ९५ - अत्र अपि धातुना विहितम् विशेषयिष्यामः अभ्यस्तेन आनन्तर्यम् ।
६६ - ९५ - धातोः विहितस्य अभस्तात् अनन्तरस्य इति ।
६७ - ९५ - आतः इति अत्र कथम् विशेषयिष्यसि ।
६८ - ९५ - यदि तावत् धातुग्रहणम् विहितविशेषणम् आकारग्रहणम् आनन्तर्यविशेषणम् अलुनन् इति अत्र अपि प्राप्नोति ।
६९ - ९५ - अथ आकारग्रहणम् विहितविशेषणम् धातुग्रहणम् आनन्तर्यविशेषणम् अपिबन् इति अत्र अपि प्राप्नोति ।
७० - ९५ - अस्तु तर्हि धातुग्रहणम् विहितविशेषणम् आकारग्रहणम् आनन्तर्यविशेषणम् ।
७१ - ९५ - ननु च उक्तम् अलुनन् इति अत्र अपि प्राप्नोति इति ।
७२ - ९५ - न एषः दोषः ।
७३ - ९५ - लोपे कृते न भविष्यति ।
७४ - ९५ - न अत्र लोपः प्राप्नोति ।
७५ - ९५ - किम् कारणम् ।
७६ - ९५ - ईत्वेन बाध्यते ।
७७ - ९५ - न अत्र ईत्वम् प्राप्नोति ।
७८ - ९५ - किम् कारणम् ।
७९ - ९५ - अन्तिभावेन बाध्यते ।
८० - ९५ - न अत्र अन्तिभावः प्राप्नोति ।
८१ - ९५ - किम् कारणम् ।
८२ - ९५ - जुस्भावेन बाध्यते ।
८३ - ९५ - न अत्र जुस्भावः प्राप्नोति ।
८४ - ९५ - किम् कारणम् ।
८५ - ९५ - लोपेन बाध्यते ।
८६ - ९५ - लोपः ईत्वेन ईत्वम् अन्तिभावेन अन्तिभावः जुस्भावेन जुस्भावः लोपेन इति चक्रकम् अव्यवस्था प्रसज्येत ।
८७ - ९५ - न अस्ति चक्रकप्रसङ्गः ।
८८ - ९५ - न हि अव्यवस्थाकारिणा शास्त्रेण भवितव्यम् ।
८९ - ९५ - शास्त्रेण नाम व्यवस्थाकारिणा भवितव्यम् ।
९० - ९५ - न च अत्र हलादिना मुहूर्तम् अपि शक्यम् अवस्थातुम् ।
९१ - ९५ - तावति एव अन्तिभावेन भवितव्यम् ।
९२ - ९५ - अन्तिभावे कृते लोपः ।
९३ - ९५ - लोपेन व्यवस्था भविष्यति ।
९४ - ९५ - यत् अपि उच्यते एशः शित्त्वम् इति ।
९५ - ९५ - क्रियते न्यासे एव ।
१ - ४१ - कानि पुनः अस्य योगस्य प्रयोजनानि ।
२ - ४१ - प्रयोजनम् प्रातिपदिकप्रतिषेधः ।
३ - ४१ - प्रातिपदिकप्रतिषेधः प्रयोजनम् ।
४ - ४१ - धातोः तव्यादयः यथा स्युः ।
५ - ४१ - प्रातिपदिकात् मा भूवन् इति ।
६ - ४१ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
७ - ४१ - साधने ताव्यादयः विधीयन्ते साधनम् च क्रियायाः ।
८ - ४१ - क्रियाभावात् साधनाभावः ।
९ - ४१ - साधनाभावात् असति अपि धात्वधिकारे प्रातिपदिकात् तव्यादयः न भविष्यन्ति ।
१० - ४१ - स्वपादिषु ।
११ - ४१ - स्वपादिषु तर्हि प्रयोजनम् ।
१२ - ४१ - स्वपिति ।
१३ - ४१ - सुपति इति मा भूत् ।
१४ - ४१ - अङ्गसञ्ज्ञा च ।
१५ - ४१ - अङ्गसञ्ज्ञा च प्रयोजनम् ।
१६ - ४१ - यस्मात् प्रत्ययविधिः तदादि प्रत्यये अङ्गम् इति धातोः अङ्गसञ्ज्ञा सिद्धा भवति ।
१७ - ४१ - कृत्सञ्ज्ञा च ।
१८ - ४१ - कृत्सञ्ज्ञा च प्रयोजनम् ।
१९ - ४१ - धातुविहितस्य प्रत्ययस्य कृत्सञ्ज्ञा सिद्धा भवति ।
२० - ४१ - उपपदसञ्ज्ञा च. उपपदसञ्ज्ञा च प्रयोजनम् ।
२१ - ४१ - तत्र एतस्मिन् धात्वधिकारे सप्तमीनिर्दिष्टम् उपपदस्ञ्ज्ञम् भवति इति उपपदसञ्ज्ञा सिद्धा भवति ।
२२ - ४१ - कृदुपपदसञ्ज्ञे तावन् न प्रयोजनम् ।
२३ - ४१ - अधिकारात् अपि एते सिद्धे ।
२४ - ४१ - स्वपादिषु तर्हि अङ्गसञ्ज्ञा च प्रयोजनम् ।
२५ - ४१ - धातुग्रहणम् अनर्थकम् यङ्विधौ धात्वधिकारात् ।
२६ - ४१ - धातुग्रहणम् अनर्थकम् ।
२७ - ४१ - किम् कारणम् ।
२८ - ४१ - यङ्विधौ धात्वधिकारात् ।
२९ - ४१ - यङ्विधौ धातुग्रहणम् प्रकृतम् अनुवर्तते ।
३० - ४१ - तत् च अवश्यम् अनुवर्त्यम् ।
३१ - ४१ - अनधिकारे हि अङ्गसञ्ज्ञाभावः ।
३२ - ४१ - अनधिकारे हि सति अङ्गसञ्ज्ञायाः अभावः स्यात् ।
३३ - ४१ - करिष्यति हरिष्यति इति ।
३४ - ४१ - यद् तत् अनुवर्तते चूर्णचुरादिभ्यः णिच् भवति धातोः च इति धातुमात्रात् णिच् प्राप्नोति ।
३५ - ४१ - हेतुमद्वचनम् तु ज्ञापकम् अन्यत्राभावस्य ।
३६ - ४१ - यत् अयम् हेतुमति च इति आह तत् ज्ञापयति आचार्यः न धातुमात्रात् णिच् भवति इति ।
३७ - ४१ - इह तर्हि कण्ड्वादिभ्यः यक् भवति धातोः च इति धातुमात्रात् यक् प्राप्नोति ।
३८ - ४१ - कण्ड्वादिषु च व्यपदेशिवद्वचनात् ।
३९ - ४१ - यत् अयम् कण्ड्वादिभ्यः यक् भवति इति आह तत् ज्ञापयति आचार्यः न धातुमात्रात् यक् भवति इति ।
४० - ४१ - अथ वा कण्ड्वादिभ्यः धातुग्रहणेन अभिसम्भन्त्स्यामः ।
४१ - ४१ - कण्ड्वादिभ्यः धातुभ्यः इति ।
N/A
References : N/A
Last Updated : January 17, 2018
TOP