Dictionaries | References

वानर

   { vānarḥ, vānara (monkey) }
Script: Devanagari

वानर     

Puranic Encyclopaedia  | English  English
VĀNARA (MONKEY)   Monkeys are given a prominent place in the Purāṇas. Considering them as born in the family of Hanūmān, an ardent devotee of Śrī Rāma, some worship monkeys. It is mentioned in [Vālmīki Rāmāyaṇa] that the monkeys got a prominent place first among the gods and spirits. It is stated in [Vālmīki Rāmāyaṇa, Kiṣkindhā Kāṇḍa, Sarga 33] , that the leaders of the monkeys were Bāli, Sugrīva, Aṅgada, Mainda, Gavaya, Dvivida, Gavākṣa, Gaja, Śarabha, Sūryākṣa, Hanūmān, Vidyunmālī, Vīrabāhu, Subāhu, Nala, Kumuda, Jāmbavān, Tāra, Supāṭala, Sunetra, Nīla and Dadhivaktra. The social life of the monkeys, is described as follows in the [Vālmīki Rāmāyaṇa, Kiṣkindhā Kāṇḍa, Sarga 33] . “Mahendra mountain, the Himālayas, the Vindhya mountain, the peaks of Kailāsa and Śveta mountain, Mandara mountain etc. are the places mostly inhabited by monkeys. On the mountains shining like the rising sun, on the east of the western ocean also monkeys live. The Monkeys which inhabit black soil are blue in colour. Monkeys which live in red arsenic caves are yellow in colour. Those which live in Mahā Meru and Dhūmra (smoky) mountain have the colour of the rising sun and are drunkards.”

वानर     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
See : बंदर, कपि, बंदर

वानर     

वानर n.  दक्षिण भारत में निवास करनेवाला एक प्राचीन मानवजातिसमूह, जिसका अत्यंत गौरवपूर्ण उल्लेख वाल्मीकि-रामायण में प्राप्त है । इन लोगों का राज्य किष्किंधा में था एवं वालिन, सुग्रीव एवं अगद उनके राजा थे । वानरराज सुग्रीव का प्रमुख अमात्य हनुमत् था, जो आगे चल कर भारतीयों की प्रमुख देवता बन गया। सुग्रीव, हनुमत् आदि वानरों की सहाय्यता से ही राम दाशरथि ने लंका के बलाढ्य राक्षस राजा रावण को परास्त किया (राम दशरथि देखिये) ।
वानर n.  रामायण में निर्दिष्ट वानर, मनुष्यों की तरह बुद्धिसंपन्न हैं, मानवभाषा बोलते हैं, कपड़े पहनते हैं, घरों में निवास करते हैं, विवाह संस्कार को मान्यता देते है । एवं राजा के शासन के अधीन रहते है । इससे स्पष्ट है कि, रामायणकाल में ये लोग आज की तरह गिरे हुए जानवर नहीं, बल्कि वास्तव में एक मानवजाति के लोग थे ।
वानर n.  इन ग्रंथों में वानरों को हरि नामांतर दिया गया है, एवं उन्हें पुलह एवं हरिभद्रा की संतान बताया गया है । ब्रह्मांड के अनुसार, पुलह ऋषि की कुल बारह पत्नियाँ थी, जो क्रोधा की कन्याएँ थी । उनके नाम निम्न थेः---१. हरिभद्रा; २. मृगी; ३. मृगमंदा; ४. इरावती; ५. भूता; ६. कपिशा; ७. दंष्ट्रा; ८. ऋषा, ९. तिर्या; १०. श्र्वेता; ११. सरमा; १२. सुरसा [ब्रह्मांड. ३.७. १७१-१७३] । अपनी उपर्युक्त पत्नियों से पुलह को अनेकानेक प्राणि पुत्र के रूप में प्राप्त हुए, जिनमें से हरिभद्रा की संतति निम्नप्रकार थी;---वानर, गोलांगुल, नील, द्वीपिन्, नील, मार्जार, तरक्षु, किन्नर। हरिभद्रा नामक माता से उत्पन्न होने के कारण, वानरों को ‘हरि’ नामांतर प्राप्त हुआ।
वानर n.  ब्रह्मांड में वानरों के ग्यारह प्रमुख कुल दिये है, जिनके नाम निम्नप्रकार हैः- द्वीपिन्, शरभ, सिंह, व्याघ्र, नील, शल्यक, कक्ष, मार्जार, लोहास, वानर, मायाय। ये सारे वानर किष्किंधा में रहते थे, एवं उनका राजा वालिन् था [ब्रह्मांड. ३.७.१७६,३२०]
वानर n.  ब्रह्मांड में ऋक्ष, सुग्रीव, केसरी एवं अग्नि इन चार प्रमुख वानरों के वंश निम्नप्रकार दिये गये हैः-- (१) ऋक्षशाखाः ऋक्ष (पत्नी विरजाकन्या चारुहासिनी)-महेंद्र-सुग्रीव एवं वालिन् (पत्नी सुपेणकन्या तारा) - अंगद (मैंदकन्या) - ध्रुव [ब्रह्मांड. ३.७.२४६-२७५] । (२) सुग्रीवशाखा;---ऋक्ष-सुग्रीव (पत्नी पनसकन्या रुमा) - तीन पुत्र। (3) केसरीशाखा;---केसरिन् (पत्नी कुंजरकन्या अंजना)- हनुमत्, श्रुतिमत्, केतुमत्, मतिमत्, धृतिमत्। (4) अग्निशाखा;---अग्नि-नल-तार, कुसुम, पनस, गंधमादन, रुपश्री, विभव, गवय, विकट, सर, सुषेण, सधनु, सुबंधु, शतदुंदुभि आदि [ब्रह्मांड. ३.७.२४५]
वानर n.  इन ग्रंथों में राक्षस एवं वानर इन दोनों को एक ही विद्याधरवंश की विभिन्न शाखाएँ मानी गयी है । ये दोनों जातियॉं मानववंशीय ही थी, किंतु उन्हे आकाशगमित्व, कामरूपित्त्व आदि ऐंद्रजालिक विद्याएँ अवगत थी । वानरवंशीय विद्याधरों की ध्वजाओं तथा महलों तथा के शिखरों पर वानर की प्रतिमा रहती थी ।
वानर n.  चिं. वि. वैद्य के अनुसार, ये सचमुच ही वानर के समान दिखते थे, अतः इन्हे वानर नाम प्राप्त हुआ था । कई अन्य अभ्यासकों के अनुसार, आजकल के आदिवासियों के समान ये लोग वानर, ऋक्ष, गीध आदि की पूजा करते थे । इसी कारण इन विभिन्न प्राणियों की पूजा करनेवाले आदिवासियों को क्रमशः वानर, ऋक्ष (जांबवत्), एवं गीध (जटायु, संपति) नाम प्राप्त हुए। रे. बुल्के के अनुसार, रामकथा में निर्दिष्ट वानर विंध्यप्रदेश एवं मध्यभारत में रहनेवाली अनार्य जातियाँ थी । छोटा नागपूर में रहनेवाली उराओं तथा मुण्डा जातियों में, आज भी तिग्गा, हलमान, बजरंग, गड़ी नामक गोत्र प्राप्त हैं, जिन सब का अर्थ ‘बंदर’ ही है । सिंघभूम की भुईयाँ जाति के लोक अपना वंश ‘पवन’ अथवा ‘हनुमत’ बताते हैं [बुरुके, रामकथा पृ. १२१-१२२]

वानर     

कोंकणी (Konkani) WN | Konkani  Konkani
noun  जाचें तोंड काळें आनी शेंपडी खूब लांब आसता असो एके तरेचो व्हड माकड   Ex. वानर पेवपाक कुशळ आसता
ONTOLOGY:
स्तनपायी (Mammal)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
वांदर
Wordnet:
asmলাংগুৰ বান্দৰ
bdहलु मोख्रा
benলঙ্গুর
gujલંગૂર
hinलंगूर
kanಲಾಂಗೂರ್
kasلَنٛگوٗر
malലംഗൂര്
marलंगूर
mniꯂꯡꯒꯨꯔ
oriହନୁମାଙ୍କଡ଼
sanवृक्षशायिकः
tamலங்கூர்
telలంగూర్
urdلنگور , ڈھینڈوا
noun  जाका शेंपडी आसना आनी आसल्यार लेगीत खूब ल्हान आसता असो माकडा सारको प्रयमेट   Ex. वानर आनी माकड दोन वेगळो जाती
ONTOLOGY:
वानर (Ape)स्तनपायी (Mammal)जन्तु (Fauna)सजीव (Animate)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
benকপি
hinकपि
oriକପି
panਅਪੂਛ ਬਾਂਦਰ
urdبوزنہ , بے دم کا بندر
See : माकड

वानर     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
The black-faced and long-tailed monkey, Semnipethicus Entellus.

वानर     

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English
n m  An ape, monkey.

वानर     

ना.  कपी , बंदर , मर्कर , माकड .

वानर     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
See : माकड

वानर     

पुन . मर्कट ; माकड ; काळ्या तोंडाचा , लांब शेपटीचा एक प्राणी . सत्वर जाऊनि वनाप्रति । वानर धरुनि आणावे । - ह ३१ . १०० . ( अप . ) वांदर , वान्नर . अंगीकारिले वान्नर । - दावि ४६ . [ सं . ]
०किवण   खत खट न . ( वानरास एखादी जखम झाली असतां त्याचे सर्व जातभाई येतात व त्यास सहानुभूति दाखवितात , पण प्रत्येकजण ती जखम उघडून पहातो त्यामुळे ती बरी न होतां त्यास फार दुःख होते . यावरुन ) उपद्रवकारक , अपायकारक सहानुभूति ; दुःख कमी व्हावयाच्या ऐवजी वाढण्यास कारण होणारे प्रयत्न ; मायेचे वरुन दिसावयास कमी करण्याकरितां पण प्रत्यक्ष दुःख वाढविण्याकरितां होणारे सहानुभूतिक प्रयत्न .
०खाद  स्त्री. वानरांची धाड ; ( ल . ) लुटालूट ; नासाडी ; उपद्रव .
०चेष्टा  स्त्री. 
वानराप्रमाणे केलेल्या खोड्या .
अविचाराच्या गोष्टी .
०तेल   वानरी तेल - न . ( पंचतंत्रातील ५ . ९ ) चंद्रराजाच्या कथेवरुन - प्रबलाच्या आश्रयाने स्वतःस निर्भय समजून अविचाराची वागणूक करणार्‍यावर आपत्ति येते यावरुन ) सर्वनाश ; सत्यनाश . ( क्रि० काढणे ) पुढे विनाशकाळे येणार भविष्य आले तेव्हा वानरीतेलाचा जैसा प्रकार तैसा प्रकार घडला . - भाब २ .
०तोंड्या वि.  माकडतोंड्या ; विद्रूप ; कुरुप .
०थेर   पुन . माकडचेष्टा ; चाळे ; खोड्या .
०दुःख  न. वानरकिवण पहा .
०दृष्टि  स्त्री. सूक्ष्म व काळजीपूर्वक पाहणे ; सूक्ष्म निरीक्षण . - वि . सूक्ष्म दृष्टीचा .
०भोजन  न. वानरासारखे प्रथम तोंडात अन्न भरुन घेऊन सावकाश खात , चावत बसणे .
०यूथ   पुन . वानरांची झुंड , जमाव , समूह , थवा . तंव तेथे वानरयूथ आले । - पंच
०लकडी  स्त्री. ( वानर शेकण्याकरितां लांकडे जमवितात पण ती पेटवतां न आल्यामुळे त्यांस शेक लागत नाही यावरुन ) न पेटतां धुमसणारी लाकडे .
०विचका  पु. अनेकांचा सल्ला घेतल्यामुळे कामाचा होणारा बिघाड ; कामाची कुचंबणा .
०विचकल्या   वेंचकुल्या स्त्रीअव . वानराप्रमाणे वेडीवांकडी तोंडे करुन केलेल्या चेष्टा ; वेडावणे ; वांकुल्या दाखविणे .
०शेक   शेकणी - शेकणीची लांकडे - पुस्त्रीन . ( वानर लांकडे जमवितात पण ती न पेटवतांच शेकण्याकरितां बसतात यावरुन ) न पेटणारी लांकडे ; पेटावयास कठिण असणारी लांकडे .
०क्षत  न. वानरखत पहा . वानरी स्त्री . वानराची मादी ; वानरीण . वानर्‍या वि . वानरतोंड्या किंवा वानरासारख्या चेष्टा करणारा . वानेर न्नर न्नेर पुन . ( अशिष्ट ) वानर पहा . वान्येरुं न . ( कों . ) वानर .

वानर     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
वानर  f. m. (prob.fr.वनर्, p.918) ‘forest-animal’, a monkey, ape (ifc.f(). ), [Mn.] ; [MBh.] &c.
वन   accord. to some for -नर.
a kind of incense, Olibanum, [L.]
आचार्य   (with ) N. of a writer on medicine, [Cat.]
वानर  mfn. mf()n. belonging to an ape or monkey, -like &c., [MBh.] ; [R.]

वानर     

वानरः [vānarḥ]   [वानं वनसंबन्धि फलादिकं राति-गृह्णाति रा-क; वा विकल्पेन नरो वा]
A monkey, an ape.
A kind of incense.-री A female monkey. -a. Belonging or relating to monkey; अन्यां योनिं समापन्नौ शार्गालीं वानरीं तथा [Mb.13.9.9.] -Comp.
-अक्षः   a wild goat.
-आघातः   the tree called Lodhra.
-इन्द्रः  N. N. of Sugrīva or of Hanumat.
-प्रियः   the tree called क्षीरिन् (Mar. खिरणी).

वानर     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
वानर  mf.  (-रः-री) An ape, a monkey.
 f.  (-री) Cowach, (Carpopogon pruriens.)
E. वान what relates to a wood, रा to get, aff. क, a Sylvan; or वा implying resemblance, and नर a man; or वन a wood, रस् to play, aff. ड, वनर, and अण् pleonasm added.
ROOTS:
वान रा वा नर वन रस् वनर अण्

Related Words

primate   वानर म्हणतें पहाट झाली म्हणजे घर बांधूं   वानर   सिंहपुच्छ वानर   हाउलर वानर   ह्रिसस वानर   ह्रीसस वानर   साकी वानर   गिबन वानर   गिब्बन वानर   गिलहरी वानर   आरशांत पाहणाराचे तीन प्रकारः नर, वीर आणि वानर   टीटी वानर   मकड़ा वानर   यत्नाचा बडीवार, वानर तरले सागर   दोन मांजरांचा खवा, वानर न्यायाधिशानें खुशाल खावा   कैपुचीन वानर   कैप्युचीन वानर   कोलोबस वानर   रीसस वानर   वानर काये जाणें आल्याची चक्की   वानर तेल   वानर लकडी   वुली वानर   capuchin   cebus capucinus   ringtail   macaca mulatta   rhesus   rhesus monkey   colobus   colobus monkey   titi   titi monkey   gibbon   hylobates lar   langur   howler   howler monkey   सिंहपुच्छ बंदर   सिंहपुच्छमर्कटः   सिंहपुच्छ माकड   हलु मोख्रा   saki   ସିଂହପୁଚ୍ଛ ମାଙ୍କଡ   লাংগুৰ বান্দৰ   সিংহপুচ্ছ বাঁদর   लंगूर   वृक्षशायिकः   لَنٛگوٗر   லங்கூர்   ହନୁମାଙ୍କଡ଼   లంగూర్   লঙ্গুর   લંગૂર   ಲಾಂಗೂರ್   ലംഗൂര്   जुत्पती   बांदर   मल्लू   विद्युद्दंष्ट्र   वांदर तेल इ०   वांदर   ऋषभस्कंद   प्रभ   वान्नर   वान्नेर   वांदरखट   सानुप्रस्थ   पावकाक्ष   वांदरतेल   वनर   सन्नादन   शक्रजानु   चंडवल   सुपाटल   ज्योतिर्मुख   खांसणें   खासणें   डरा   इंद्रजानु   कृष्णवानर   बुभुक्कार   प्रभोज्य   वारार्शि   शरारी   हरिलोमन्   मयंद   बिनशेपटीचा   मार्जारास्या   मल्लु   लंका जाळणें   लंका पेटविणें   वानरप्रिय   वानरेन्द्र   वानेर   वह्नी   रुमण   गोलांगूल   अठरा पद्में दळ सांपडेना स्थळ   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP