श्रीगणेशाय नमः
रायासि ह्नणती मुनीश्वर ॥ पूर्वी नृप होता उपरिचर ॥ तयानें कालाहल नामें गिरिवर ॥ हाणिला चरणघातें ॥१॥
तेणें तयासि पडिलें छिद्र ॥ तेथें उगवली मनोहर ॥ शक्तिमती नामें पवित्र ॥ आपगा जे ॥२॥
तिचे पोटीं जाहली कन्यका ॥ पर्वतापासाव नामें गिरिका ॥ ते दीधली चैद्यवसुटिळका ॥ भ्रातृमजी जे ॥३॥
महा सुंदरा ते गुणवंती ॥ समयीं जाहली ऋतुवंती ॥ परि भ्रतार गेला वनाप्रती ॥ पारधीसी ॥४॥
पारधीचें न सुटे आर्त ॥ ऋतु न देतां तरी प्रायश्वित्त ॥ मग लिहूनियां लिखित ॥ पाठविला शुक ॥५॥
त्याचे कंठीं बांधिलें लिखित ॥ कीं आपण गेलिया जालें ऋतुस्त्रात ॥ हें जरी मी न करी श्रुत ॥ तरी प्रायश्वित्त घडेल मज ॥६॥
आतां विनंति हे शुका करीं ॥ तुह्मीं यावें झडकरी ॥ उदईक असे भेटी यावरी ॥ ऋतुसमयाची ॥७॥
शुक उडाला घेवोनि पत्र ॥ रायाजवळी पातला शीघ्र ॥ येरु वाची तंव सत्वर ॥ बोलाविलेंसे ॥८॥
मग विचारोनि शास्त्रधर्म ॥ रायें केलें उलटीकर्म ॥ तें सकळही जाणे वर्म ॥ तोचि येक ॥९॥
मग ते रेतपुडी घटी ॥ रायें बांधिली शुकाचे कंठीं ॥ ह्नणे तुवां हे नेवोनि मठीं ॥ द्यावी माझे कामिनीसी ॥१०॥
मग तो निघाला द्विजवर ॥ तंव स्वजाती भेटला तस्कर ॥ मनीं ह्नणे हा नेतसे आहार ॥ आमिषांचा ॥११॥
ह्नणोनि झडपी नानापरी ॥ तेणें कंठींची तुटली दोरी ॥ ते पुडी फाडोनि पडली सत्वरीं ॥ यमुनेमाजी ॥१२॥
तंव तेथें अद्रिका नामें अप्सरा ॥ ब्रह्मशापें झाली मीनशरीरा ॥ तयेनें जाणोनि आमिषआहारा ॥ भक्षिलें रेत ॥१३॥
तेणें ते जाहली गरोदरी ॥ जाळां धरिली ढीवरीं ॥ चिरुनि पाहती तंव उदरीं ॥ अपत्यें दोनी ॥१४॥
त्यांतील मत्स्येंद्र नामें सुता ॥ तया उपरिचरें नेलें त्वरिता ॥ आणि ते मत्स्योदरी गा भारता ॥ राखिली ढीवरें ॥१५॥
ते कन्याभावें सुंदरी ॥ ढीवरें रक्षिली आपुले घरीं ॥ परि कौतुकें नावेवरी ॥ बैसविलीसे ॥१६॥
मग कोणेयेके अवसरीं ॥ नाव ठेवोनियां तीरीं ॥ ढीवर गेला असतां घरीं ॥ भोजनातें ॥१७॥
तंव इकडे पातला पाराशर ॥ तो ह्नणे मज नेई पार ॥ ह्नणोनि बैसविला नावेवर ॥ कन्यकेनें ॥१८॥
तिचा देखोनि मुखचंद्र ॥ कामें व्यापिला ऋषीश्वर ॥ मग सांडोनि ब्रह्मचर्याचार ॥ बोलिला तीतें ॥१९॥
ह्नणे मज दे कां रतिसंगा ॥ तेणें नाश होईल दुर्गधा ॥ आणि कुमारीपण प्रसंगा ॥ न भंगे तुझें ॥२०॥
माझे पूर्ण करीं या शब्दा ॥ मग तूं होसी योजनगंधा ॥ तंव लाजोनि बोले मुग्धा ॥ ऋषीप्रती ॥२१॥
ह्नणे हें न कीजे अकाळीं ॥ भानुप्रभा असे सोज्वळी ॥ तंव ऋषीनें आकर्षिली धूळी ॥ मंत्रोनियं ॥२२॥
पाडिला अंधकार थोर ॥ जाणों निशीचा अवसर ॥ मग भोगिता झाला पाराशर ॥ मत्स्योदरीतें ॥२३॥
त्याचिया सरतां रतिरसा ॥ जन्म जाहला वेदव्यासा ॥ ऐशा करोनियां तपनाशा ॥ निघाला ऋषीश्वर ॥२४॥
जंव गर्भ पाहे मत्स्योदरी ॥ तंव भीतीनें जाहली घाबरी ॥ मग तो सांडिला सवरी ॥ बेटामाजी ॥२५॥
तोचि ह्नणिजे कृष्णद्वैपायन ॥ जो वेदविद्येचा पूर्णघन ॥ अंशें बोलिजे नारायण ॥ साक्षात जो ॥२६॥
मग व्यास ह्नणे वो माते ॥ थोर कष्टलीस गर्भव्यथे ॥ परी कांहीं पडलिया अवस्थे ॥ स्मरावें मज ॥२७॥
मग घेवोनि तयेचा आयास ॥ निघता जाहला ऋषिव्यास ॥ तंव आला ढीवरदास ॥ नावेजवळी ॥ ॥२८॥
प्रथम बोलिजे मत्स्योदरी ॥ ढीवरें पोशिली ह्नणोनि ढीवरी ॥ योजनगंधा पाराशरशरीरीं ॥ व्यासें सत्यवती ते ॥२९॥
मुनि ह्नणे गा भारता ॥ तुवां पुसिली मूळकथा ॥ तरी हे प्रसवली व्याससुता ॥ ऐसियापरी ॥ ॥३०॥
तंव जन्मेजय करी विनंती ॥ ह्नणे येक फेडा जी भ्रांती ॥ तया पाराशराची उत्पत्ती ॥ सांगा मज ॥३१॥
मग ह्नणे मुनीश्वर ॥ गाधिरायाचा कुमर ॥ प्रतापें आथिला थोर ॥ विश्वामित्र जो ॥३२॥
तो कोणेयेके अवसरीं ॥ पारधी खेळे वनांतरीं ॥ तंव आला वसिष्ठमंदिरीं ॥ सेनेसहित ॥३३॥
तयासि वसिष्ठ ह्नणे निगुती ॥ आपण आरोगू जी पंक्ती ॥ ह्नणोनि मांडिली आयती ॥ ऋषीश्वरें ॥३४॥
मग ते नंदिनी कामधेनू ॥ तये प्रार्थिता जाहला ब्राह्मणू ॥ तंव ते प्रसवली अन्नघनू ॥ ऋषिगृहीं ॥३५॥
भोजना बैसविला विश्वामित्र ॥ सवें प्रधान परिवार ॥ समस्तां केला पाहूणेर ॥ षड्रसअन्नाचा ॥३६॥
राव ह्नणे कैंची आयती ॥ ऋषी ह्नणे धेनुप्रसूती ॥ ऐकतां उपजली खंती ॥ विश्वामित्रासी ॥३७॥
वसिष्ठासि ह्नणे विश्वामित्र ॥ नंदिनीसाठीं येकसहस्त्र ॥ गाई देईन परि पाहुणेर ॥ करीं मज ॥ ॥३८॥
मग ह्नणे वसिष्ठमुनी ॥ इचेचि घृतें होमितों वन्ही ॥ मज सहस्त्रगाईचें श्रेणीं ॥ काय काज ॥३९॥
जंव तें न माने गाधिसुता ॥ मग धेनू जाहला सोडिता ॥ तंव ते प्रसवली आकांता ॥ सैन्यसबळ ॥४०॥
गाई करीतसे हुंबरा ॥ धांव धांव गा ऋषीश्वरा ॥ येरु ह्नणे या नरेंद्रा ॥ न चले माझें ॥४१॥
मग धेनु प्रसवली तियेवेळीं ॥ नासिकापासाव कोळी ॥ तुर्क जाहले मुखकमळीं ॥ फेनास्तव ॥४२॥
इंगळ उदेले पुच्छीं ॥ मूत्रापासाव पौंड्रदेशी ॥ कर्णापासाव गोकर्णवासी ॥ कर्नाटक जे ॥४३॥
नेत्रांपासाव नैनिषारण्यी ॥ खुरांपासाव खुरासनी ॥ मळापासाव नानावणीं ॥ उठिले सैन्य ॥४४॥
दोन्ही मिळालिया रणीं ॥ शस्त्री दाटली मेदिनी ॥ भिजली शोणितें करोनी ॥ मेदिनी तेथें ॥४५॥
भंग जाहला नृपसेने ॥ राव पळाला तीन योजनें ॥ परी रामायणींचें कथणें ॥ अनारिसें गा ॥४६॥
विश्वामित्र आणि वसिष्ठ ॥ शस्त्रास्त्रीं जाहले रणवट ॥ मग दंड टाकोनि भरिला घोंट ॥ रावसैन्याचा ॥४७॥
ऐसा मोडिला विश्वामित्र ॥ मग तेणें गांवा धाडिला परिवार ॥ परि अहंतापें विचार ॥ करिता झाला ॥४८॥
ह्नणे माझें धिग् जळो जिणें ॥ मज मोडिलें या ब्राह्मणें ॥ ह्नणोनि बैसला तपसाधने ॥ साभिमानेंसी ॥४९॥
मग तेणें येकसहस्त्र वर्षे ॥ उदकीं राहोनि मौनमुखें ॥ जप केला कोटिलक्षें ॥ गायत्रीचा ॥५०॥
सामर्थ्ये जाहला महातापस ॥ त्यासि शंकले ब्रह्मा ईश ॥ कीं हा करुं शकेल स्थितिनाश ॥ त्रिभुवनाचा ॥५१॥
तया वसिष्ठासि विश्वामित्रू ॥ दृष्टीं पाहे जैसा शत्रू ॥ ह्नणे कधीं करीन संहारु ॥ विप्राचा या ॥५२॥
मग कोणेयेके दिवशीं ॥ कल्माक्षी राव सूर्यवंशी ॥ तो आला पारधीसी ॥ सहजें वनीं ॥५३॥
तेथें तो वसिष्ठाचा पुत्र ॥ शतकीर्ति नामें ऋषीश्वर ॥ मार्गी जातअसतां सत्वर ॥ रोधिला कल्माक्षीरायें ॥५४॥
राव ह्नणे गा ऋषेश्वरा ॥ मार्ग सोडोनि परतें माघारा ॥ परि ऋषी ह्नणेगा नरेंद्रा ॥ परतावें तुवांची ॥५५॥
ऐसी होड करितां येकमेकें ॥ राव कोपला महातबकें ॥ मग ऋषीसि हाणिलें चाबुकें ॥ कल्माक्षिरायें ॥५६॥
तंव ऋषी वदे शापोत्तर ॥ तूं होसील रे निशाचर ॥ तेंचि वैर स्मरोनि विश्वामित्र ॥ आला तेथें ॥५७॥
तेणें तो वोळखोनि वासिष्ठी ॥ राक्षस आव्हानिला रायाचे पोटीं ॥ मग शतकीर्ती खादला उठाउठी ॥ राक्षसें तेणें ॥५८॥
ऐसे वसिष्ठाचे सुत ॥ राक्षसें खादले येकशत ॥ तेणें जाहला दुःखित ॥ वसिष्ठमुनी ॥५९॥
येवढें केलें विश्वामित्रें ॥ परी वसिष्ठ न बोले उत्तरें ॥ मग अनुतापें ऋषेश्वरें ॥ दंडिलें देहा ॥६०॥
मेरुवरुनि टाकिलें धड ॥ परी न होयचि दुखंड ॥ अग्नीसि घालितां अग्निकुंड ॥ शीतळ झालें ॥६१॥
मग टाकितां जीवनीं ॥ तंव तें न स्पर्शे मुखघ्राणी ॥ मग स्नुषा घेवोनि वसिष्ठमुनी ॥ जाहला निघता ॥६२॥
मार्गी चालतां वेदश्रुती ॥ वसिष्ठें ऐकिली अवचितीं ॥ विस्मयें ह्नणे काय शतकीर्ती ॥ आला येथें ॥६३॥
ह्नणोनि करी अवलोकन ॥ तंव पुत्रस्त्री बोलिली वचन ॥ कीं गर्भ करीतसे पठण ॥ उदरीं माझे ॥६४॥
तेणें संतोषला ऋषीश्वर ॥ मग पूर्णदिनीं उपजला कुमर ॥ तो शतकीर्तीचा पाराशर ॥ महातपस्वी ॥६५॥
इतुक्यांत आला निशाचार ॥ तो ग्रासीन ह्नणे कुमर ॥ परि वसिष्ठें उदक शिंपोनि नरेंद्र ॥ केला मागुता ॥६६॥
तेणें सावध जाहला नृपवर ॥ ऋषीसि करी नमस्कार ॥ ह्नणे मज द्यावाजी हा कुमर ॥ नगरावरी ॥६७॥
मग तो घेवोनि पाराशर ॥ अयोध्येसि गेला नृपवर ॥ सुखी जाहला परिवार ॥ निर्दोषपणे ॥६८॥
तो कल्माक्षीराव चक्रवर्ती ॥ तयातें नाहीं पुत्रसंतती ॥ ह्नणोनि भजनीं लाविली युवती ॥ पाराशराच्या ॥६९॥
महासती ते राजपत्नी ॥ पाराशरें पाहिली नयनीं ॥ तंव ते जाहली गर्भिणी ॥ क्षणामाजी ॥७०॥
तेथोनि ऋषी आला स्वनगरा ॥ तंव ते गर्भे दाटली सुंदरा ॥ परि गर्भ होता वर्षे बारा ॥ तिचे उदरीं ॥७१॥
मग ते कल्माक्षाची राणी ॥ पाषाण घेवोनियां पाणीं ॥ तेणें उदर पिटितां धरणी ॥ पडिला गर्भ ॥ ॥७२॥
त्याचें नांव बोलिजे युष्मा ॥ तो अयोनिसंभव नरोत्तमा ॥ मग राक्षसांचिये होमा ॥ निघे पाराशर ॥७३॥
राक्षसां जाणोनि पितृघाती ॥ पाराशर आव्हानी मंत्रशक्तीं ॥ होमीं घालितसे आहुती ॥ राक्षसांची ॥७४॥
ऐसी मांडिली राक्षसशांती ॥ शेवटीं तेथें आला पौलस्ती ॥ नमन करोनियां पुढती ॥ बुझाविला पाराशर ॥७५॥
मग तेथोनियां समाप्ती ॥ यागाची करवी पौलस्ती ॥ ह्नणोनि रावणादिक निश्विती ॥ वांचविले तेणें ॥७६॥
कीं राक्षसांचा नाहीं दोष ॥ आतां यांवरी न करीं रोष ॥ तुझा पिता मारविला निःशेष ॥ विश्वामित्रें ॥७७॥
मग ते यज्ञाची विभूती ॥ ऋषीनें टाकिली मेरुपर्वतीं ॥ आणि ह्नणे त्वां राखावें पुढती ॥ राक्षसांतें ॥७८॥
वैशंपायन ह्नणे गा भूपती ॥ ऐसी पाराशराची उत्पत्ती ॥ आतां कथा ऐकें पुढती ॥ शंतनूची ॥७९॥
शंतनू आणि सत्यवती ॥ दोघां लागली स्नेहप्रीती ॥ तंव ते प्रसवली युवती ॥ पुत्र दोनी ॥८०॥
प्रथम जाहला चित्रांगदु ॥ विचित्रवीर्य धाकुटा बंधू ॥ तंव शंतनु निमाला वृद्धू ॥ काळवंशें ॥८१॥
मग मिळोनि परिवार ॥ राज्यीं बैसविला कुमर ॥ नीतींने चालवी राज्यभार ॥ चित्रांगद तो ॥८२॥
पृथ्वीमंडळींचे भूपती ॥ झुंजी जिंकिले पुरुषार्थी ॥ दानशूर अंगशक्ती ॥ तया वीराची ॥८३॥
तंव गंधर्व नामें चित्रांगदू ॥ झुंजो आला वीरसिंधु ॥ युद्ध जाहलें तो अनुवादु ॥ असो आतां ॥८४॥
तया कुरुक्षेत्रप्रदेशीं ॥ हिरण्यनदीचा तीरवासी ॥ चित्रांगदें पाडिला सोमवंशी ॥ गंधर्वे तेणें ॥८५॥
तंव हाहाकार करी सत्यवती ॥ ते समजाविली राजनीतीं ॥ मग बैसविला हस्तनावतीं ॥ विचित्रवीर्थ ॥८६॥
त्याचे हातीं राज्य नीतीं ॥ भीष्में चालविली घरस्थिती ॥ मग मांडिली आयती ॥ वर्‍हाडिकेची ॥८७॥
जंव भीष्म करीतसे चिंता ॥ तंव जासूद आला अवचिता ॥ ह्नणे सैंवर मांडिलें जी तत्वतां ॥ काशीश्वररायें ॥८८॥
तें जाणोनि देवव्रत ॥ रथीं बैसला गंगासुत ॥ जो अरिवीरांसि धूमकेत ॥ भीष्मदेवो ॥८९॥
तया काशीश्वराच्या नंदिनी ॥ श्रृंगारे आथिल्या तिघीजणी ॥ सकळरायां पाहती नयनीं ॥ घेवोनि माळा ॥९०॥
तेथें गंगासुत ॥ रथ ठेविला मंडपांत ॥ कन्या वाहोनियां पुरुषार्थ ॥ दाविला तेणें ॥९१॥
रायांचिया सहस्त्र कोटी ॥ धांवणें लागलें पाठोपाठी ॥ तें निवारिलें शरवृष्टीं ॥ भीष्मदेवें ॥९२॥
शाल्व धांवला महात्राणें ॥ तंव तो भीष्में विंधिला बाणें ॥ मग मांडिले उसणें ॥ युद्ध दोघां ॥९३॥
दोघे भिडती निकुरें ॥ भीष्में आव्हानिलीं दिव्य शस्त्रें ॥ रथ उडविला देशांतरें ॥ तया रायाचा ॥९४॥
मारिले अश्व आणि सारथी ॥ भीष्में आपुले बाणघातीं ॥ शाल्व ह्नणे जाहली शांती ॥ या भीष्मासवें ॥९५॥
मग तेणें राहिली झुंजारी ॥ भीष्म आला हस्तनापुरीं ॥ रथीं वाहोनियां कुमरी ॥ काशीश्वराच्या ॥९६॥
अंबा अंबिका अंबालिका ॥ महासुंदरी अलोलिका ॥ ह्नणे तिन्ही करीन स्नुषा देखा ॥ सापत्नमातेसी ॥९७॥
मग लग्न धरोनि सुमुहूर्ती ॥ घटिका घातली पुरोहितीं ॥ तिन्ही केलिया युवती ॥ विचित्रवीर्यातें ॥९८॥
तंव ते वडील अंबा सुंदरा ॥ ह्नणे म्यां चिंतिलें शाल्ववीरा ॥ या करितांचि व्यभिचारा ॥ महादोष ॥९९॥
तें ऐकोनियां दूषण ॥ भीष्में अंबा सोडिली जाण ॥ मग दोहींचें लाविले लग्न ॥ विचित्रवीर्यासीं ॥१००॥
मग ते वडील अंबा सुंदरा ॥ वेगें आली काशीपुरा ॥ कीं वरावें शाल्ववीरा ॥ ह्नणोनियां ॥१॥
ते शाल्वातें प्रार्थी अबळा ॥ ह्नणे तवकंठीं घालितें माळा ॥ तंव तो ह्नणे हें कुश्विळा ॥ बोलूं नको ॥२॥
तुज जिंकोनि समरंगणीं ॥ भीष्में नेलें मजपासोनी ॥ तरी तुज पर्णितां पतनीं ॥ पडणें लागे ॥३॥
मग ते आली हस्तनापुरा ॥ वरावयासी भीष्मवीरा ॥ तंव तो ह्नणे तूं सहोदरा ॥ भगिनी माझी ॥४॥
मग ते वसिष्ठऋषीसि ह्नणे ॥ ऐसियातें काय जी करणें ॥ तो ह्नणे भार्गबाचेनि वचनें ॥ वरील भीष्म तुज ॥५॥
मग भार्गवातें प्रसन्न करोनी ॥ सर्व निवेदी पैं कामिनी ॥ तंव भार्गव आला तत्क्षणीं ॥ भीष्मापासीं ॥ ॥६॥
परशुरामें तो गंगासुत ॥ एकांतीं नेवोनि बोधिला बहुत ॥ परि येरु ह्नणे तेणें पतित ॥ होईन नरकीं ॥७॥
जये औषधें होय मरण ॥ तें सेवावें कां रसायण ॥ तरी ऐसें करितां पतन ॥ होईल मज ॥८॥
तूं माझा श्रीगुरुपिता ॥ हें न बोलावें स्वामिनाथा ॥ ऐकोनि क्रोध आला तत्वतां ॥ परशुरामासी ॥९॥
ह्नणे अगा ये गंगाकुमरा ॥ तूं अवमानिसी माझिये उत्तरा ॥ जरी पर्णिसी ना हे सुंदरा ॥ तरी संग्राम करीं मजसीं ॥११०॥
भीष्म ह्नणे जी भृगुनंदना ॥ म्यां तीन बाण दीधले गुरुदक्षिणा ॥ मग चढला साभिमाना ॥ अविनाश तो ॥११॥
दोघां जाहला आदळ ॥ जाणों मिळाले मेरुमंदराचळ ॥ परि भीष्में केला व्याकुळ ॥ परशुराम ॥१२॥
तया भीष्माचे बाणजाळे ॥ जेव्हां राम गेला व्याकुळें ॥ तेव्हां वारा घालोनि अंचळें ॥ उठविला भीष्में ॥१३॥
ते पहावया झुंजारी ॥ देव दाटले अंबरीं ॥ मग लाजोनि ब्रह्मचारी ॥ गेला भार्गव ॥१४॥
क्रोधें शापिलें भृगुसुतें ॥ भीष्मां तूं जाशील पुण्यपंथें ॥ परि क्लीबाचेनि हातें ॥ मृत्यु तुज ॥१५॥
मग ते काशीश्वराची सुता ॥ तयेनें देह जाळिलें गा भारता ॥ तो जाहला पुरुष ना कांता ॥ शिखंडी नामें ॥१६॥
ह्नणे म्यां बधावा गंगासुत ॥ ह्नणोनि केला देहपात ॥ तो शिखंडिया बोलिजे सुत ॥ द्रुपदरायाचा ॥१७॥
मग अंबिका आणि अंबालिका ॥ त्या दोन्ही केलिया स्नुषा ॥ तंव राज्य करितां राजटिळका ॥ लागली व्याधी ॥१८॥
राज्य केलें सातसंवत्सर ॥ तंव क्षयें व्यापिलें शरीर ॥ यापरी तोही निमाला पुत्र ॥ विचित्रवीर्य ॥१९॥
कटकटा करी सत्यवती ॥ ह्नणे कैसा कोपला पशुपती ॥ वंश न वाढेचि पुढती ॥ शंतनूचा ॥ ॥१२०॥
मग ह्नणे गंगानंदना ॥ या दोघी भोगीं पां अंगना ॥ रतिरमणीं पुत्रदाना ॥ द्यावें यांतें ॥२१॥
तंव भीष्म ह्नणे वो माते ॥ मी सहोदरु स्त्रीजनातें ॥ हे बोलतांचि नरकपातें ॥ लिंपेन मी ॥२२॥
आतां राहिली हे कुसरी ॥ मागें म्यां भाषिलें तवसैंवरी ॥ कीं राज्य न करीं आणि ब्रह्मचारी ॥ राहणें मज ॥२३॥
तत्वेंही सांडितीं पंचगुण ॥ आणि ध्रुव ढाळील आसन ॥ परंतु माझें बोलिलें वचन ॥ न ढळे सत्य ॥२४॥
आतां ऐकें येक विनंती ॥ येखादा ब्राह्मण वो प्रार्थी ॥ त्यापासाव वाढवीं संतती ॥ वंशालागीं ॥२५॥
पूर्वी परशुरामाचे शरीं ॥ पृथ्वी केलीसे निक्षेत्री ॥ तैं वंश वाढविला स्त्रीं ॥ विप्रवीर्ये ॥२६॥
दीर्धतमापासाव कोणीं ॥ वंश वाढविला सेदिनीं ॥ तैसा प्रार्थूनियां मुनी ॥ करीं काज ॥२७॥
तंव ह्नणे राव भारत ॥ दीर्धतमा हा कोणाचा सुत ॥ वंश वाढला तो वृत्तांत ॥ सांगिजे मज ॥२८॥
मुनि ह्नणे गा भूपती ॥ भीष्में प्रबोधिली सत्यवती ॥ तें ऐक पां येकचित्तीं ॥ कथानक ॥२९॥
सांगतों ऐक अनुवाद ॥ बृहस्पतीचा ज्येष्ठबंधू ॥ उतथ्य नामें प्रसिद्धू ॥ ऋषी थोर ॥१३०॥
त्याची ममता नामें पत्नी ॥ पतिसंगे जाहली गर्भिणी ॥ ते बृहस्पतीनें धरिली पाणीं ॥ कामाभिलाषें ॥३१॥
तंव ते ह्नणे हा अनाचारु ॥ येरु ह्नणे पती तैसाचि दीरु ॥ मग पूर्ण जाहला आचारु ॥ कामसंगाचा ॥३२॥
तयेतें भोगी बृहस्पती ॥ परी लागली गर्भाखंती ॥ लिंग हाणिलें चरणघातीं ॥ तया गर्भे ॥३३॥
त्याचें द्रवलें अमोघ रेत ॥ तेथें स्थिरता नाहीं होत ॥ ह्नणे मी आहें येक अपत्य ॥ गर्भकमळीं ॥३४॥
तैं बृहस्पतीस जाहला खेद ॥ गुरु बोले शापविषाद ॥ ह्नणे तुज घडेल रे संबंध ॥ परस्त्रियेचा ॥३५॥
आणि तूं होसील रे गर्भाघ ॥ दीर्घतमा नामें महामंद ॥ तुवां खंडिला कंदर्पकंद ॥ ममवीर्याचा ॥३६॥
मग तो उतथ्याचा नंदन ॥ दीर्घतमा नामें कृष्णवर्ण ॥ ऋषी जन्मला विलक्षण ॥ विदूप तो ॥३७॥
तो घालोनि नावेभीतरीं ॥ ते नाव सोडिली गंगेचे उदरीं ॥ तो वाहतवाहत गेला दूरी ॥ देशांतरा ॥३८॥
तंव बळी नामें महाराजा ॥ तयासि नव्हती पुत्रप्रजा ॥ तेणें तो काढोनियां वोजा ॥ नेला मंदिरीं ॥३९॥
तयातें तो पुसे नरेंद्र ॥ तूं गा कोणाचा कुमर ॥ तो ह्नणे मी उतथ्यपुत्र ॥ दीर्घतमा नामें ॥१४०॥
मग संतोषला नृपवर ॥ ह्नणे भाग्य माझें कीं थोर ॥ आतां यापासाव करुं विस्तार ॥ पुत्रप्रजेचा ॥४१॥
मग बोलावूनि कामिनी ॥ राव ह्नणे हा भोगीं रतिरमणीं ॥ तंव तिणें धाडिली श्रृंगारोनी ॥ दासी येक ॥४२॥
ते प्राप्त होतां सैरंध्री ॥ दीर्घतमें भोगिली शेजारीं ॥ तिचे पोटीं झाले निर्धारीं ॥ अकरा पुत्र ॥४३॥
परि राणीसि कोपला राजा ॥ ह्नणे हे नव्हे आपुली प्रजा ॥ क्षेत्रपुत्र होईल तो माझा ॥ सत्य जाण ॥४४॥
मग ते बळीची राणी ॥ तयेनें अंध धरिला वामपाणीं ॥ तो भोगिला रतिरमणीं ॥ मनोधर्मे ॥ ॥४५॥
तये जाहले पंच पुत्र ॥ परमक्षेत्री धनुर्धर ॥ पुराणीं पढती ऋषीश्वर ॥ नामें जयांची ॥४६॥
चीन भोट आणि कलिंग ॥ अंग आणि वडील वंग ॥ तें गुणनाम बोलती जग ॥ देशांसि त्यांचें ॥४७॥
मुनी ह्नणे गा भूपती ॥ ऐसी प्रबोधिली सत्यवती ॥ भीष्में सांगीतली उत्पत्ती ॥ मजसी येक ॥४९॥
तेणें केला असे संकेत ॥ कीं जेव्हां मांडेल अनर्थ ॥ तेव्हां पावेन वो क्षणांत ॥ स्मरणीं तुझिये ॥१५०॥
तो पाराशराचा रेतजात ॥ कृष्णद्वैपायन विख्यात ॥ तंव बोलिला गंगासुत ॥ तियेप्रती ॥५१॥
ह्नणे पाराशराचा रेतजात ॥ वरी तुझा वो गर्भसंभूत ॥ हा दावितां दृष्टांत ॥ असे भाग्य मोठें ॥५२॥
मग स्मरिला वेदव्यास ॥ जो अष्टादशांचा कळस ॥ वेगें आला तो आयास ॥ ऐकोनियां ॥५३॥
नमन करोनियां मातेसी ॥ ह्नणे कां सिणलीस सायासीं ॥ तें आणीं पां सत्वर मानसीं ॥ माझिये माते ॥५४॥
ऐकोनि ह्नणे सत्यवनी ॥ पुत्र नासले दैवगती ॥ वंशीं नाहीं गा संतती ॥ शंतनूचिये ॥५५॥
या दोघी असतां स्नुषा ॥ तरुणी आणि चंद्रमुखा ॥ परी पुत्रेंवीण सदोषा ॥ जालिया जाण ॥५६॥
तरी येक ऐकें विनंती ॥ यांसी देई वीर्यरती ॥ पुत्रप्रजेची संतती ॥ वाढवावया ॥५७॥
हा ह्नणसी निंद्यपंथू ॥ तरी तूं नव्हसी क्षेत्रजातु ॥ पाराशर वसिष्ठाचा नातू ॥ तो जनिता तुझा ॥५८॥
ह्नणोनि नाहीं गा दूषण ॥ तुवां प्रतिग्रह घ्यावा दान ॥ जेणें प्रजा होय निर्माण ॥ शंतनुकुळीं ॥५९॥
सत्यवती ह्नणे गा सुता ॥ आतां इतुकी न लावावी कथा ॥ या मातृवचनासी पाळितां ॥ निर्दोषी तूं ॥१६०॥
मग चित्रांगदाची नोवरी ॥ तेथें गजमंचकाचे अरुवारीं ॥ जावोनि बैसला ब्रह्मचारी ॥ व्यासदेवो ॥६१॥
जटा विशाळ मुगुटीं ॥ कृष्णवर्ण पिंगट भृकुटी ॥ आरक्त नेत्र ललाटीं ॥ महाविशाळ ॥६२॥
प्रथम पाठविली अंबिका ॥ तिचेनि न साहवे तेजाधिका ॥ ह्नणोनि नेत्र झांकिले देखा ॥ रतिसमयीं ॥६३॥
मग धाडिली अंबालिका ॥ तिनें भोगाची मानिली शंका ॥ तेणें पांडुर झाली नायका ॥ अंगकांतीं ॥६४॥
परि ते तैशीच रतिरमणीं ॥ व्यासें भोगिली कामिनी ॥ पुत्रप्रजा देवोनि वनीं ॥ गेला व्यास ॥६५॥
प्रथम जाहला धृतराष्ट्र ॥ रुपें आगळा बळें थोर ॥ परी तो गर्भाधचि कुमर ॥ अंबिकेचा ॥६६॥
मग दुसरा जाहला नातु ॥ रुपें केवळ मन्मथु ॥ परी पांडुरवर्ण सुतु ॥ अंबालिकेचा ॥६७॥
मग ते सती सत्यव्रती ॥ नातू पाहोनि पावली खंती ॥ ह्नणोनि स्नुषांतें जाहली पुसती ॥ धर्मरती ते ॥६८॥
तंव आपुलाल्या रतिचेष्टा ॥ त्यांहीं सांगितल्या प्रगटा ॥ मग करीतसे कटकटा ॥ सत्यवती ते ॥६९॥
मागुता चिंतिला नंदन ॥ तंव तो पावला ततक्षण ॥ मग ते दाविले नंदन ॥ तयालागीं ॥१७०॥
मातेसि व्यास बोले पुढती ॥ ह्नणे भाव तैसी प्राप्ती ॥ इहीं इच्छिली पुत्रसंतती ॥ ऐसीच जाण ॥७१॥
मग अंबिकेसि ह्नणे सत्यवती ॥ मागुती घेई वो रती ॥ ह्नणोनि धाडिली पुढती ॥ व्यासाजवळी ॥७२॥
परि तें न ये तिचे विचारा ॥ जैसें ज्वरित विटावे मधुरा ॥ कीं उलूक भावी दिनकरा ॥ प्रकाशपणें ॥७३॥
जया नाहीं ज्याची चाड ॥ त्यासी वृथा लवडसवड ॥ तें न साहवे तेजजुंवाड ॥ व्यासाचें पैं ॥७४॥
तेणें तो टाळिला ऋषी शंके ॥ तेथें धाडिलें परिचारिके ॥ ते नग्न होवोनि निःशंके ॥ रमली रती ॥७५॥
मग तेथोनि गेला व्यास ॥ दासीच दाटला गर्भकोश ॥ तेथें जन्मला यमअंश ॥ विदुर ज्ञानी ॥७६॥
हें असत्य न ह्नणावें चतुरीं ॥ व्यास रमला हो निर्धारीं ॥ नातरी बोलावया वैखरी ॥ समर्थ केवीं ॥७७॥
येथें मनाचिया प्रौढी ॥ ग्रंथ दोषितील पाखांडी ॥ तरी तयातें हाणेलतोंडी ॥ कल्पतरु हा ॥७८॥
ऋषिवाक्याहूनि उंचनीच ॥ तें कोणा न गमे गा साच ॥ ऋतुकाळें वीण मेघ साच ॥ कोण मानी ॥७९॥
ऋषिमतावेगळें वचन ॥ तें अजाकंठींचे वृथा स्तन ॥ कीं स्मशानीं सांडिले वसन ॥ अमंगळ जैसें ॥१८०॥
असो ऐसा वाढळा वंश ॥ पुढें रायासि सांगे तापस ॥ तो ऐकावा कथारस ॥ ह्नणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥ ॥८१॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ पंचमस्तबक मनोहरु ॥ पंडुधृतराष्ट्रउत्पत्तिप्रकारु ॥ नवमोऽध्यायीं कथियेला ॥१८२॥