योगी वसिष्ठ बैसिले ध्यानस्थ आपल्या आश्रमात ।
पवित्र मंगलमय वातावरणात प्रसन्न अशा चित्तात ॥
त्याच्या समोर राम उभा हात जोडून विनयाने ।
चिंता त्याच्या चेहर्‍यावर पसरली निळ्या ढगाप्रमाणे ॥
वाट पहात होता आपल्या शंकेच्या निरसनाची ।
अनावर ऐकण्या उपदेशाची वाणी गुरु वशिष्ठाची ॥
प्रसन्न आनंदीत वदनाने सांगावयास केली सुरुवात ।
धीर गंभीर आवाजात गुरुवाणी संथपणे प्रसवत ॥
रामा ! जग ब्रह्मच आहे हा आहे एक सिद्धांत ।
भासमान होत अस्तित्व या ब्रह्मामध्ये जगताचे ।
या विषयी दृष्टान्त सांगतो ऐक तो शांत चित्ताने ॥
आटपाट नगरात राजा पद्म नांदत होता सुखात ।
राणी त्याची लिला शोभत असे अप्सरा या भूतलात ॥
त्याचे प्रेम अनन्य साधारण एकमेकांवर ।
नानाप्रकारे विलास भोगत होते आपुल्या महालावर ।
पद्म राजाच्या प्रेमळ सुंदर भार्याच्या मनात ।
सहजगत्या विचार आला बैसली असता महालात ॥
माझ्या प्राणाहूनही माझा पती आहे मला प्रिय ।
तो जगाचा स्वामी संपत्तीवान सुंदर तरुण ॥
त्याच्या शिवाय मी न जगू शके या भूतलावर ।
नाना विलास भोगावयाची इच्छा आहे त्याच्या बरोबर ॥
युगे युगे हवा आहे मला त्याचा रमणीय सहवास ।
जपतप करावयास मी सदैव आहे निश्चयासह ॥
ऐसा विचार आला तिच्या मनात आधीर होऊन ।
लीला राणीने बोलाविले विद्या वृंद ब्राह्मणांना ॥
यथासांग पूजा करती झाली मनोभावे तेव्हा।
शोभत असे विनम्र भाव तिच्या सुंदर मुखावरी ।
सांगितली आपली मनोकामना त्या गुरुजनांना ॥
हे विप्रांनो मानवा सुटण्या मृत्युच्या तडाक्यातून ।
कोणता उपाय योजना सांगा मला अंतःकरणातून ॥
प्रश्न ऐकता लीला राणीचा ब्राह्मण झाले चिंतातूर ।
स्तब्ध होऊनी पहाती एकमेका मुखाकडे धीरगंभीर ॥
त्याची हि पाहून स्थिती लिला विचारी पुन्हा पुन्हा ।
तिच्या प्रश्‍नाला उत्तर सापडेना ब्राह्मणवृंदाना ॥
अखेरीस सर्व विचार करुन ज्येष्ठ ब्राह्मण म्हणाला ॥
जे आहे सृष्टीच्या न्यायाच्या विरुद्ध तसे होणे नाही ।
जपतप अनुष्ठाने सिद्धि होते प्राप्‍त प्रयासाने ॥
परंतु अमरत्व प्राप्‍त होणे सर्वथा आहे अशक्यप्राय ।
ऐसे वचन ऐकून त्या द्विजाच्या तोंडचे भाषण ।
आपल्या प्रीय पतीचा सहन करावा लागेल वियोग ।
या भितीने ती स्वतःशी विचार करु लागली येणे ।
माझ्या सुदैवाने मला मरण पतीच्या मृत्युपूर्वी यावे ।
मिळेल मला अविधवा मरण जे आहे भाग्यवान ।
तयामुळे जाईन परलोकी सोडून या इहलोकी ।
तेथे होईल माझी स्मृती नष्ट या इहलोकीची ।
होईन मी सुखी त्या लोकी पती सुखाच्या जोरावर ।
तिच्या मनात आला विचार ती झाली अति अधीर ।
जर सुदैवाने पती गेला माझ्या अगोदर स्वर्गलोकी ।
काही तरी युक्‍ति योजीन पाचारण करीन या लोकी ।
वर मागील ऐसा तपाच्या योगाने वियोग न व्हावा ।
आत्मा पतीचा राहील माझ्या अंःतपुरात सदैव सान्निध्यात ।
सांगा विप्रजन ब्रह्मानो उपाय यासाठी मला सत्वर ।
यासाठी आहे उपाय परंतु त्यासाठी हवा निश्‍चय ।
आम्ही सांगतो त्याप्रमाणे करावे सरस्वती व्रत ।
व्रताची आहे सोपी कथा ऐक ती शांत चित्ता ।
असे बोलून सांगू लागले कथा व्रताची आपल्या मुखे ।
महर्षि वाल्मिकाने ही कथा आपल्या शिष्यास कथिली ।
तिचा होऊन बोध वसिष्ठाने कथिली रामास ।
तिच कथा सांगतो सविस्तर वदले ब्राह्मण ।
शांतचित्ताने करुन ग्रहण त्याप्रमाणे करावे आचरण ।
असे वदता ब्राह्मण नमस्कार करिती झाली लिला ।
हे कृपाळा सांगा मला ते व्रत मी करीन मनोभावे ।
राणीच्या विनंतीला मान देऊन सांगू लागला विप्र ।
जर करशील व्रत श्रद्धा ठेवून तुझे होईल कल्याण ॥
॥ इति अध्याय पहिला लीलापाख्यान समाप्त ॥