प्राणवहस्त्रोतस् - व्यवायशोष

व्यवायशोषी शुक्रस्य क्षयलिड्गैरुपद्रुत: ।
पाण्डुदेहो यथापूर्व क्षीयन्ते चास्य धातव: ॥
व्यवायशोषिणो लक्षणान्याह-व्यवायेत्यादि शुक्रस्य क्षयलिड्गै-
रिति `शुक्रक्षये मेढ्रवृषणवेदना' इत्यादिभि: ।
यथापूर्वमिति यथापूर्व तत्र शुक्रस्य पूर्व मज्जा, मज्ज्ञोऽस्थि,
अस्न्थो मेद:, मेदसो मांसं, मांसस्य रक्तमित्येवं क्षीयन्ते धातव:
प्राग्वदेव दर्शितन्यायात्, परं यदि स्त्रीभ्यो न निवर्तते ।
सु.उ. ४१-१७ सटीक, पान ७१२

दौर्बल्यं मुखशोषश्च पाण्डुत्वं सदनं श्रम: ।
क्लैब्यं शुक्राऽविसर्गश्च क्षीणशुक्रस्य लक्षणम् ॥
च.सू. १७-६९, पान २१७-१८

अतिमैथुनामुळें उत्पन्न झालेल्या व्यवायशोषव्याधींत शुक्रधातूचा क्षय होतो. क्रमाक्रमानें इतरहि धातु क्षीण होत जातात. शरीर पांढुरकें होतें, फिकट दिसतें व शुक्रशयाचीं इतर लक्षणेंहि व्यक्त होतात. दौर्बल्य, तोंड कोरडें पडणें, पाण्डुता, अंग गळून जाणें, थकवा वाटणें, नपूंसकत्व हीं लक्षणें दिसतात, बळानें मैथुनास प्रवृत्त झाल्यास शुक्रस्त्राव फार कष्टानें होणें, अगदीं अल्प प्रमाणांत होणें, रक्तयुक्त असणें वा शुक्रस्त्राव न होणें, वृषण व शिस्न यांत वेदना वाटणें अशीं लक्षणें दिसतात.