अलंकारदर्श - अलंकारांचें वर्गीकरण.

१  काव्यास ज्याचे योगानें येत त्यास अलंकार असे ह्मणतात.
२  शब्द व अर्थ यांचे आश्रयानें अलंकार राहतात आणि यामुळें अलंकाराचे दोन भेद झाले आहेत.
१  शब्दालंकार.
२  अर्थालंकार.

३  शब्दालंकारांत जे अलंकार येतात त्यांची नांवे.
१  छेकानुप्रास.
२  वृत्यनुप्रास.
३  यमक.
४  पुनरुक्तवदा भास.
५  लाटानुप्रास.
६  चित्र.

४  अर्थालंकारांत जे अलंकार येतात त्यांचे चार भेद कल्पिले आहेत.
(अ)  कित्येक अलंकारांत फक्त वस्तुज्ञान प्रतिपादिलें असतें. ते अलंकार येणेप्रमाणें.
१  समासोक्ति.
२  पर्यायोक्ति.
३  आक्षेप.
४  व्याजस्तुति.
५  उपमेयोपमा.
६  अनन्वय.
७  अतिशयोक्ति.
८  परिकर
९  अप्रस्तुतप्रशंसा.
१०  अनुक्त.
११  निमित्त.
१२  विशेषोक्ति.
(ब) ज्या अलंकारांत उपमा दखविली असते; ते अलंकार येणेंप्रमाणें.
१  रुपक.
२  परिणाम.
३  संदेह.
४  भ्रांति.
५  उल्लेख.
६  अपन्हव.
७  उत्प्रेक्षा.
८  स्मृति.
९  तुल्ययोगिता.
१०  दीपक.
११  प्रतिवस्तूपमा.
१२  दृष्टांत.
१३  सहोक्ति.
१४  व्यतिरेक.
१५  निदर्शना.
१६  श्लेष.

(क)  ज्या अलंकारांत रसभाव दाखविले असतात, ते अलंकार येणें प्रमाणें.
१   रसवत्‍.
२  प्रेय.
३  ऊर्जस्वित्‍.
४  समाहित.
५  भावोदय.
६  भावसंधि.
७  भावशबलता.
(ड) ज्या अलंकारांत अस्पष्टोक्ति असते, ते अलंकार येणेंप्रमाणें.
१  उपमा.
२  विनोक्ति.
३  अर्थांतरन्यास.
४  विरोध.
५  विभावना.
६   उक्तगुण.
७   निमित्त.
८   विशेषोक्ति.
९   सम.
१०  विषम.
११  चित्र.
१२  अधिक.
१३  अन्योन्य.
१४  कारणमाला.
१५  एकावली.
१६  व्याघात.
१७  मालादीपक.
१८  काव्यलिंग.
१९  अनुमान.
२०  सार.
२१  यथासंख्य.
२२  अर्थापत्ति.
२३  पर्याय.
२४  परिवृत्ति.
२५  परिसंख्या.
२६  विकल्प.
२७  समुच्चय.
२८ समाधि.
२९ प्रत्यनीक.
३० प्रतीप.
३१ विशेष.
३२ मलिन.
३३ सामान्य.
३४ असंगति.
३५ तद्रुण.
३६ अतद्रुण.
३७ व्याजोक्ति.
३८ वक्रोक्ति.
३९ स्वभावोक्ति.
४० भाविक.
४१ उदात्त.

५  याशिवाय वरील अलंकारांचे निराळे रीतीनें वर्ग केले आहेत.
ते येणेप्रमाणें.

(अ) साधर्म्यावरुन.
भेदप्रधानसाधर्म्य.
१  दीपक.
२  तुल्ययोगिता.
३  दृष्टांत.
४  निदर्शना.
५  प्रतिवस्तूपमा.
६  सहोक्ति.
७ प्रतीप.
८ व्यतिरेक.

अभेदप्रधानसाधर्म्य.
१  रुपक.
२  परिणाम.
३  संदेह.
४  भ्रांतिमत्‍.
५  उल्लेख.
६  अपन्हव.

भेदाभेदप्रधानसाधर्म्य.
१  उपमा.
२  अनन्वय.
३  उपमेयोपमा.
४  स्मृति.

(ब) अध्यवसायावरुन.
१  उत्प्रेक्षा.
२  अतिशयोक्ति.

(क) विरोधावरुन.
१  विभावना.
२  विशेषोक्ति.
३  विषम.
४  चित्र.
५  असंगति.
६  अन्योन्य.
७  व्याघात.
८  अतद्‍गुण.
९  भाविक.
१० विशेष.

(ड) वाक्यन्यायावरुन.
१  यथासंख्य.
२  परिसंख्य.
३  अर्थापत्ति.
४  विकल्प.
५  समुच्चय.

(इ) लोकव्यवहारावरुन.
१  परिवृत्ति.
२  प्रत्यनीक.
३  तद्रुण.
४  समाधि.
५  सम
६  स्वभावोक्ति.
७  उदात्त.
८  विनोक्ति.

(फ)  तर्कन्यायावरुन.
१  काव्यलिंग.
२  अनुमान.
३  अर्थांतरन्यास.

(ग)  शृंखलावैचित्र्यावरुन.
१  कारणमाला.
२  एकावली.
३  मालादीपक.
४  सार.

(घ) अपन्हवाररुन.
१  व्याजोक्ति.
२  वक्रोक्ति.
३  मीलन.

(ड) विशेषणवैचित्र्यावरुन.
१  समासोक्ति.
२  परिकर.