साक्षात्कार - अध्याय दुसरा

श्रीमन्महागणाधिपतयेनम: । श्रीदिगंबरायनम: ।
जयजयाची सद्गुरु समर्था । ज्ञानार्णवा रघुनाथा ।
कैवल्यप्राप्तीची सत्ता । चढे हाता तुझेनी ॥१॥
मज लेकुराची विनवणी । परिसुनिया निजश्रवणीं ।
दिधलीं जे कवित्ववाणी । प्रवाहिनी असावी ॥२॥
येच विषयीं वारंवार । विनवितसे जोडिल्या कर ।
या ग्रंथीचें पैलतीर । पाविणार तूं स्वामी ॥३॥
प्रथम अध्यायीं कथा गहन । सद्गुरु आज्ञा ते घेऊन ।
त्र्यंबक क्षेत्रा झालें येण । शिवदर्शन घेतलें ॥४॥
स्वामीनीं पाठविलें पत्र । तें वाचुनिया स्वतंत्र ।
सगुणध्यान अतिविचित्र । मस्तकावरी पहातसे ॥५॥
श्रोतीं होईजे सावधान । करावें निजभावेंसि श्रवण ।
हेंचि मागतों तुह्मांसी दान । देऊनि दीन सांभाळा ॥६॥
स्वामींनीं पत्र पाठविलें । तें मी वाचुनिया वहिलें ।
शेवटीं निजमुखें भक्षिलें । तांबूलपर्णाचिये वर्णना ॥७॥
स्वामिप्रस दें कवित्व रचना । केलें तेथेसि वर्णना ।
कळतां समस्त ब्राह्मणां । धावोनी येती श्रवणासी ॥८॥
एक पायां लागती येऊन । एक करिती स्तुतिस्तवन ।
धन्य जी सद्गुरू निधान । पावलेति ह्मणोनिया ॥९॥
एक ह्मणती एथें रहावें । कदापि कोठें नच जावें ।
तुमचे शुश्रूषेसि बरवें । करूं आम्ही सर्वही ॥१०॥
एक ह्मणती तुमचे संगें । येऊं होवोनी नि:संग ।
करुनिया प्रपंचत्याग । परमार्थ चांग संपादू ॥११॥
एवं त्र्यंबकींचे जन । स्तुतिपर बोलती वचन ।
त्यांसी राहवोनिया जाण । कवित्व लेहून दीधलें ॥१२॥
तेथें दत्तात्रयमूर्ती दर्शन । घेउनिया केलें स्तवन ।
प्रेमाश्रु नयनीं येऊन । श्रीगुरुगुण वर्णिले ॥१३॥
सवेंचि करूनिया नमन । पुढारा केलें असे गमन ।
कुशाव्रतातें वंदून । मार्गाप्रती चालिलों ॥१४॥
बोळवीत आले द्विजगण । क्षेत्राबाहेर येऊनि जाण ।
तयांसि करूनिया नमन । सर्व परतोनि लाविले ॥१५॥
घेऊनि श्रीदत्ताचें नाम । ध्यानहि धरिलें यथाक्रम ।
सगुण भेटीचा संभ्रम । आर्त पोटीं धरूनिया ॥१६॥
महाराष्ट्र देशाप्रती सोडून । दृष्टीसी देखिलें कोंकण ।
अति भयानक वन । वृक्ष सघन लागले ॥१७॥
अनएक जातीचे वृक्षगण । भेदोनि चुंबीत गेले गगन ।
भानु तेजा आच्छादून । छाया धरूनि राहिले ॥१८॥
मार्गीं चालतां कितेक दिन । नाहीं सूर्याचें दर्शन ।
तम भरलासे दारुण । मार्ग गहन न लक्षए ॥१९॥
पुसावया नाहीं ठिकाण । नाहीं मनुष्याचें दर्शन ।
मार्गीं तृण दाटलें पूर्ण । उगेंचि भ्रमण करावें ॥२०॥
वृक्षासि वस्त्र आटकोनिया । फाटोनि झाल्यासे चिंधिया ।
कंटक शरीरीं भेदूनिया । रुधिर वाहे भडभडा ॥२१॥
वृकव्याघ्रांचिया जाळिया । आंतोनि देती आरोळिया ।
वाचविता तया ठाया । कोण गुरुपाया वांचूनि ॥२२॥
करुनि दत्तात्रयस्मरण ।  पर्वतअग्रीं करावें गमन ।
ग्राम शोधितां अवलोकून । कोठें ठिकाण न लागे ॥२३॥
प्रातर पासुनि मध्यान्हीं । बहुत शोधिली अवनी ।
परि मार्ग न पडे ठिकाणीं । बहु प्रयत्नें शोधितां ॥२४॥
मनीं चिंता उदेली बहुत । क्षुधेनें पीडिलों अत्यंत ।
फळमूळालागीं शोधीत । तंव औदुंबर देखिला ॥२५॥
तयाचें न करितां फळछेदन । जीं फळें खालीं झालीं पतन ।
तया फळांतें वेंचून । केलें भक्षण ते काळी ॥२६॥
सवेंचि करितां मार्गशोधन । तंव पश्चिमेसि झाला अस्तमान ।
पडिला अंधार गेला दिन । वृथा शीण जहाला ॥२७॥
एक्या वृक्षाचिये तळवटीं । करुनिया पाषाणओटी ।
भयानक नदीचिये काठी । वृक्षातळीं नीजलों ॥२८॥
अव्यग्र क्रमिली यामिनी । तंव उदयाचळा आला तरणी ।
प्रात:स्नानातें सारूनी । मार्ग शोधीत चाललों ॥२९॥
शरीरीं श्रम जहाले बहुत । तेणें अंतर खेदयुक्त ।
स्मरोनिया श्रीदत्तातें । बहुत हाका मारिल्या ॥३०॥
धाव धाव रे करुणाकरा । कां श्रमविसी मज लेकुरा ।
हे पूर्णब्रह्म परात्परा । दिगंबरा स्वामिया ॥३१॥
तूं आमुचे शिरीं असून । दासासि व्हावा इतुका शीण ।
हें असह्य दिसे बोलणें । तुझीया थोरीवपणासी ॥३२॥
कंठ होवोनि सद्गदित । वारंवार हाका मारीत ।
तंव एक शबर अकस्मात । येवोनी उभा ठाकला ॥३३॥
ह्मणे रे तूं अहासी कवण । हिंडसी मार्गातें सांडोन ।
पल पर्वताचे शेजारून । मार्ग आहे पाहे पां ॥३४॥
ऐसें ऐकोनिया पुढती । मी चालिलों सत्वरगती ।
फिरोनिया पाहतां मागुती । तो शबर गुप्त जहाला ॥३५॥
असो ज्या रीतीं कथिलें त्यानें । तया संकेताचिया प्रमाणें ।
पर्वतापलीकडे जाऊन । मार्गाप्रती लागलों ॥३६॥
तंव मार्गी चालतां चालतां । तिघे बैरागी अवचिता ।
द्वारके जावयाची वार्ता । परस्पर करिताती ॥३७॥
त्यांनीं पाहून मजप्रती । कोठें जाणें ऐसें पुसती ।
म्यां कथिलें तयांप्रती । गिरनार व्यक्ती पाहों जातों ॥३८॥
ते ह्मणती गिरनारावरोन । आह्मांसी द्वारकेसि आहे जाण ।
तुमचे सांगाती होऊन । आह्मी येतों स्वामिया ॥३९॥
असो तयांचे संगतीन । बहुत मार्ग केला क्रमण ।
तंव समय पाहुनि माध्यान्ह । येता झाला तमारि ॥४०॥
एक्या ग्रामामाजी जाण । प्रवेशते झालो चौघे जण ।
दृष्टीसी पाहुनी हनुमान । त्यापाशीं मी बैसलों ॥४१॥
तिघे ग्रामस्थांकडे गेले । त्यांजप्रती बोलते जाले ।
आमुचे गुरुस्वामी बैसले । त्यांचे भेटीस चलावें ॥४२॥
ते आहेत बहुसमर्थ । जातात कराव्यासी तीर्थ ।
त्यांचे भोजनाप्रीत्यर्थ । साहित्य दिलें पाहिजे ॥४३॥
बारीक चांगले तांदूळ । सुंदर कणिक आणि डाळ ।
बहुत द्यावें जी तूपगूळ । शाखा आदि करूनी ॥४४॥
ऐसें ग्रामस्थांसी छेडून । बहुत आणिलें शुष्क अन्न ।
जैसें बाळगिवलें श्वान । आमिष घरा आणिती ॥४५॥
असो त्याचा स्वभाव गुण । अति झालें हीनपण ।
प्राप्त झाला तमोगुण । संगतीनें तयांचे ॥४६॥
संगति भल्यानें न करावी । असो गृहस्थ वा गोसावी ।
संग करितां जिवेंभावीं । बहुत कष्टी जहाले ॥४७॥
जयविजय द्वारपाळ । तयांनीं ऋषींचा केला छळ ।
श्राप जहाला तात्काळ । मृत्युलोकीं जन्मणें ॥४८॥
तयांचे संगें करून । कष्टी झाला नारायण ।
अवतारादिक जन्म घेणें । स्वामीप्रती लागलें ॥४९॥
देवादिकांची ऐसी गती । तेथें मानवी बापुडे किती ।
नष्ट होवोनिया मती । भ्रष्ट होती क्षणार्धें ॥५०॥
जैं व्याघ्रासि देती थोरपण । फकीर सेवक होती आपण ।
श्रृंखळा गळ्यासि बांधून । घरोघरीं फिरवीती ॥५१॥
कां गारुडिया सर्प थोरला । खांदा वाहुनिया वहिला ।
उदराकारणें तयाला । घरोघरीं फिरवीती ॥५२॥
कां साधूची ऐकुनिया कीर्ती । शिष्य उदंड गोळा होती ।
परिचर्या करूं लागती । पुढें धावती लगबगा ॥५३॥
कोणी ग्रामामाजी जाती । गांवचे जनासि छळिती ।
आह्मांसी पाठविलें महंतीं । साहित्यासी आणावया ॥५४॥
कोणी भाविकाकडे जाती । त्याज लागूनी सांगती ।
आमचे सद्गुरू जाणती । भूतभविष्य सर्वही ॥५५॥
तुह्मांसि नाहीं पुत्रसंतान । दीन दिसतां तेणेंकरून ।
स्वामीसी जाऊनिया शरण । पुत्रसंतान मागावें ॥५६॥
लोक आलिया दर्शनासी । कोणी लागती परिचर्यासी ।  
कळवावया सर्व जनासी । शिष्य यांचे ह्मणवूनी ॥५७॥
प्रपंच करून विळभर । शेखीं परमार्थाहि सादर ।
घ्याव्यालागीं उपचार । शिष्य शिष्य ह्मणवूनी ॥५८॥
एवं धूर्त शिष्याचें लक्षण । गुरुसि देऊनि थोरपण ।
आपुले प्रपंचाचें साधन । करोनि घ्यावें त्याहातीं ॥५९॥
गुरु असला जरि भाबड । शुश्रूषा लागू लागली गोड ।
तरि मग होवोनि माकड । नाचविती तैसें नाचावें ॥६०॥
आपण असला ब्रह्मचारी । शिष्य मिळाला घरबारी ।
तरि मग त्याचे संसारीं । चित्त घालणें लागलें ॥६१॥
तयाचे कुटुंबा कारणें । स्त्रिया शूद्र आदिकरून ।
उपदेश देउनि घ्यावें धन । करावें पोषण तयांचें ॥६२॥
श्रीमंतांलागीं भेटून । जहागीर इनामातें मागून ।
करोनि प्रतिग्रह धारण । शिष्यालागीं पोसावें ॥६३॥
एवं उपाधीच हे सारी । परमार्थ नघडे क्षणभरी ।
बुडाला परतोनि संसारीं । जन्म फेरी चुकेना ॥६४॥
याचि प्रकारें मजलागून । होते झाले तीन दिन ।
बहु त्रासून गेलें मन ।  दिधला सोडून संग त्यांचा ॥६५॥
मार्गें एकलेंचि चालावें । दत्तात्रयाचें नाम घ्यावें ।
गुणानुंवाद बहुसद्भावे । वर्णित जावें दिननिशीं ॥६६॥
मार्ग दुर्घट भयंकर । उभारिलें पर्वत - शिखर ।
त्यामाजी व्याघ्र थोरथोर । मनुष्य आहारी हिंडती॥६७॥
ऐसिया कठिण मार्गांतून । जात असावें निर्भयपण ।
भयभीत न होतां मन । एकटें गमन करावें ॥६८॥
सांडूनी दुर्घट कोकण । गुर्जर देशीं केलें गमन ।
तों दृष्टी पाहिली राजधान । धर्मपूर नगरी पै ॥६९॥
एक्या ब्राह्मणाचे घरीं । जाऊनि राहिलों ओसरीवरी ।
तों दुसरे दिवशीं प्रथम प्रहरीं । चमत्कार एक जाहला ॥७०॥
स्वामी नारायण सांप्रदायी । आपणासी ह्मणोनि विदेही ।
तया राजियाचे गेहीं । उपभोग घेत राहिला ॥७१॥
मी एक ब्रह्मज्ञानी प्रचंड । ह्मणवोनि गावांत माजवी धेंड ।
शास्त्रयुक्ति ही उदंड । मुखोद्रत तयासी ॥७२॥
तयांनीं मजलागीं येऊन । पुसता झाला वर्तमान ।
तुह्मी कोठील आहांत कोण । मजलागुनी सांगिजे ॥७३॥
तयासि केलें  मी उत्तर । आह्मांसी नाहीं घरदार ।
आह्मी नि:संग निराकार । कैचा विकार आह्मांसी ॥७४॥
त्यानें हें ऐकोनि वचन । ह्मणे ऐसें ब्रह्मज्ञान ।
बहुत बोलती येऊन । बोलोनिया न करती ॥७५॥
मग म्यां तयासी करोनि नमन । विनीत झालों कर जोडून ।
स्वामी सांगावें मजलागून । मुख्य ज्ञान आहे तें ॥७६॥
तंव ते बोलते झाले ज्ञान । केलें होतें जें कां पठण ।
पुसूं जातां अंतर खूण । ठावें नाहीं तयासी ॥७७॥
ज्ञान तो बोले बहुत । शब्दशास्त्रीं बहु पंडित ।
परि सद्गुरुचा जो गुह्यार्थ । पुसतां त्यांतें न सांगवे ॥७८॥
आणि जगामाजी प्रतिष्ठा फार । ब्रह्मज्ञानी बहुत चतुर ।
ऐसें स्तविती वारंवार । लोक येवोनी तयासी ॥७९॥
जरी ब्रह्मज्ञानी कोणी आला । तरि वाद घालावा तयाला ।
भवति न भवति करुनि वहिला । निर्भर्त्सूनि टाकावें ॥८०॥
कोणाचें नायकावें वचन । आणि आपुलें मिरवावें ज्ञान ।
ठाउकी नाहीं मुख्य खूण । काय कैसी आहे ते ॥८१॥
जैसें लोकाचें उदंड लेण । घातलें अंगावरी आणून ।
जगीं दिसे शोभायमान । परि आंगीं सुख नसे तें ॥८२॥
कां दरिद्री चोहाटा बैसोन । राजियाचे सांगे गुण ।
परि राजपदवी प्रती जाण । कदा काळीं न बैसे ॥८३॥
कां साखर लिहितां कागदावरी । वाचोनि दाखवी लोकाचारीं ।
परि गोडी तयाचे जिव्हाग्रीं । न लागेचि सर्वथा ॥८४॥
एवं गुरूसी न जातां शरण । कोणीं केलें शास्त्रपठण ।
तें जगीं दिसे शोभायमान । परि जन्ममरण न चुकेची ॥८५॥
न करितां गुरूचें वंदन । शास्त्रपठणें होय ज्ञान ।
तरि मग घरोघरीं आपण । ब्रह्मज्ञानी बहु होती ॥८६॥
शास्त्रयुक्ति बहु शिकला । उलटा संशयापन्न झाला ।
जैं घर करोनि कोसला । शेखीं गुंतला आपणचि ॥८७॥
असो तो स्वामिनारायण । शास्त्रव्युत्पत्ती बोलून ।
आपणा जीवन्मुक्त ह्मणवून । हिणवीत सर्वांसीं ॥८८॥
असा संवाद झालियावरी । तो उठोनि गेला आपुले घरीं ।
मी तया ग्रामाभीतरी । सात दिन राहिलों ॥८९॥
नित्य करावें कवित्व नूतन । मागील त्या द्यावें लिहून ।
पद अभंग भूपाळ्या करून । बहुता जनां दीधलें ॥९०॥
तंव एक आला ब्राह्मण । तो ह्मणे मज नाशिकाप्रती जाण ।
पत्र करुनिया लेखन । देणें असेल तरी द्यावें ॥९१॥
मग मी अभंगें करून । पत्र लिहिता झालों जाण ।
आठवूनि सद्गुरूचे चरण । अंतरीं ध्यान आणिलें ॥९२॥
पत्र लेखनीं मांडीवरी । आसुवें चालिलीं नेत्रांतरीं ।
आक्रंदोनी दीर्घस्वरीं । खेदभरीत जहालों ॥९३॥
हे हे स्वामी रघुनाथा । सद्गुरूराया कृपावंता ।
कधीं भेटशील आतां । मज अनाथा लागुनी ॥९४॥
अरे म्यां पूर्वीं दोष केले । ते ये काळीं फळासि आले ।
ह्मणवोनिया अंतरले । गुरुचरण मजलागीं ॥९५॥
कां केली कवणाची तडातोडी । मायलेकुरा केली विघडी ।
ह्मणवूनिया ऐसी घडी । प्राप्त झाली मजलागीं ॥९६॥
अहो सद्गुरू माउली । मज कृपेची साउली ।
दूर देशासी राहिली । कैसें करूं या समयीं ॥९७॥
केव्हां होईल माझें येणें । पाहीन किंवा नाहीं चरण ।
ह्मणवुनिया अंत:करण । वेळोवेळां कालवे ॥९८॥
आणखी मनासी निश्चय केला । सद्गुरू महाराज बोलिला ।
तुझे सांगातीं मी वहिला । आहे जाण सर्वदा ॥१९॥
या वचनाची आठवण । करूनि केलें स्थिर मन ।
पत्र दिधलें लिहून । तयासी वचन बोलिलों ॥१००॥
पत्र देऊनि सत्वर । सद्गुरूसी माझा नमस्कार ।
आंग करूनी दंडाकार । तुह्मी तेथ घालिजे ॥१०१॥
ऐसें सांगुनी तयाप्रती । मार्गस्थ केलें सत्वरगती ।
दत्तात्रयाचें ध्यान चित्तीं । करुनिया राहिलों ॥१०२॥
सदासर्वदा नामस्मरण । स्वमुखें वर्णीत असावे गुण ।
ऐसें असतां कीर्तीसी कारण । झालें तेथें सर्वत्रीं ॥१०३॥
सर्व मंडळीनें दर्शना यावें । पक्वान्न भोजना करवावें ।
ऐसें नित्यानित्य बरवें । व्हावयाप्रती लागलें ॥१०४॥
सर्व मिळूनिया जन । विनंति करिती कर जोडून ।
स्वामी एथेंचि रहाणें । अक्षयीं तुह्मी सर्वदा ॥१०५॥
या प्रकारीं सर्वहि मंडळी । ह्मणवोनि राहवी वेळोवेळीं ।
उठूनिया जातां तये काळीं । पायातळीं लोळणी ॥१०६॥
असो भाविक तेथीचे जन । तयांसी न पुसतां जाण ।
गुप्तरूपें उठून । जाता झालों पुढारीं ॥१०७॥
गुर्जर देश पाटांगण । भूमि लागली समसमान ।
बहुत होतसे मार्गक्रमण । गुरुकृपें करूनी ॥१०८॥
रघुनाथ पूर्णब्रह्म अवतारा । तूंचि परात्पर सोइरा ।
निरंजन - हृत्कोश - विहारा । करुणाकर गुरुमूर्ति ॥१०९॥
इतिश्री साक्षात्कार ग्रंथ । संमत सद्गुरुं रघुनाथ ।
दत्तात्रय मूर्तिमंत । गुरुकृपें भेटले ॥११०॥
॥ श्री दिगंबरार्पणमस्तु ॥