बहीणभाऊ - रसपरिचय ६

वैनी उभ्या उभ्या कुंकूं नीट बसून प्रेमाने सौभाग्यतिलक लावीत नाहीं. कपालींच्या कुंकवाची सुद्धां वैनी अशी हयगय करते हें पाहून बहिणीचें ह्रदय चरकतें. ती म्हणते :

वैनीबाई भावजये उभ्यानें कुंकूं लावूं
नवसाचा माझा भाऊ किती सांगूं ॥

घरीं दोन दिवस बहिणी आलेल्या. भावाला वाटतें कौतुक करावें. परंतु त्याच्या पत्नीला राग येतो. बहिणी कशाला लुटायला आल्या असें ती म्हणते :

भाऊ ग म्हणती आल्या बहिणी भेटाला
भावजया ग म्हणती आल्या नणंदा लुटाला ॥
भाऊ ग म्हणती बहिणीला द्यावा पाट
भावजया ग म्हणती  धरा नणंदा आपुली वाट ॥

बहिणी मनीं म्हणतात, “आपण वैनीपासून अपेक्षा तरी कां करावी ? किती झालें तरी परक्या घरून ती आलेली :”

माउलीची माया काय करील भावजयी
पाण्यावीण जाईजुई सुकतील ॥
आईबापांच्या राज्यांत खाल्या दुधावरल्या साई
भावजयांच्या राज्यांत ताक घेण्या सत्ता नाहीं ॥

परंतु सर्वच भावजया वाईट नसतात. कधीं भावजयाच मनाच्या थोर असतात व भाऊ उलट असतात. भावयीचें कौतुक करायला नणंद तयार असते :

भावा ग परीस भावजय फार भली
कोणा अशीलाची केली वयनीबाई ॥
भावा ग परीस भावजय ग रतन
सोन्याच्या कारणें चिंधी करावी जतना ॥

कोणा कुलशीलवंताच्या घरची ही ? किती चांगली वागते. सोन्यासारखी आहे. माझा भाऊ म्हणजे फाटकी चिंधी. परंतु त्या सोन्यासाठीं हया चिंधीला जपलें पाहिजे. लहानशी चिंधी सोन्याला सांभाळते. किती सुंदर आहे द्दष्टान्त ! भाऊ व भावजय यांचें परस्परप्रेम पाहून बहिणीला धन्यता वाटते :

अतिप्रीत बहु प्रीतीचीं दोघेंजण
विदा रंगे कातावीण भाईरायाचा ॥

इतर जगांतल्या भावजया पाहिल्या म्हणजे स्वत:च्या भावजयीची किंमत कळते :

भावजयांमध्यें वहिनीबाई शांत
भाऊ माझे सूर्यकांत उगवले ॥

भाऊ तेजस्वी, जरा प्रखर. परंतु वैनी अगदीं शांत व सौम्य पाहून बहिणीला समाधान होतें :

भावाचें वर्णन करताना बहिणीच्या वाणींत सारी सरस्वती जणुं येऊन बसते. माझे भाऊ म्हणजे देवळांतील निर्मळ आरसे, देवळांतले अभंग खांब, देवळाजवळचीं शीतळ झाडें :

माझे दोघे भाऊ देवळाचे खांब
अभंग प्रेमरंग मला ठावें ॥
माझे दोघे भाऊ बिल्लोरी आरसे
देवळीं सरिसे लावीयेले ॥
माझे दोघे भाऊ मला ते वाणीचे
देवाच्या दारींचे कहुलिंब ॥