नित्यनैमित्तिक विधिसंग्रहसोपान - ध्यान

॥श्रीराम समर्थ ॥
सकळ जीवां जीवन । सकळिकां समान । त्रैलोक्याचें महिमान । उदकापाशीं ॥१॥
नदीचें उदक वाहत गेलें । तें निरर्थक चालिलें । जरी बांधोनि काढिले । नाना तीरीं कालवे ॥२॥
उदक निगेने वर्तविलें । नाना जिनसीं पीक काढिलें । पुढें उदकचि झालें । पीक सुवर्ण ॥३॥
तैसे हें आपुलें वय । विवेकेंविण व्यर्थ जाय । विवेकी ते यथान्वय । स्वहित साधिती ॥४॥
नाना उंच आम्रफळें । अंजीर ऊंस द्राक्षें केळें । नाना पिकें यत्नजळें । निर्माण झालीं ॥५॥
तैसें आयुष्य आपुलें । विवेकें सार्थक केलें । कां जें शोधूनि पाहिलें । सारासार ॥६॥
गयाळीपणें मूर्खपणें । संसारांत दिसे उणें । विवेकीजनें याकारणें । स्वहित करावें ॥७॥
इहलोक परलोक । उभय लोकीं सार्थक । शुद्ध ज्ञान शुद्ध विवेक । यासि म्हणावें ॥८॥
लोकीं संसार करावा । नाना यत्नें आटोपावा । लोकांमध्यें मिरवावा । पुरुषार्थ आपुला ॥९॥
कन्या पुत्र योग्य झाले । समर्थ सोयरे पाहिले । ब्राह्मण्यविधियुक्त जाले । स्वाहास्वधा ॥१०॥
लोक म्हणती भला भला । यानें इहलोक साधिला । परलोकाहि आणिला । पाहिजे मना ॥११॥
जेणें सकळ निर्माण केलें । त्यासि पाहिजे ओळखिलें । मुख्य देवास चुकले । त्यांस परलाक कैंचा ॥१२॥
मागील जन्म आठवेना । पुढील काय तें कळेना । उगाच प्राणी अनुमाना । मध्यें पडला ॥१३॥
तो अनुमान कामा नये । अनुमानें कैंचा जय । पिंडब्रह्मांड ग्रंथान्वयें विवेकें शोधावें ॥१४॥
वेद शास्त्र पंचीकरण । तेथें घालावें अंत:करण । बरेम करावें विववरण प्रत्ययाचें ॥१५॥
विधीनें सकळ निर्मिलें । विधीस कोणीं निर्मिलें । विष्णूनें सकळांस पाळिलें । विष्णूस पाळिता कोण ॥१६॥
रुद्र सकळां संहारी । त्यास कोण संहारी । ऐसा विचार अंतरीं । बरा शोधावा ॥१७॥
कर्ता देव बहु म्हणती । त्याची कैची स्वरूपस्थिति । सगुण निर्गुण आदिअंतीं । कैसा म्हणावा ॥१८॥
निर्गुणा नाहीं कर्त्रुत्वहेत । सगुण तरी नाशिवंत । याकारणे सिद्धांत । विवेकें पाहावा ॥१९॥
पुनर्जन्म नाही चुकलें । जन्मास येवोनि काय कोलें । पुढें लिगाड लांबलें । जन्ममृत्यूंचें ॥२०॥
अवचट नरदेह जोडला । पूर्वपुण्यें प्राणियाला । विचार पाहिजे केला । उत्तम गती ॥२१॥
मागें केलें व्यर्थ गेलें । पुढें नाहीं अनुमानलें । येणें करितां मूळ झाले । जन्ममृत्यूंचें ॥२२॥
ऐसें झालें न पाहिजे । कोणे एके स्वहित कीजे । परमेश्वरास पाविजे । म्हणजे बरें ॥१३॥
देवाचे सृष्टींत राहावें । देवें निर्मिलेम तें पाहावें । नाना वैभव भोगावें । देवाकरितां ॥२४॥
त्या देवास चुकावें । तेणें सर्वस्वास मुकावें । ऐसें न करावें तुकावें । कर्तृत्व आपुलें ॥२५॥
धूकटीं उदकाचें लवणें । पृथ्वी अंतरिक्षीं धरणें । हें मनुष्याचें करणें । नव्हे सर्वथा ॥२६॥
सामर्थ्य कळो येते मना । देव पाहतां दिसेना । परंतु याची विवंचना । पाहिजे पाहिजे ॥२७॥