वेणीसंहारः - प्रथमोऽङ्कः

पद्य १.१
निषिद्धैरप्येभिर्लुलितमकरन्दो मधुकरैः करैरिन्दोरन्तश्छुरित इव संभिन्नमुकुलः
विधत्तां सिद्धिं नो नयनसुभगामस्य सदसः प्रकीर्णः पुष्पाणां हरिचरणयोरञ्जलिरयं ॥१.१॥

अपि च
पद्य १.२
कालिन्द्याः पुलिनेषु केलिकुपितामुत्सृज्य रासे रसं गच्छन्तीमनुगच्छतोऽश्रुकलुषां कंसद्विषो राधिकां
तत्पादप्रतिमानिवेशितपदस्योद्भूतरोमोद्गते रक्षुण्णोऽनुनयः प्रसन्नदयितादृष्टस्य पुष्णातु वः ॥१.२॥

अपि च
पद्य १.३
दृष्टः सप्रेम देव्या किमिदमिति भयात्संभ्रमाच्चासुरीभिः शान्तान्तस्तत्त्वसारैः सकरुणमृषिभिर्विष्णुना सस्मितेन
आकृष्यास्त्रं सगर्वैरुपशमितवधूसंभ्रमैर्दैत्यवीरैः सानन्दं देवताभिर्मयपुरदहने धूर्जटिः पातु युष्मान् ॥१.३॥

॥ नान्द्यन्ते ॥


सूत्रधारः:
अलमतिप्रसङ्गेन ।
पद्य १.४
श्रवणाञ्जलिपुटपेयं विरचितवान्भारताख्यममृतं यः ।
तमहमरागमकृष्णं कृष्णद्वैपायनं वन्दे ॥१.४॥

॥ समन्तादवलोक्य ॥
तद्भवन्तः परिषदग्रेसराः विज्ञाप्यं नः किंचिदस्ति ।
पद्य १.५
कुसुमाञ्जलिरपर इव प्रकीर्यते काव्यबन्ध एषोऽत्र ।
मधुलिह इव मधुबिन्दून्विरलानपि भजत गुणलेशान् ॥१.५॥

तदिदं कवेर्मृगराजलक्ष्मणो भट्टनारायणस्य कृतिं वेणीसंहारं नाम नाटकं प्रयोक्तुमुद्यता वयं । तदत्र कविपरिश्रमानुरोधाद्वोदात्तकथावस्तुगौरवाद्वा नवनाटकदर्शनकुतूहलाद्वा भवद्भिरवधानं दीयमानमभ्यर्थये ।

॥ नेपथ्ये ॥


भाव त्वर्यतां त्वर्यतां । एते खल्वार्यविदुराज्ञया पुरुषाः सकलमेव शैलूषजनं व्याहरन्ति । प्रवर्त्यन्तामपरिहीयमानमातोद्यविन्यासादिका विधयः । प्रवेशकालः किल तत्रभवतः पाराशर्यनारदतुम्बुरुजामदग्न्यप्रभृतिभिर्मुनिवृन्दारकैरनुगम्यमानस्य भरतकुलहितकाम्यया स्वयं प्रतिपन्नदौत्यस्य देवकीसूनोश्चक्रपाणेर्महाराजदुर्योधनशिबिरं प्रति प्रस्थातुकामस्येति ।


सूत्रधारः:
॥ आकर्ण्य सानन्दम् ॥
अहो नु खलु भो भगवता जगत्प्रभवस्थितिनिरोधप्रभविष्णुना विष्णुनाद्यानुगृहीतमिदं भरतकुलं सकलं च राजकमनयोः कुरुपाण्डवराजपुत्रयोराहवकल्पान्तानलप्रशमहेतुना स्वयं संधिकारिणा कंसारिणा दूतेन । तत्किमिति पारिपार्श्विक नारम्भयसि कुशीलवैः सह संगीतकं ।

॥ प्रविश्य ॥


पारिपार्श्विकः:
भवतु । आरम्भयामि । कं समयमाश्रित्य गीयतां ।


सूत्रधारः:
नन्वमुमेव तावच्चन्द्रातपनक्षत्रक्रौञ्चहंसकुलसप्तच्छदकुमुदपुण्डरीककाशकुसुमपरागधवलितगगनदिङ्मण्डलं स्वादुजलजलाशयं शरत्समयमाश्रित्य प्रवर्त्यतां संगीतकं । तथा ह्यस्यां शरदि
पद्य १.६
सत्पक्षा मधुरगिरः प्रसाधिताशा मदोद्धतारम्भाः ।
निपतन्ति धार्तराष्ट्राः कालवशान्मेदिनीपृष्ठे ॥१.६॥



पारिपार्श्विकः:
॥ ससंभ्रमम् ॥
भाव शान्तं पापं प्रतिहतममङ्गलं ।


सूत्रधारः:
॥ सवैलक्ष्यस्मितम् ॥
मारिष शरत्समयवर्णनाशंसया हंसा धार्तराष्ट्रा इति व्यपदिश्यन्ते । तत्किं शान्तं पापं प्रतिहतममङ्गलं ।


पारिपार्श्विकः:
न खलु न जाने । किं त्वमङ्गलाशंसयास्य वो वचनस्य यत्सत्यं कम्पितमिव मे हृदयं ।


सूत्रधारः:
मारिष ननु सर्वमेवेदानीं प्रतिहतममङ्गलं स्वयं प्रतिपन्नदौत्येन संधिकारिणा कंसारिणा । तथा हि
पद्य १.७
निर्वाणवैरदहनाः प्रशमादरीणां नन्दन्तु पाण्डुतनयाः सह माधवेन
रक्तप्रसाधितभुवः क्षतविग्रहाश्च स्वस्था भवन्तु कुरुराजतनयाः सभृत्याः ॥१.७॥


॥ नेपथ्ये । साधिक्षेपम् ॥


आः दुरात्मन्वृथामङ्गलपाठक शैलूषापसद ।
पद्य १.८
लाक्षागृहानलविषान्नसभाप्रवेशैः प्राणेषु वित्तनिचयेषु च नः प्रहृत्य
आकृष्टपाण्डववधूपरिधानकेशाः स्वस्था भवन्ति मयि जीवति धार्तराष्ट्राः ॥१.८॥


[संध्यङ्ग । वलुए="उपक्षेप" रेस्प्="V६.६९" फ़्रोम्="प्ल्१"]
॥ सूत्रधारपारिपार्श्विकावाकर्णयतः ॥


पारिपार्श्विकः:
भाव कुत एतथ् ।


सूत्रधारः:
॥ पृष्ठतो विलोक्य ॥
अये एष खलु वासुदेवगमनात्कुरुसंधानममृष्यमाणः पृथुललाटतटघटितविकटकीनाशतोरणत्रिशूलायमानभीषणभ्रुकुटिरापिबन्निव नः सर्वान्दृष्टिपातेन सहदेवानुगम्यमानः क्रुद्धो भीमसेन इत एवाभिवर्तते । तन्न युक्तमस्य पुरतः स्थातुं । तदित आवामन्यत्र गच्छावः ।

॥ इति निष्क्रान्तौ ॥

प्रस्तावना ।


॥ ततः प्रविशति सहदेवानुगम्यमानः क्रुद्धो भीमसेनः ॥


भीमसेनः:
आः दुरात्मन्वृथामङ्गलपाठक शैलूषापसद ।॥ लाक्षागृहेत्यादि पुनः पठति ॥



सहदेवः:
॥ सानुनयम् ॥
आर्य मर्षय मर्षय । अनुमतमेव नो भरतपुत्रस्यास्य वचनं । निर्वाणवैरदहना इति यथार्थमेव । सभृत्याः कुरवः क्षतजालंकृतवसुंधराः क्षतशरीराश्च स्वर्गस्था भवन्त्विति ब्रवीति ।


भीमसेनः:
॥ सोपालम्भम् ॥
न खलु न खल्वमङ्गलानि चिन्तयितुमर्हन्ति भवन्तः कौरवाणां । संधेयास्ते भ्रातरो युष्माकं ।


सहदेवः:
॥ सरोषम् ॥
आर्य
पद्य १.९
धृतराष्ट्रस्य तनयान्कृतवैरान्पदे पदे ।
राजा न चेन्निषेद्धा स्यात्कः क्षमेत तवानुजः ॥१.९॥



भीमसेनः:
एवमिदं । अत एवाहमद्यप्रभृति भिन्नो भवद्भ्यः । पश्य ।
पद्य १.१०
प्रवृद्धं यद्वैरं मम खलु शिशोरेव कुरुभि र्न तत्रार्यो हेतुर्न भवति किरीटी न च युवां
जरासंधस्योरःस्थलमिव विरूढं पुनरपि क्रुधा संधिं भीमो विघटयति यूयं घटयत ॥१.१०॥


[संध्यङ्ग । वलुए="परिकर" रेस्प्="V" फ़्रोम्="प्ल्२"]

सहदेवः:
॥ सानुनयम् ॥
आर्य एवमतिसंभृतक्रोधेषु युष्मासु कदाचित्खिद्यते गुरुः ।


भीमसेनः:
किं नाम खिद्यते गुरुः । गुरुः खेदमपि जानाति । पश्य ।
पद्य १.११
तथाभूतां दृष्ट्वा नृपसदसि पाञ्चालतनयां वने व्याधैः सार्धं सुचिरमुषितं वल्कलधरैः
विराटस्यावासे स्थितमनुचितारम्भनिभृतं गुरुः खेदं खिन्ने मयि भजति नाद्यापि कुरुषु ॥१.११॥

तत्सहदेव निवर्तस्व । एवं चातिचिरप्रवृद्धामर्षोद्दीप्तस्य भीमस्य वचनाद्विज्ञापय राजानं ।


सहदेवः:
आर्य किमिति ।


भीमसेनः:
एवं विज्ञापय ।
पद्य १.१२
युष्मच्छासनलङ्घनांहसि मया मग्नेन नाम स्थितं प्राप्ता नाम विगर्हणा स्थितिमतां मध्येऽनुजानामपि
क्रोधोल्लासितशोणितारुणगदस्योच्छिन्दतः कौरवा नद्यैकं दिवसं ममासि न गुरुर्नाहं विधेयस्तव ॥१.१२॥

॥ इत्युद्धतं परिक्रामति ॥



सहदेवः:
॥ तमेवानुगच्छन्नात्मगतम् ॥
अये कथमार्यः पाञ्चाल्याश्चतुःशालं प्रविष्टः । भवतु तावदहमत्रैव तिष्ठामि ।॥ इति स्थितः ॥



भीमसेनः:
॥ प्रतिनिवृत्यावलोक्य च ॥
सहदेव गच्छ त्वं गुरुमनुवर्तस्व । अहमप्यायुधागारं प्रविश्यायुधसहायो भवामि ।


सहदेवः:
आर्य नेदमायुधागारं पाञ्चाल्याश्चतुःशालमिदं ।


भीमसेनः:
॥ सवितर्कम् ॥
किं नाम नेदमायुधागारं पाञ्चाल्याश्चतुःशालमिदं ।॥ किंचिद्विहस्य सहर्षम् ॥
आमन्त्रयितव्या मया पाञ्चाली ।॥ सप्रणयं सहदेवं हस्ते गृहीत्वा ॥
वत्स आगम्यतां । यदार्यः कुरुभिः संधानमिच्छन्नस्मान्पीडयति तद्भवानपि पश्यतु ।

॥ उभौ प्रवेशं नाटयतः ॥


सहदेवः:
आर्य इदमासनमास्तीर्णं । अत्रोपविश्य प्रतिपालयत्वार्यः कृष्णागमनं ।


भीमसेनः:
॥ उपविश्य ॥
वत्स कृष्णागमनमित्यनेनोपोद्घातेन स्मृतं । अथ भगवान्कृष्णः केन पणेन संधिं कर्तुं सुयोधनं प्रति प्रहितः ।


सहदेवः:
आर्य पञ्चभिर्ग्रामैः ।


भीमसेनः:
॥ कर्णौ पिधाय ॥
अहह हन्त देवस्याजातशत्रोरप्ययमीदृशस्तेजोपकर्ष इति यत्सत्यं कम्पितमिव मे हृदयं ।॥ परिवृत्य स्थित्वा ॥
तद्वत्स न त्वया कथितं न मया श्रुतं ।
पद्य १.१३
यत्तदूर्जितमत्युग्रं क्षात्रं तेजोऽस्य भूपतेः ।
दीव्यताक्षैस्तदानेन नूनं तदपि हारितं ॥१.१३॥


॥ नेपथ्ये ॥


समस्ससदु समस्ससदु भट्टिणी ।


समाश्वसितु समाश्वसितु भट्टिनी ।


सहदेवः:
॥ नेपथ्याभिमुखमवलोक्यात्मगतम् ॥
अये कथं याज्ञसेनी मुहुरुपचीयमानबाष्पपटलस्थगितनयनार्यसमीपमुपसर्पति । तत्कष्टतरमापतितं ।
पद्य १.१४
यद्वैद्युतमिव ज्योतिरार्ये क्रुद्धेऽद्य संभृतं ।
तत्प्रावृडिव कृष्णेयं नूनं संवर्धयिष्यति ॥१.१४॥


॥ ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टा द्रौपदी चेटी च । द्रौपदी सास्रं निश्वसिति ॥


चेटीः
समस्ससदु समस्ससदु भट्टिणी । अबणैस्सदि दे मण्णुं णिच्चाणुबद्धकुरुवेलो कुमालो भीमसेणो ।


समाश्वसितु समाश्वसितु भट्टिनी । अपनेष्यति ते मन्युं नित्यानुबद्धकुरुवैरः कुमारो भीमसेनः ।


द्रौपदीः
हञ्जे बुद्धिमदिए होदि एदं जै महाराअस्स पडिउलो हुविस्सदि ।


हञ्जे बुद्धिमतिके भवत्येतद्यदि महाराजस्य प्रतिकूलो भविष्यति ।


चेटीः
विलोक्य ॥
एसो कुमालो चिट्ठदि । ता णं उबसप्पदु भट्टिणी ।


४: एष कुमारस्तिष्ठति । तदेनमुपसर्पतु भट्टिनी ।


द्रौपदीः
५}हञ्जे एव्वं करेम्ह ।


५: हञ्जे एवं कुर्वः ।

॥ इति परिक्रामतः ॥


चेटीः
६}॥ उपसृत्य ॥
जादु जादु कुमालो ।


६: जयतु जयतु कुमारः ।


भीमसेनः:
॥ अशृण्वन्यत्तदूर्जितमिति पुनः पठति ॥



चेटीः
७}॥ परिवृत्य ॥
भट्टिणि परिकुबिदो विअ कुमालो लक्खीअदि ।


७: भट्टिनि परिकुपित इव कुमारः लक्ष्यते ।


द्रौपदीः
८}हञ्जे जै एव्वं ता अवहीरणा बि एसा मं अस्सासादि । ता एत्थ उबविट्ठा भविअ सुणोमि दाव णाहस्स ववसिदं ।


८: हञ्जे यद्येवं तदवधीरणाप्येषा मामाश्वासयति । तदत्रोपविष्टा भूत्वा शृणोमि तावन्नाथस्य व्यवसितं ।

॥ उभे तथा कुरुतः ॥


भीमसेनः:
॥ सक्रोधं सहदेवमधिकृत्य ॥
किं नाम पञ्चभिर्ग्रामैः संधिः ।
पद्य १.१५
मथ्नामि कौरवशतं समरे न कोपा द्दुःशासनस्य रुधिरं न पिबाम्युरस्तः
संचूर्णयामि गदया न सुयोधनोरू संधिं करोतु भवतां नृपतिः पणेन ॥१.१५॥



द्रौपदीः
९}॥ सहर्षं जनान्तिकम् ॥
णाह अस्सुदपुव्वं खु दे ईदिसं वाणं । ता पुणो बि दाव भणाहि ।


९: नाथ अश्रुतपूर्वं खलु त ईदृशं वचनं । तत्पुनरपि तावद्भण ।


भीमसेनः:
॥ अशृण्वन्नेव मथ्नामीत्यादि पुनः पठति ॥



सहदेवः:
आर्य किं महाराजस्य संदेशोऽव्युत्पन्न इव गृहीतः ।


भीमसेनः:
का पुनरत्र व्युत्पत्तिः ।


सहदेवः:
आर्य एवं गुरणा संदिष्टं ।


भीमसेनः:
कस्य ।


सहदेवः:
सुयोधनस्य ।


भीमसेनः:
किमिति ।


सहदेवः:
पद्य १.१६
इन्द्रप्रस्थं वृकप्रस्थं जयन्तं वारणावतं ।
प्रयच्छ चतुरो ग्रामान्कंचिदेकं तु पञ्चमं ॥१.१६॥



भीमसेनः:
ततः किं ।


सहदेवः:
तदेवमनया प्रतिनामग्रामप्रार्थनया पञ्चमस्य चाकीर्तनाद्विषभोजनजतुगृहदाहद्यूतसभाद्यपकारस्थानोद्घाटनमेवेदं मन्ये ।


भीमसेनः:
॥ साटोपम् ॥
वत्स एवं कृते किं कृतं भवति ।


सहदेवः:
आर्य एवं कृते लोके तावत्स्वगोत्रक्षयाशङ्कि हृदयमाविष्कृतं भवति कुरुराजस्यासंधेयता च दर्शिता भवति ।


भीमसेनः:
सर्वमप्येतदनर्थकं । कुरुराजस्य तावदसंधेयता तदैव निवेदिता यदैवास्माभिरितो वनं गच्छद्भिः सर्वैरेव कुरुकुलस्य निधनं प्रतिज्ञातं । लोकेऽपि च धार्तराष्ट्रकुलक्षयः किं लज्जाकरो भवतां । अपि च रे मूर्ख
पद्य १.१७
युष्मान्ह्रेपयति क्रोधाल्लोके शत्रुकुलक्षयः ।
न लज्जयति दाराणां सभायां केशकर्षणं ॥१.१७॥



द्रौपदीः
१०}॥ जनान्तिकम् ॥
णाह ण लज्जन्ति एदे । तुमं बि दाव मा विसुमरेहि ।


१०: नाथ न लज्जन्त एते । त्वमपि तावन्मा विस्मार्षीः ।


भीमसेनः:
॥ सस्मरणम् ॥
वत्स कथं चिरयति पाञ्चाली ।


सहदेवः:
आर्य का खलु वेला तत्रभवत्याः प्राप्तायाः । किं तु रोषावेशवशादागताप्यार्येण नोपलक्षिता ।


भीमसेनः:
॥ दृष्ट्वा सादराम् ॥
देवि समुद्धतामर्षैरस्माभिरागतापि भवती नोपलक्षिता । अतो न मन्युं कर्तुमर्हसि ।


द्रौपदीः
११}णाह उदासीणेसु तुम्हेसु मण्णू ण उण कुबिदेसु ।


११: नाथ उदासीनेषु युष्मासु मन्युर्न पुनः कुपितेषु ।


भीमसेनः:
यद्येवमपगतपरीभवमात्मानं समर्थयस्व ।॥ हस्तं गृहीत्वा पार्श्वे समुपवेश्य मुखमवलोक्य ॥
किं पुनरत्रभवतीमुद्विग्नामिवोपलक्षयामि ।


द्रौपदीः
१२}णाह किं उव्वेअकालणं तुम्हेसु सण्णिहिदेसु ।


१२: नाथ किमुद्वेगकारणं युष्मासु संनिहितेषु ।


भीमसेनः:
किमिति नावेदयसि ।॥ केशानवलोक्य ॥
अथ वा किमावेदितेन
पद्य १.१८
जीवत्सु पाण्डुपुत्रेषु दूरमप्रोषितेषु च ।
पाञ्चालराजतनया वहते यदिमां दशां ॥१.१८॥



द्रौपदीः
१३}हञ्जे बुद्धिमदिए णिवेदेहि दाव णाहस्स । को अण्णो मह परिहवेण खिज्जदि ।


१३: हञ्जे बुद्धिमतिके निवेदय तावन्नाथस्य । कोऽन्यो मम परीभवेन खिद्यते ।


चेटीः
१४}जं देवी आणवेदि ।॥ भीममुपसृत्याञ्जलिं बद्ध्वा ॥
कुमाल इदो बि अहिअं अज्ज मण्णुकालणं आसी देवीए ।


१४: यद्देव्याज्ञापयति । कुमार इतोऽप्यधिकमद्य मन्युकारणमासीद्देव्याः ।


भीमसेनः:
किं नामास्मादप्यधिकतरं । तत्कथय कथय ।
पद्य १.१९
कौरव्यवंशदावेऽस्मिन्क एष शलभायते ।
मुक्तवेणीं स्पृशन्नेनां कृष्णां धूमशिखामिव ॥१.१९॥



चेटीः
१५}सुणादु कुमालो । अज्ज खु देवी अम्बासहिदा सुभद्दप्पमुहेण सबत्तिवग्गेण परिवुदा अज्जाए गन्धालीए पादवन्दणं कादुं गदा आसी ।


१५: शृणोतु कमारः । अद्य खलु देव्यम्बासहिता सुभद्राप्रमुखेण सपत्नीवर्गेण परिवृतार्याया गान्धार्याः पादवन्दनं कर्तुं गतासीथ् ।


भीमसेनः:
युक्तमेतथ् । वन्द्याः खलु गुरवः । ततस्ततः ।


चेटीः
१६}तदो पडिणिउत्तमाणा भाणुमदीए दिट्ठा ।


१६: ततः प्रतिनिवर्तमाना भानुमत्या दृष्टा ।


भीमसनः:
॥ सक्रोधम् ॥
आः शत्रोर्भार्यया दृष्टा । हन्त स्थानं क्रोधस्य देव्याः । ततस्ततः ।


चेटीः
१७}तदो ताए देविं पेक्खिअ सहीवाणदिण्णदिट्ठीए सगव्वं ईसि विहसिअ भणिदं ।


१७: ततस्तया देवीं प्रेक्ष्य सखीवदनदत्तदृष्ट्या सगर्वमीषद्विहस्य भणितं ।


भीमसेनः:
न केवलं दृष्टोक्ता च । अहो किं कुर्मः । ततस्ततः ।


चेटीः
१८}ऐ जण्णसेणि पञ्च गामा पत्थीअन्ति त्ति सुणीअदि । कीस दाणिं बि दे केसा ण संजमीअन्ति ।


१८: अयि याज्ञसेनि पञ्चग्रामाः प्रार्थ्यन्त इति श्रूयते । कस्मादिदानीमपि ते केशा न संयम्यन्ते ।


भीमसेनः:
सहदेव श्रुतं ।


सहदेवः:
किमिहोच्यते । दुर्योधनकलत्रं हि सा । पश्य ।
पद्य १.२०
स्त्रीणां हि साहचर्याद्भवन्ति चेतांसि भर्तृसदृशानि ।
मधुरापि हि मूर्च्छयते विषविटपिसमाश्रिता वल्ली ॥१.२०॥



भीमसेनः:
बुद्धिमतिके ततो देव्या किमभिहितं ।


चेटीः
१९}कुमाल जै परिजणहीणा भवे तदो देवी भणादि ।


१९: कुमार यदि परिजनहीना भवेत्तदा देवी भणति ।


भीमसेनः:
किं पुनरभिहितं भवत्या ।


चेटीः
२०}मए एव्वं भणिदं । ऐ भाणुमदि तुम्हाणं अमुक्केसु केसेसु कहं अम्हाणं देवीए केसा संजमीअन्ति त्ति ।


२०: मया एवं भणितं । अयि भानुमति युष्माकममुक्तेषु केशेषु कथमस्माकं देव्याः केशाः संयम्यन्त इति ।


भीमसेनः:
॥ सपरितोषम् ॥
साधु बुद्धिमतिके साधु । तदभिहितं यदस्मत्परिजनोचितं ।॥ स्वाभरणानि बुद्धिमतिकायै प्रयच्छति ॥
अत्रभवति पाञ्चालराजतनये श्रूयतां । अचिरेणैव कालेन
पद्य १.२१
चञ्चद्भुजभ्रमितचण्डगदाभिघात संचूर्णितोरुयुगलस्य सुयोधनस्य
स्त्यानावनद्धघनशोणितशोणपाणि रुत्तंसयिष्यति कचांस्तव देवि भीमः ॥१.२१॥


[संध्यङ्ग । वलुए="परिन्यास" रेस्प्="V६.७१" फ़्रोम्="प्ल्३"]

द्रौपदीः
२१}किं णाह दुक्करं तुए परिकुबिदेण ।
 अणुगेण्हन्तु एदं ववसिदं दे भादरो ।

२१: किं नाथ दुष्करं त्वया परिकुपितेन । अनुगृह्णन्त्वेतद्व्यवसितं ते भ्रातरः ।

[संध्यङ्ग । वलुए="विलोभन" रेस्प्="V६.७२" फ़्रोम्="छ्२१" तो="प्ल्४"]

सहदेवः:
अनुगृहीतमेतदस्माभिः ।

॥ नेपथ्ये महान्कलकलः । सर्वे सविस्मयमाकर्णयन्ति ॥


भीमसेनः:
पद्य १.२२
मन्थायस्तार्णवाम्भःप्लुतकुहरवलन्मन्दरध्वानधीरः कोणाघातेषु गर्जत्प्रलयघनघटान्योऽन्यसंघट्टचण्डः
कृष्णाक्रोधाग्रदूतः कुरुकुलनिधनोत्पातनिर्घातवातः केनास्मत्सिंहनादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यतेऽयं ॥१.२२॥


॥ प्रविश्य संभ्रान्तः ॥


कञ्चुकीः
कुमार एष खलु भगवान्वासुदेवः ।

॥ सर्वे कृताञ्जलयः समुत्तिष्ठन्ति ॥


भीमसेनः:
॥ ससंभ्रमम् ॥
क्वासौ भगवान् ।


कञ्चुकीः
पाण्डवपक्षपातामर्षितेन सुयोधनेन संयन्तुमारब्धः ।

॥ सर्वे संभ्रमं नाटयन्ति ॥


भीमसेनः:
किं संयतः ।


कञ्चुकीः
न हि न हि संयन्तुमारब्धः ।


भीमसेनः:
किं कृतं देवेन ।


कञ्चुकीः
ततः स महात्मा दर्शितविश्वरूपतेजःसंपातमूर्च्छितमवधूय कुरुकुलमस्मच्छिबिरसंनिवेशमनुप्राप्तः । कमारमविलम्बितं द्रष्टुमिच्छति ।


भीमसेनः:
॥ सोपहासम् ॥
किं नाम दुरात्मा सुयोधनो भगवन्तं संयन्तुमिच्छति ।॥ आकाशे दत्तदृष्टिः ॥
आः दुरात्मन्कुरुकुलपांसन एवमतिक्रान्तमर्यादे त्वयि निमित्तमात्रेण पाण्डवक्रोधेन भवितव्यं ।


सहदेवः:
आर्य किमसौ दुरात्मा सुयोधनो वासुदेवमपि भगवन्तं स्वेन रूपेण न जानाति ।


भीमसेनः:
वत्स मूढः खल्वयं दुरात्मा । कथं जानातु । पश्य ।
पद्य १.२३
आत्मारामा विहितमतयो निर्विकल्पे समाधौ ज्ञानोद्रेकाद्विघटिततमोग्रन्थयः सत्त्वनिष्ठाः
यं वीक्षन्ते कमपि तमसां ज्योतिषां वा परस्ता त्तं मोहान्धः कथमयममुं वेत्तु देवं पुराणं ॥१.२३॥

आर्य जयंधर किमिदानीमध्यवस्यति गुरुः ।


कञ्चुकीः
स्वयमेव गत्वा महाराजस्याध्यवसितं ज्ञास्यति कुमारः ।
॥ इति निष्क्रान्तः ॥


॥ नेपथ्ये कलकलानन्तरम् ॥


भो भो द्रुपदविराटवृष्ण्यन्धकसहदेवप्रभृतयोऽस्मदक्षौहिणीपतयः कौरवचमूप्रधानयोधाश्च शृण्वन्तु भवन्तः ।
पद्य १.२४
यत्सत्यव्रतभङ्गभीरुमनसा यत्नेन मन्दीकृतं यद्विस्मर्तुमपीहितं शमवता शान्तिं कुलस्येच्छता
तद्द्यूतारणिसंभृतं नृपवधूकेशाम्बराकर्षणैः क्रोधज्योतिरिदं महत्कुरुवने यौधिष्ठिरं जृम्भते ॥१.२४॥



भीमसेनः:
॥ आकर्ण्य । सहर्षम् ॥
जृम्भतां जृम्भतामप्रतिहतप्रसरमार्यस्य क्रोधज्योतिः ।


द्रौपदीः
२२}णाह किं दाणिं एसो पलाजलहरत्थणिदमंसलो खणे खणे समरदुन्दुही ताडीअदि ।


२२: नाथ किमिदानीमेष प्रलयजलधरस्तनितमांसलः क्षणे क्षणे समरदुन्दुभिस्ताड्यते ।


भीमसेनः:
देवि किमन्यथ् । यज्ञः प्रवर्तते ।


द्रौपदीः
२३}॥ सविस्मयम् ॥
को एसो जण्णो ।


२३: क एष यज्ञः ।


भीमसेनः:
रणयज्ञः । तथा हि
पद्य १.२५
चत्वारो वयमृत्विजः स भगवान्कर्मोपदेष्टा हरिः संग्रामाध्वरदीक्षितो नरपतिः पत्नी गृहीतव्रता
कौरव्याः पशवः प्रियापरिभवक्लेशोपशान्तिः फलं राजन्योपनिमन्त्रणाय रसति स्फीतं यशोदुन्दुभिः ॥१.२५॥



सहदेवः:
आर्य गच्छामो वयमिदानीं गुरुजनानुज्ञाप्ता किक्रमानुरूपमाचरितुं ।


भीमसेनः:
वत्स एते वयमुद्यता एवार्यस्यानुज्ञानमनुष्ठातुं ।॥
उत्थाय ॥
देवि गच्छामो वयमिदानीं कुरुकुलक्षयाय ।


द्रौपदीः
२४}॥ बाष्पं धारयन्ती ॥
णाह असुरसमराहिमुहस्स हरिणो विअ मङ्गलं तुम्हाणं होदु ।


२४: नाथ असुरसमराभिमुखस्य हरेरिव मङ्गलं युष्माकं भवतु ।


उभौः
प्रतिगृहीतं मङ्गलवचनमस्माभिः ।


द्रौपदीः
२५}अण्णं च णाह पुणो बि तुम्हेहिं समरादो आअच्छिअ अहं समासासैदव्वा ।


२५: अन्यच्च नाथ पुनरपि युष्माभिः समरादागत्याहं समाश्वासयितव्या ।


भीमसेनः:
ननु पाञ्चालराजतनये किमद्याप्यलीकाश्वासनया ।
पद्य १.२६
भूयः परिभवक्लान्तिलज्जाविधुरिताननं ।
अनिःशेषितकौरव्यं न पश्यसि वृकोदरं ॥१.२६॥



द्रौपदीः
२६}णाह मा खु मा खु जण्णसेणीपरिहवुद्दीबिदकोबाणला अणवेक्खिदसरीरा संचरिस्सह । जदो अप्पमत्तसंचरणिज्जाइं रिउबलाइं सुणीअन्ति ।


२६: नाथ मा खलु मा खलु याज्ञसेनीपरिभवोद्दीपितकोपानला अनपेक्षितशरीराः संचरिष्यथ । यतोऽप्रमत्तसंचरणीयानि रिपुबलानि श्रूयन्ते ।


भीमसेनः:
अयि सुक्षत्रिये
पद्य १.२७
अन्योऽन्यास्फालभिन्नद्विपरुधिरवसामांसमस्तिष्कपङ्के मग्नानां स्यन्दनानामुपरिकृतपदन्यासविक्रान्तपत्तौ
स्फीतासृक्पानगोष्ठीरसदशिवशिवातूर्यनृत्यत्कबन्धे संग्रामैकार्णवान्तःपयसि विचरितुं पण्डिताः पाण्डुपुत्राः ॥१.२७॥


॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ॥


इति प्रथमोऽङ्कः ।