सात्त्विक

{ sāttvika }

हिन्दी (hindi) WN

See : सात्विक

महाराष्ट्र शब्दकोश

 पु. सात्त्विकभाव . एकभाव , किंवा मनाची अवस्था ( काव्यनाटकांतील ). ही स्थायी आणि व्यभिचारी या भावांमधील असून हिच्या ठिकाणी सहज , अकृत्रिम , सत्य अशा भावना व्यक्त असतात . स्वेद , स्तंभ , रोमांच , स्वरभंग , वेपथु ( कंप ), वैवर्ण्य , अश्रु आणि प्रलय हे अष्टसात्त्विकभाव आहेत . आपलेनि शिहाणपणें । आंगीचे सात्वीकुलपओ जाणें । - शिशु १८९ . [ सं . ] - वि . ( शुद्ध रूप सात्त्विक . ) १ सत्य ; पवित्र ; प्रामाणिक ; उत्कृष्ट ; सत्त्वगुणांनी युक्त . म्हणोनि उपनिषदादि समस्त \ सात्त्विक ते । ज्ञा २ . २५६ . २ सौम्य ; हितकर ; रोगनिवारक ( औषध , पथ्य , इं० ). ३ अर्थयुक्त ; भरीव ; ससत्त्व . ४ उत्साह , चैतन्य , बल , तेज इ० गुण असलेला . ५ सत् ‍ ; सत्य ; अस्तित्व असलेला ; वास्त्ववपूर्ण .
 पु. सात्त्विकभाव . एकभाव , किंवा मनाची अवस्था ( काव्यनाटकांतील ). ही स्थायी आणि व्यभिचारी या भावांमधील असून हिच्या ठिकाणी सहज , अकृत्रिम , सत्य अशा भावना व्यक्त असतात . स्वेद , स्तंभ , रोमांच , स्वरभंग , वेपथु ( कंप ), वैवर्ण्य , अश्रु आणि प्रलय हे अष्टसात्त्विकभाव आहेत . आपलेनि शिहाणपणें । आंगीचे सात्वीकुलपओ जाणें । - शिशु १८९ . [ सं . ] - वि . ( शुद्ध रूप सात्त्विक . ) १ सत्य ; पवित्र ; प्रामाणिक ; उत्कृष्ट ; सत्त्वगुणांनी युक्त . म्हणोनि उपनिषदादि समस्त \ सात्त्विक ते । ज्ञा २ . २५६ . २ सौम्य ; हितकर ; रोगनिवारक ( औषध , पथ्य , इं० ). ३ अर्थयुक्त ; भरीव ; ससत्त्व . ४ उत्साह , चैतन्य , बल , तेज इ० गुण असलेला . ५ सत् ‍ ; सत्य ; अस्तित्व असलेला ; वास्त्ववपूर्ण .
०चांडाळ  पु. सौम्य वृत्तीचा चांडाल .
०चांडाळ  पु. सौम्य वृत्तीचा चांडाल .
०प्रेम  न. खरें , शुद्ध प्रेम ; निराशेत सात्त्विक प्रेम करुणवृत्तीचे रूप घेते . - एक १०७ .
०प्रेम  न. खरें , शुद्ध प्रेम ; निराशेत सात्त्विक प्रेम करुणवृत्तीचे रूप घेते . - एक १०७ .
०भाव  पु. सुखादि भावानें भावित होणार्‍या अंतःकरणापासून उत्पन्न होणारे भाव . हे आठ आहेत . सात्त्विक पहा . म्हणोनि सात्त्विक भावांची मांदी । कृष्णा आंगी अर्जुनाआधी । - ज्ञा ८ . ५६ .
०भाव  पु. सुखादि भावानें भावित होणार्‍या अंतःकरणापासून उत्पन्न होणारे भाव . हे आठ आहेत . सात्त्विक पहा . म्हणोनि सात्त्विक भावांची मांदी । कृष्णा आंगी अर्जुनाआधी । - ज्ञा ८ . ५६ .

A Sanskrit English Dictionary

सात्त्विक  mfn.  mf( ई)n. ( fr. सत्-त्व) spirited, vigorous, energetic, [Mn.]; [MBh.] &c.
relating to or endowed with the quality सत्त्व ( i.e. ‘purity’ or ‘goodness’), pure, true, genuine, honest, good, virtuous (also applied to partic. पुराणs which exalt विष्णु, [IW. 513]), [MaitrUp.]; [Mn.]; [MBh.] &c. internal, caused by internal feeling or sentiment, [Mālatīm.]
natural, not artificial, unaffected (as style), [Sāh.]
सात्त्विक  m.  m. a state of body caused by some natural emotion (constituting a class of 8 भावs holding a middle place between the स्थायि- and व्यभिचारि-भावs, viz. स्तम्भ, स्वेद, रोमा-ञ्च, स्वर-विकार, वेपथु, वर्ण-विकार, अश्रु, प्रलय, q.v.), ib.
N. of ब्रह्मा, [L.]
of the eighth creation by प्रजा-पति, [MW.]
सात्त्विक  n.  n. an offering or oblation (without pouring water), [L.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

सात्त्विक [sāttvika] a.  a. (-की f.) [सत्वगुणेन तत्कार्येण मनसा वा निर्वृत्तः ठञ्]
Real, essential.
True, genuine, natural.
Honest, sincere, good.
Virtuous, amiable.
Vigorous.
Endowed with the quality Sattva (goodness).
Belonging to or derived from the Sattva quality; ये चैव सात्त्विका भावाः [Bg.7.12;14.16.]
Caused by internal feeling or sentiment (as of love), internal; तद्भूरिसात्त्विकविकारमपास्तधैर्यमाचार्यकं विजयि मान्मथमाविरासीत् [Māl.1.26.]
कः An external indication of (internal) feeling or emotion, one of the kinds of Bhāvas in poetry; (these are eight: स्तम्भः स्वेदोऽथ रोमाञ्चः स्वरभङ्गोऽथ वेपथुः । वैवर्ण्यमश्रुप्रलय इत्यष्टौ सात्त्विकाः स्मृताः ॥ see [S. D.164] also.
A Brāhmaṇa.
 N. N. of Brahman.
An autumn night.-कम् An oblation (without pouring water).
-की  N. N. of Durgā.

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

See : सच्चरित, सत्