|
न. १ धान्य भाजण्यासाठीं , भाकरी , खापरपोळी करण्यासाठी उपयोगांत आणावयाचें रुंद , उतरतें किंवा चपटें मातीचें ताट , परळ इ० २ मडक्याचें खालचें अर्ध ( भिक्षेसाठीं , शेगडीसाठीं ). ' नाचतया पुण्यगिरी । चिदर्भैरवाच्या खापरीं । ' - ज्ञा १८ . १०४० . ३ ( प्रसंगविशेषी सामा .) कोणतेंहि भांडें . ( धातुचें , मातींचें - घागर , मडकें वगैर ). ४ ( सं . प्रां .) श्रांद्धांतील पिंडदानासंबंधी सामानानें भरलेलें टोपलें . ' पिंडदान साहित्याचें टोपले घ्यावें लागतें ... त्यास खापर म्हणतात .' - तीप्र . १३० . ५ मडक्याचा एक तुकडा . ' येमपुरी नागवी केली । खांदा खापरां सकट । ' - शिशु १६१ . ' की नामे स्पर्शमणि स्पर्श परि काय करील खापर मी । ' - मोसंशय‍त्‍न माला ( नवनीत पृ . ३५१ ) ६ ( व .) कौल ( घरावर घालण्याचे ). ७ ( बायकी ) नापसंत व्यक्ति ; बिन किमतीचा माणुस ( कित्येकवेळां हा शब्द निरर्थकपणेंहि उपयोगांत आणतात ). ८ अपयश . ९ डोक्याची कवटी . ( सं . खर्पर ; प्रा . खप्पर ; हिं . पं खप्पर ; उरि . खपरा ; बं . खाबरा ) ( वाप्र .)
०डोक्यावर डोईवर शिरावर फोडणें - दुसर्‍यावर आपराध , आळ घालणें ; एखाद्या निरपराध्यावर दोष लादणें .
०डोक्यावर विनाकारण अपराधी होणे . दोष येणें .
फुटणें विनाकारण अपराधी होणे . दोष येणें .
०डोक्यावर संकटांत येणे . - रांत मुतून तोंड पहा - फजिती झाली असतांहि फुशारकी मारणारास म्हणतात सामाशब्द -
येणें संकटांत येणे . - रांत मुतून तोंड पहा - फजिती झाली असतांहि फुशारकी मारणारास म्हणतात सामाशब्द -
०खुटी खुंटी --- स्त्री . मडक्यांचा तुकडा .
०तोंड ड्या - वि . निपणतुचा मुलगा ; मुळपुरुषापासुन सहावी पिढी ( निंदाथीं प्रयोग ); तुचा मुलग्ता ; मुळपुरुषापासुन सहावी पिढी ( निंदार्थी प्रयोग ); त्यावरुन दुदैवी ; दळभद्रया ; पांढर्‍या पायाचा ; काळतोंड्या . ( खापर पणत्वंड )
०पणजा पु. पणजाचा आजा ; निपणजाचा बाप ; चालुपिढी पुर्वीचा सहावापुरुष ;
०पणतु पणतोंड - पण त्वंड - पुन . निपणतुचा मुलगा ; पणतुचा नातु
०पोळी स्त्री. तांदुळाच्या पिठाची , खापरावर भाजलेली पोळी ; धिरडें .
०पोळे न. पोळी करण्याचें खापर .
०सुत न ( सोनारी ) एक धातु ; एक काल्पनिकधातु ; जस्त . ' तांबे आणि खापरसुत । येकवटली असे धात । तयाचा वृत्तांत । पिळत होय । ' - कालिका पुराण . २८ . २१ .
०सुती वि. कापरसुतानें केलेला दमडी इ० पदार्थ . - राची घागर - स्त्री . मातीची घागर ; कुंभ . खापर्‍या - वि . १ दुदैवी ; भद्राकपाळ्या ; क्षुद्र ; अशा अर्थानें अनियंत्रितपणें योजतात .' म्हणे खापर्‍यासी पडली गांठी । आतां नव्हें सुटी सर्वथा । ' २ ( कु .) शिद्दीचें ( माणसाचें ) पिशाच . खापरी २ पहा .
०काळजाचा वि. ( गो .) चांडाळ वृत्तीचा . - खापरांसंबंधी .
०नारळ पु. पातळ दळाचा , खोबर्‍याचा नारळ .
|