कायेन वाचा मनसापि पातकं । नित्यं प्रकुर्वन्ति शठा हठेन थे ॥
परस्वपुष्टा मलिना दुराशयाः । सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ते ॥
( पद्मपुराण )
श्रीमद्भागवतसप्ताहपारायण हे इतर सर्व मोक्षसाधनांहून श्रेष्ठ आहे, असें भागवतमाहात्म्यांत सांगितलें आहे. ‘‘ राजाहः सखिभ्यष्टच् " ह्या पाणिनीच्या व्याकरणसूत्रानें सप्ताह असें रुप सिद्ध झालें असून सात दिवसांनीं जें पूर्ण केलें जातें, त्यालाच सप्ताह ह्नणतात. ‘ यत्फलं नास्थि तपसा न योगेन समाधिना ॥ अनायासेन तत्सर्वं सप्ताहश्रवणे लभेत् ॥ यज्ञाद्गर्जति सप्ताहः सप्ताहो गर्जति व्रतात् ॥ तपसो गर्जति प्राच्चैस्तीर्थान्नित्यं हि गर्भति ॥ ’ जें फल तप, योग, यज्ञ इत्यादि प्रकारांनी मिळत नाही, तें फळ सप्ताहश्रवणानें प्राप्त होतें, असें ह्नटलें आहे. हें सप्ताहपारायण शुकाचार्यानें परीक्षित् राजाला श्रीकृष्ण निजघामाला गेल्यानंतर कलियुगांची ३० वर्षे पूर्ण होऊन ३१ वें वर्ष सुरु झालें असतां भाद्रपदातील नवमी तिथीपासून प्रारंभ करुन सांगितले. ह्याच श्रीमद्भागवताचें सप्ताहपारायण गोकर्णानें कलीची दोनशे तीस वर्षे पूर्ण झाली असतां आपला भाऊ जो धुंधुकारी त्याची पिशाच्चत्वापासून मुक्तता करण्याकरितां सूर्याच्या सांगण्यावरुन आषाढ महिन्यांतील नवमीला सुरवात करुन केलें. ब्रह्मपुत्र अशा सनकादि मुनीनीं हेंच भागवतसप्ताहपारायण भक्ति, ज्ञान व वैराग्य ह्यांना तरतरी येण्याकरितां कलियुगाची दोनशें साठ वर्षे गेली असतां कार्तिक महिन्याच्या शुक्लपक्षांतील नवमीला प्रारंभ करुन केलें, अशा कथा आहेत. एकंदरींत कलियुगाला प्रारंभ होऊन आज ५००० वर्षे झाली आहेत, अर्थात् ह्या सर्व गोष्टी ४००० वर्षापूर्वीच्या आहेत; व शुकानें परीक्षिताला भागवत सांगितलें त्याला आजपावणे पांच हजारावर वर्षे झाली असें दिसून येते.
सप्ताहपारायणाला आषाढ, श्रावण, भाद्रपद, आश्विन, कार्तिक व मार्गशीर्ष हे सहा महिने योग्य होत, असें शास्त्रांत सांगितले आहे. ह्यांपैकी कोणत्याहि एका महिन्यांत ज्योतिष्यांना मुहुर्त विचारुन त्या दिवसापासून प्रारंभ करावा. वक्त्यानें उत्तरेकडे तोंड करुन बसावें, व श्रवण करण्यास बसलेल्या श्रोत्यांनी पूर्वेकडे तोंड करुन बसावें. वक्त्यानें सप्ताहाला प्रारंभ करण्यापूर्वी, पूर्व दिवशी क्षीर करावें; सूर्योदयापूर्वी ५ घटका स्नानसंध्यादि नित्यकृत्य करुन सूर्योदयाला कथारंभ करावा. आरंभ करण्यापूर्वी श्रीकृष्णमूर्तीची पूजा करुन -
संसारसागरे मग्नं दीनं मां करुणानिधे ॥
कर्ममोहगृहीताङ्गं मामुद्धर भवार्णवात् ॥
असा मंत्र ह्नणून प्रार्थना करावी. नंतर श्रीमद्भागवतग्रंथाची पूजा करावी आणि हातांत नारळ घेऊन उभें रहावें, व पुढील मंत्र ह्नणावाः-
" श्रीमद्भागवताख्योऽयं प्रत्यक्षः कृष्ण एव हि ॥
स्वीकृतोऽसि मया नाथ मुक्त्यर्थं भवसागरे ॥
मनोरथो मदीयोऽयं सकळः सर्वथा त्वया ॥
निर्विघ्नेनैव वर्तव्यो दासोऽहं तव केशव ॥"
हे मंत्र ह्नणून पोथीची प्रार्थना करावी. सूर्योदयाला कथेला प्रारंभ करुन साडे तीन प्रहर ह्नणजे सूर्योदयापासून १० तास पर्यंत कथाकार्य चालवावें. मध्यंतरी दोन घटका विसावा घ्यावा. अशारीतीनें सात दिवसांत हें सर्व भागवत सकाळी ४। तास संहिता व सायंकाळीं ७ तास अर्थप्रवचन, अशा क्रमानें पूर्ण करावें. भागवताचे एकंदर अध्याय ३३५ आहेत. प्रतिदिवशीं पन्नास अध्याय ह्या क्रमानें सहा दिवसांत ३०० अध्याय व सातवे दिवशी ३५ अध्याय वाचण्याची परंपरागत पद्धती चालू आहे. मध्यंतरी जी दोन घटका विश्रांती घ्यावयाची तेवढ्या वेळांत विष्णुभक्तांनी कथाकीर्तन, भगवन्नामस्मरण, भगवद्गुणवर्णन वगैरे भगवद्विषयक गोष्ट करण्यार हरकत नाही. कांहीहि न खातां सात दिवस उपोषण करुन सप्ताहश्रवण करणें अधिक चांगलें; परंतु तसें करणें प्रकृतिमानाप्रमाणें अशक्य असल्यास यथाशक्ति हलकें अन्न सेवन करण्यास हरकत नाही. तूप, दूध, किंवा फळफळावळ खाऊन सात दिवस सप्ताहश्रवण करणेंहि सुखकारक होतें. मनाला समाधानकारक आहार न मिळाल्यामुळें जर कथाश्रवणाकडे करणें अधिक चांगलें, असें शास्त्रांत सांगितले आहे. सात दिवसपर्यंत ब्रह्मचर्य पाळावें, जमिनीवर घोंगडी वगैरे हंथरुन त्यावर निजावें, व पत्रावळीवर भोजन करावें द्विदल धान्य ( हरभर्‍याची डाळ वगैरे ), मध, तेल, गव्हासारखी जडान्नें, नासकें, कुसके, उष्टें, शिळें वगैरे खाऊं नये काम, क्रोध, मद, मान, मत्सर, लोभ, दंभ, मोह व द्वेष ह्या सर्व गोष्टी सात दिवसपर्यंत वर्ज्यं कराव्या. ह्याप्रमाणें सप्ताहश्रवण झाल्यानंतर शेवटीं उद्यापन करावें. सप्ताहपारायण केलें असतां धर्म, अर्थ, काम व मोक्ष ह्या चारी पुरुषार्थाची प्राप्ति होते. असें शास्त्रांत सांगितले आहे.
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥