ब्रह्मोत्तर खण्डः - अध्याय ५

॥ सूत उवाच ॥
शिवो गुरुः शिवो देवः शिवो बंधुः शरीरिणाम् ॥
शिव आत्मा शिवो जीवःशिवादन्यन्न किञ्चन ॥१॥
शिवमुद्दिश्य यत्किंचिद्दत्तं जप्तं हुतं कृतम् ॥
तदनंतफलं प्रोक्तं सर्वागमविनिश्चितम् ॥२॥
भक्त्या निवेदितं शंभोः पत्रं पुष्पं फलं जलम् ॥
अल्पादल्पतरं वापि तदानंत्याय कल्पते ॥३॥
विहाय सकलान्धर्मान्सकलागमनिश्चितान् ॥
शिवमेकं भजेद्यस्तु मुच्यते सर्वबन्धनात् ॥४॥
या प्रीतिरात्मनः पुत्रे या कलत्रे धनेपि सा ॥
कृता चेच्छिवपूजायां त्रायतीति किमद्भुतम् ॥५॥
तस्मात्केचिन्महात्मानः सकलान्विषयासवान् ॥
त्यजंति शिवपूजार्थे स्वदेहमपि दुस्त्यजम् ॥६॥
सा जिह्वा या शिवं स्तौति तन्मनो ध्यायते शिवम् ॥
तौ कर्णौ तत्कथालोलौ तौ हस्तौ तस्य पूजकौ ॥७॥
ते नेत्रे पश्यतः पूजां तच्छिरः प्रणतं शिवे ॥
तौ पादौ यौ शिवक्षेत्रं भक्त्या पर्यटतः सदा ॥८॥
यस्येन्द्रियाणि सर्वाणि वर्तंते शिवकर्मसु ॥
स निस्तरति संसारं भुक्तिं मुक्तिं च विंदति ॥९॥
शिवभक्तियुतो मर्त्यश्चांडालः पुल्कसोपि च ॥
नारी नरो वा षंढो वा सद्यो मुच्येत संसृतेः ॥१०॥
किं कुलेन किमाचारैः किंशीलेन गुणेन वा ॥
भक्तिलेशयुतः शंभोः स वंद्यः सर्वदेहिनाम् ॥११॥
उज्जयिन्यामभूद्राजा चन्द्रसेनसमाह्वयः ॥
जातो मानवरूपेण द्वितीय इव वासवः ॥१२॥
तस्मिन्पुरे महाकालं वसंतं परमेश्वरम् ॥
संपूजयत्यसौ भक्त्या चन्द्रसेनो नृपोत्तमः ॥१३॥
तस्याभवत्सखा राज्ञः शिवपारिषदाग्रणीः ॥
मणिभद्रो जिताभद्रः सर्वलोकनमस्कृतः ॥१४॥
तस्यै कदा महीभर्तुः प्रसन्नः शंकरानुगः ॥
चिन्तामणिं ददौ दिव्यं मणिभद्रो महामतिः ॥१५॥
स मणिः कौस्तुभ इव द्योतमानोर्कसन्निभः ॥
दृष्टः श्रुतो वा ध्यातो वा नृणां यच्छति चिंतितम् ॥१६॥
तस्य कांतिलवस्पृष्टं कांस्यं ताम्रमयस्त्रपु ॥
पाषाणादिकमन्यद्वा सद्यो भवति कांचनम् ॥१७॥
स तं चिन्तामणिं कंठे बिभ्रद्राजासनं गतः ॥
रराज राजा देवानां मध्ये भानुरिव स्वयम् ॥१८॥
सदा चिन्तामणिग्रीवं तं श्रुत्वा राजसत्तमम् ॥
प्रवृद्धतर्षा राजानः सर्वे क्षुब्धहृदोऽभवन् ॥१९॥
स्नेहात्केचिदयाचंत धार्ष्ट्यात्केचन दुर्मदाः ॥
दैवलब्धमजानंतो मणिं मत्सरिणो नृपाः।२०॥
सर्वेषां भूभृतां याञ्चा यदा व्यर्थीकृतामुना॥
 राजानः सर्वदेशानां संरंभं चक्रिरे तदा॥२१॥
सौराष्ट्राः कैकयाः शाल्वाः कलिंगशकमद्रकाः ॥
पांचालावंतिसौवीरा मागधा मत्स्यसृंजयाः ॥२२॥
एते चान्ये च राजानः सहाश्वरथकुमजराः ॥
चन्द्रसेनं मृधे जेतुमुद्यमं चक्रुरोजसा ॥२३॥
ते तु सर्वे सुसंरब्धाः कंपयंतो वसुन्धराम् ॥
उज्जयिन्याश्चतुर्द्वारं रुरुधुर्बहुसैनिकाः ॥२४॥
संरुध्यमानो स्वपुरीं दृष्ट्वा राजभिरुद्धतैः ॥
चंद्रसेनो महाकालं तमेव शरणं ययौ ॥२५॥
निर्विकल्पो निराहारः स राजा दृढनिश्चयः ॥
अर्चयामास गौरीशं दिवा नक्त मनन्यधीः ॥२६॥
एतस्मिन्नंतरे गोपी काचित्तत्पुरवासिनी ॥
एकपुत्रा भर्तृहीना तत्रैवासीच्चिरंतना ॥२७॥
सा पंचहायनं बालं वहंती गत भर्तृका ॥
राज्ञा कृतां महापूजां ददर्श गिरिजापतेः ॥२८॥
सा दृष्ट्वा सर्वमाश्चर्यं शिवपूजामहोदयम् ॥
प्रणिपत्य स्वशिबिरं पुनरेवाभ्यपद्यत ॥२९॥
एतत्सर्वमशेषेण स दृष्ट्वा बल्लवीसुतः ॥
कुतूहलेन विदधे शिवपूजां विरक्तिदाम् ॥३०॥
आनीय हृद्यं पाषाणं शून्ये तु शिबिरोत्तमे ॥
नातिदूरे स्वशिबिराच्छिवलिंगमकल्पयत् ॥३१॥
यानि कानि च पुष्पाणि हस्तलभ्यानि चात्मनः ॥
आनीय स्नाप्य तल्लिंगं पूजयामास भक्तितः ॥३२॥
गंधालंकारवासांसि धूपदीपाक्षतादिकम् ॥
विधाय कृत्रिमैर्दिव्यैर्नैवेद्यं चाप्यकल्पयत् ॥३३॥
भूयोभूयः समभ्यर्च्य पत्रैः पुष्पैर्मनोरमैः ॥
नृत्यं च विविधं कृत्वा प्रणनाम पुनःपुनः ॥३४॥
एवं पूजां प्रकुर्वाणं शिवस्यानन्यमानसम् ॥
सा पुत्रं प्रणयाद्गोपी भोजनाय समा ह्वयत्॥३५॥
मात्राहूतोपि बहुशः स पूजासक्तमानसः ॥
बालोपि भोजनं नच्छत्तदा माता स्वयं ययौ ॥३६॥
तं विलोक्य शिवस्याग्रे निषण्णं मी लितेक्षणम्॥
चकर्ष पाणिं संगृह्य कोपेन समताडयत् ॥३७॥
आकृष्टस्ताडितो वापि नागच्छत्स्वसुतो यदा ॥
तां पूजां नाशयामास क्षिप्त्वा लिंगं विदूरतः ॥३८॥
हाहेति रुदमानं तं निर्भर्त्स्य स्वसुतं तदा ॥
पुनर्विवेश स्वगृहं गोपी रोषसमन्विता ॥३९॥
मात्रा विनाशितां पूजां दृष्ट्वा देवस्य शूलिनः ॥
देवदेवेति चुक्रोश निपपात स बालकः ॥४०॥
प्रनष्टसंज्ञः सहसा बाष्पपूरपरिप्लुतः ॥
लब्धसंज्ञो मुहूर्तेन चक्षुषी उदमीलयत् ॥४१॥
ततो मणिस्तंभविराजमानं हिरण्मयद्वारकपाटतोरणम् ॥
महार्हनीलामलवज्रवेदिकं तदेव जातं शिबिरं शिवालयम् ॥४२॥
संतप्तहेम कलशैर्बहुभिर्विचित्रैः प्रोद्भासितस्फटिकसौधतलाभिरामम् ॥
रम्यं च तच्छिवपुरं वरपीठमध्ये लिंगं च रत्नसहितं स ददर्श बालः ॥४३॥
स दृष्ट्वा सहसोत्थाय भीतविस्मितमानसः ॥
निमग्न इव संतोषात्परमानंदसागरे ॥४४॥
विज्ञाय शिवपूजाया माहात्म्यं तत्प्रभावतः ॥
ननाम दंडवद्भूमौ स्वमातुरघशांतये ॥४५॥
देव क्षमस्व दुरितं मम मातुरुमापते ॥
मूढायास्त्वामजानंत्याः प्रसन्नो भव शंकर ॥४६॥
यद्यस्ति मयि यत्किंचित्पुण्यं त्वद्भक्तिसंभवम् ॥
तेनापि शिव मे माता तव कारुण्यमाप्नुयात् ॥४७॥
इति प्रसाद्य गिरिशं भूयोभूयः प्रणम्य च ॥
सूर्ये चास्तं गते बालो निर्जगाम शिवालयात् ॥४८॥
अथापश्यत्स्वशिबिरं पुरंदरपुरोपमम् ॥
सद्यो हिरण्मयीभूतं विचित्रविभवोज्ज्वलम् ॥४९॥
सोंतः प्रविश्य भवनं मोदमानो निशामुखे ॥
महामणिगणाकीर्णं हेमराशिसमुज्ज्वलम् ॥५०॥
तत्रापश्यत्स्वजननीं स्मरंतीमकुतोभयाम् ॥
महार्हरत्न पर्यंके सितशय्यामधिश्रिताम् ॥५१॥
रत्नालंकारदीप्तांगीं दिव्यांबरविराजिनीम् ॥
दिव्यलक्षणसंपन्नां साक्षात्सुरवधूमिव ॥५२॥
जवेनोत्थापयामास संभ्रमोत्फुल्ललोचनः ॥
अंब जागृहि भद्रं ते पश्येदं महदद्भुतम्॥ ५३॥
इति प्रबोधिता गोपी स्वपुत्रेण महात्मना ॥
ततोऽपश्यत्स्वजननी स्मयन्ती मुकुटोज्ज्वला ॥५४॥
ससंभ्रमं समुत्थाय तत्सर्वं प्रत्यवेक्षत ॥
अपूर्वमिव चात्मानमपूर्वमिव बालकम् ॥५५॥
अपूर्वं च स्वसदनं दृष्ट्वा सीत्सुखविह्वला ॥
श्रुत्वा पुत्रमुखात्सर्वं प्रसादं गिरिजापतेः ॥५६॥
राज्ञे विज्ञापयामास यो भजत्यनिशं शिवम् ॥
स राजा सहसागत्य समाप्त नियमो निशि ॥५७॥
ददर्श गोपिकासूनोः प्रभावं शिवतोषजम् ॥
हिरण्मयं शिवस्थानं लिंगं मणिमयं तथा ॥५८॥
गोपवध्वाश्च सदनं माणि क्यवरकोज्ज्वलम्॥
दृष्ट्वा महीपतिः सर्वं सामात्यः सपुरोहितः ॥५९॥
मुहूर्तं विस्मितधृतिः परमानंदनिर्भरः ॥
प्रेम्णा वाष्पजलं मुंचन्परिरेभे तम र्भकम् ॥६०॥
एवमत्यद्भुताकाराच्छिवमाहात्म्यकीर्त्तनात् ॥
पौराणां संभ्रमाच्चैव सा रात्रिः क्षणतामगात् ॥६१॥
अथ प्रभाते युद्धाय पुरं संरुध्य संस्थिताः ॥
राजानश्चारवक्त्रेभ्यः शुश्रुवुः परमाद्भुतम् ॥६२॥
ते त्यक्तवैराः सहसा राजानश्चकिता भृशम् ॥
न्यस्तशस्त्रा निविविशुश्चंद्रसेनानुमोदिताः ॥६३॥
तां प्रविश्य पुरीं रम्यां महाकालं प्रणम्य च ॥
तद्गोपवनितागेहमाजग्मुः सर्वभूभृतः ॥६४॥
ते तत्र चंद्रसेनेन प्रत्युद्गम्याभि पूजिताः ॥
महार्हविष्टरगताः प्रीत्यानंदन्सुविस्मिताः ॥६५॥
गोपसूनोः प्रसादाय प्रादुर्भूतं शिवालयम् ॥
लिंगं च वीक्ष्य सुमहच्छिवे चक्रुः परां मतिम् ॥६६॥
तस्मै गोपकुमाराय प्रीतास्ते सर्वभूभुजः ॥
वासोहिरण्यरत्नानि गोमहिष्यादिकं धनम् ॥६७॥
गजानश्वान्रथान्रौक्माञ्छत्र यानपरिच्छदान् ॥
दासान्दासीरनेकाश्च ददुः शिवकृपार्थिनः ॥६८॥
येये सर्वेषु देशेषु गोपास्तिष्ठंति भूरिशः ॥
तेषां तमेव राजानं चक्रिरे सर्व पार्थिवाः ॥६९॥
अथास्मिन्नंतरे सर्वैस्त्रिदशैरभिपूजितः ॥
प्रादुर्बभूव तेजस्वी हनूमान्वानरेश्वरः ॥७०॥
तस्याभिगमनादेव राजानो जातसंभ्रमाः ॥
प्रत्युत्थाय नमश्चक्रुर्भक्तिनम्रात्ममूर्त्तयः ॥७१॥
तेषां मध्ये समासीनः पूजितः प्लवगेश्वरः ॥
गोपात्मजं समाश्लिष्य राज्ञो वीक्ष्येदमववीत् ॥७२॥
सर्वे शृणुत भद्रं वो राजानो ये च देहिनः ॥
शिवपूजामृते नान्या गतिरस्ति शरीरिणाम ॥७३॥
एष गोपसुतो दिष्ट्या प्रदोषे मंदवा सरे ॥
अमंत्रेणापि संपूज्य शिवं शिवमवाप्तवान् ॥७४॥
मंदवारे प्रदोषोऽयं दुर्लभः सर्वदेहिनाम् ॥
तत्रापि दुर्लभतरः कृष्णपक्षे समागते ॥७५॥
एष पुण्यतमो लोके गोपानां कीर्तिवर्धनः ॥
अस्य वंशेऽष्टमो भावी नंदोनाम महायशाः ॥
प्राप्स्यते तस्य पुत्रत्वं कृष्णो नारा यणः स्वयम् ॥७६॥
अद्यप्रभृति लोकेस्मिन्नेष गोपालनंदनः ॥
नाम्ना श्रीकर इत्युच्चैर्लोके ख्यातिं गमिष्यति ॥७७॥
॥ सूत उवाच ॥
एवमुक्त्वांजनीसूनुस्तस्मै गोपकसूनवे ॥
उपदिश्य शिवाचारं तत्रैवांतरधीयत ॥७८॥
ते च सर्वे महीपालाः संहृष्टाः प्रतिपूजिताः ॥
चन्द्रसेनं समामंत्र्य प्रतिजग्मुर्यथागतम् ॥७९॥
श्रीकरोऽपि महातेजा उपदिष्टो हनूमता ॥
ब्राह्मणैः सह धर्मज्ञैश्चक्रे शम्भोः समर्हणम् ॥८०॥
कालेन श्रीकरः सोऽपि चंद्रसेनश्च भूपतिः ॥
समाराध्य शिवं भक्त्या प्रापतुः परमं पदम् ॥८१॥
इदं रहस्यं परमं पवित्रं यशस्करं पुण्यमहर्द्धिवर्धनम् ॥
आख्यानमाख्यातमघौघनाशनं गौरीशपादांबुजभक्तिवर्धनम् ॥८२॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां तृतीये ब्रह्मोत्तर खण्डे गोपकुमारचरितवर्णनं नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥५॥