शून्यवादः - श्लोक १ ते २५

एवमुक्ते sनुमानस्य ज्ञानमाश्रित्य दूषणे ।
ज्ञानप्रवृत्त्यशक्त्या तु परः प्रत्यवतिष्ठते ॥१॥
‘ यत्तावन्मन्यमानेन प्रत्यक्षं भवतोच्यते ।
दूषणं तद्विरोधादि तदिदानीं परीक्ष्यताम् ॥२॥
प्रवर्तितुं हि किं शक्तं स्तम्भाद्यर्थे बहिः स्थिते ।
अथ वाssत्मांश एवैतदू ग्राह्ये त्तीणं न वस्तुनि ’ ॥३॥
तद्यद्येतेन बाह्योsर्थो गृह्यते दूषणं ततः ।
त्वदुक्तं सर्वमात्भांशे ग्राह्ये तन्नोपपद्यते ॥४॥
तत्र तावदिदं सिद्धं सर्वप्राणभृतामपि ।
ग्राह्यत्वं नीलपीतादिदीर्घाद्याकारवस्तुनः ॥५॥
न चाsप्याकारभेदेन ज्ञानज्ञेयाsवधारणा ।
न चाsन्यतरधर्मत्वं विस्पष्टं तत्र ( १ ) गृह्यते ॥६॥
गृह्यमाणस्य चाsस्तित्वं नाsग्राह्यस्याsप्रमाणकम् ।
तस्मादाकारवदू वस्तु ग्राह्यत्वाद्विद्यते ध्रुवम् ॥७॥
‘ अतः परीक्षमाणानां ज्ञानमाकारवद्यदि ।
तन्मात्रे च प्रमा क्षीणा ततो नास्त्यर्थकल्पना ॥८॥
यदि वा ss कारवत्ता स्याद्बाह्यस्यैवेह वस्तुनः ।
तदस्ति गृह्यमाणत्वात्तत्सिद्ध्यैवास्तिधीरपि ’ ॥९॥
किं तावदत्र युक्तं स्यात् ? ज्ञानमाकारवत्, कुतः ?
एकमाकारवद्वस्तु ग्राह्यम्त्यध्यगीष्महि ॥१०॥
तद्यद्याssकारवानर्थो बाह्यः कल्प्येत तस्य च ।
ग्राह्यत्वमन्यथा न स्यादिति ग्राहककल्पना ॥११॥
तेनाssकारवतः क्लृप्तादू ग्राह्यादाकारवर्जितम् ।
वस्त्वन्तरं प्रकल्प्यं स्वादू ग्राहकं निष्प्रमाणकम् ॥१२॥
तस्याsकल्पनमिच्छंश्चेदर्थे ग्राहकतां वदेः ।
संज्ञामात्रे विसंवादः सिद्धा त्वेकाsर्थकल्पना ॥१३॥
ग्राह्यग्राहकयोरैक्यं सर्वथा प्रतिपाद्यते ।
बाह्याभ्यन्तररूपश्च परिकल्प्यो मृषेष्यते ॥१४॥
‘ मत्पक्षे यद्यपि स्वच्छो ( १ ) ज्ञानात्मा परमार्थतः ।
तथाsप्यनादौ संसारे पूर्वज्ञानप्रसूतिभिः ॥१५॥
चित्राभिश्चित्रहेतुत्वाद्वासानभिरुपप्लवात् ।
स्वानुरूप्येण नीलादि ग्राह्यग्राहकदूषितम् ( २ ) ॥१६॥
प्रविभक्तमिवोत्पन्नं नाsन्यमर्थमपेक्षते ’ ।
अन्योन्यहेतुता चैव ज्ञानशक्त्योरनादिका ॥१७॥
अनेककल्पनायाश्च ज्यायसी ह्येककल्पना ।
शक्तिमात्रस्य भेदश्च वस्तुभेदाद्विशिष्यते ॥१८॥
‘ तस्मादुभयसिद्धत्वाज् ज्ञानस्याssकारकल्पना ।
ज्यायसी ’ भवतस्त्वर्थं कल्पयित्वा भवेदियम् ॥१९॥
तदसिद्धावशक्तत्वात् तेनैवं विप्रकृष्टता ।
प्रत्यासन्नं च सम्बद्धं ( १ ) ग्राह्यं मम भविष्यति ॥२०॥
इतश्चाssकारवज्ज्ञानं यस्मात्तद्वत्प्रकाशकम् ।
स्वयं प्रकाशहीनस्य बाह्यस्योपासनं मतम् ( १ ) ॥२१॥
न चाsगृहीते ज्ञानाख्ये ( २ ) प्रकाश्योsर्थोवधार्यते ।
तदधीनप्रकाशत्वाद्दीपाssभासे ( ३ ) यथा घटः ॥२२॥
‘ उत्पन्नेष्वपि चाsर्थेषु प्रकाशाभावतः ( ४ ) क्कचित् ।
प्रतिबन्धकयोगाद्वा संवित्तिर्नोपजायते ॥२३॥
ज्ञानस्योत्पद्यमानस्य प्रतिबन्धो न कश्चन ।
न चाsप्रकाशरूपत्वं येनास्याsग्रहणं भवेत ॥२४॥
प्राक् चाsर्थग्रहणादिष्टा तस्योत्पत्तिस्तदैव च ।
संवेदनं भवेदस्यं ’ न चेत् कालान्तरेsपि न ॥२५॥