प्रत्यक्षसूत्रं - श्लोक ७६ ते १००

भवते भेद ( २ ) हानेन रुचिता विषयैकता ।
तत्त्यागेन परेभ्यस्तु भेदो रुचिमुपागतः ॥७६॥
करणत्वोपचारस्तु फले चेत्कल्प्यते त्वया ।
कथञ्चिद्विषयैकत्वं परैर्वा किं न कल्प्यते ॥७७॥
परिच्छेदफलत्वेन वृत्तस्याsनन्तरस्य नः ।
प्रमाणत्वं भवेज्ज्ञाने प्रमाणे तु परं फलम् ॥७८॥
स्वसंवित्तिफलत्वं तु तन्निषेधान्न युज्यते ।
प्रमाणे विषयाssकारे भिन्नार्थत्वं न ( १ ) युज्यते ॥७९॥
स्वाssकारश्च स्वसंवित्तिं मुक्त्वा नाsन्यः प्रतीयते ।
प्रामाण्यं यस्य कल्प्येत स्वसंवित्तिफलं प्रति ॥८०॥
स्वाssकारस्य परिच्छेदो न चाssकारान्तराद्विना ।
तस्याप्येवं तथा च स्यान्नाssकारान्तःकदा चन ॥८१॥
न चाsसंचेतितः सत्तां स्वाssकारः प्रतिपद्यते ।
ग्राह्ये चा विषयाssकारे ग्राहकोsन्यो न लभ्यते ॥८२॥
मनसस्त्विन्द्रियत्वेन प्रत्यक्षा धीः सुखादिषु ।
मनसा सम्प्रयुक्तो हि ता( १ )न्यात्मा प्रतिपद्यते ॥८३॥
सम्बद्धं वर्तमानं च गृह्यते चक्षुरादिना ।
सामान्यं वा विशेषो वा ग्राह्यं नाsतो sत्र कथ्यते ( १ ) ॥८४॥
लक्षणं यच्च यैरुक्तं प्रत्यक्षे लौकिके सति ।
विद्यमानोपलम्भित्वात् सर्वस्यैवाsनिमित्तता ॥८५॥
निर्विकल्पकपक्षे तु सुतरामनिमित्तता ।
साध्यसाधनसम्बन्धो नाsविकल्प्य हि गृह्यते ॥८६॥
कथं प्रत्यक्षपूर्वत्वमनुमानादिनो भवेत् ।
यदा स्मृत्यसमर्थत्वान्निर्विकल्पेन्द्रियस्य धीः ॥८७॥
‘ न चाsविकल्प्य लिङ्गस्य लिङ्गिसम्बन्धयोस्तथा ।
गृहीति ’ रुपमाने sपि सादृश्यग्रहणात स्मृते ॥८८॥
अर्थापत्तिः पुनः प्रायोsन ( १ ) न्यदृष्टेsर्थ इष्यते ।
प्रवर्तते च यं दृष्ट्वा सोsप्यर्थः सविकल्पकः ॥८९॥
यत्र चानुमितं लिङ्गं सूर्यगत्यादि, लिङ्गि च ।
तत्र प्रत्यक्षपूर्वत्वं कथमध्यवसीयते ॥९०॥
प्रत्यक्षाsवगते चाsर्थे कुतस्तेषां प्रमाणता ।
तैर्यदा स प्रतीयेत तदा नाsक्षस्य गोचरः ॥९१॥
अथ कस्य चिदर्थस्य ज्ञानात् तत्पूर्वता भवेत् ।
तदाsर्थस्य भविष्यत्त्वं न स्यादज्ञानकारणम् ॥९२॥
वर्तमाने हि कस्मिंश्चिद्विज्ञातेsर्थेsक्षबुद्धिभिः ।
लिङ्गादविद्यमानोsपि धर्मो गम्येत तैस्तदा ॥९३॥
प्रत्यक्षेण गृहीत्वा च वर्णान् वेदेsपि( १ )गृह्यते ।
प्रमेयमिति सोsपि स्यात्तत्पूर्वत्वादकारणम् ॥९४॥
के चित् तत्पूर्वकत्वं तु हेतुर्नैवेति मन्वते ।
तत्पूर्वकत्वाद्यत्तावत् प्रामायं तदसम्भवः ॥९५॥
प्रत्यत्तेण गृहीत्वा च लिङ्गाद्यन्यतमं ध्रुवम् ।
प्रवृत्तिरनुमानादेर्न च धर्मेsस्ति तादृशम् ॥९६॥
अनुमानानुमानादेर्न चाप्यस्तीह संभवः ।
सम्बन्धलिङ्गिलिङ्गानां पूर्वसिद्धेरसंभवात् ॥९७॥
सत्ता च नाsनुमानेन कस्य चित्प्रतिपद्यते ।
धर्मेणाsन्यद्विशेष्यं चेत्, पक्षोsसिद्धविशेषणः ॥९८॥
‘ तस्माददृष्टपूर्वत्वात्केन चिद्वस्तुना सह ।
धर्मस्य नाsनुमेयत्वमसाधारणवस्तुवत् ॥९९॥
अदृष्टसदृशत्वाच्च स्वयं चाcनुपलम्भनात् ।
धर्मस्य नोपमेयत्वमसाधारणवद्भवेत् ’ ॥१००॥