अध्याय सातवा

॥ श्री गणेशाय नम: ॥
जय जय सद्गुरू चिदानंदा ॥ जय जय सद्गुरू आनंदा ॥ जय जय सद्गुरू स्वत:सिद्धा ॥ नमन अगाधा गुरुराया ॥१॥
जय जय सद्गुरु आत्मारामा ॥ जय जय सद्गुरु विश्वधामा ॥ जय जय सद्गुरु आगम निगमा ॥ नकळे महिमा कोणासी ॥२॥
जय जय सद्गुरु अनेकीं एक ॥ जय जय सद्गुरु विश्वव्यापक ॥ जय जय सद्गुरु दृश्यप्रकाशक ॥ तर्क वितर्क रहित तूं ॥३॥
तूं तर्कवितर्का अतीत ॥ अनंत ब्रह्मांडे तुजमाझीं भासत ॥ सूक्ष्म तरी डोळां न खुपत ॥ अससी अतीत होवोन ॥४॥
तुमचे कृपेनें मजला ॥ ऐसा अनुभव असे झाला ॥ देहभाव अवघा उडाला ॥ संदेह गेला जीवींचा ॥५॥
आतां नि:संदेह झालो असें ॥ गेलें देहाभिमानाचें पिसें ॥ जें निर्भरलें असे सोसें ॥ स्वहिताचें नसे भान कांहीं ॥६॥
देहचि सत्य मानिला ॥ अभिमान प्रपंच आवडला ॥ तेणें अभिमान होता जडाला ॥ त्याचाचि लागला छंद मज ॥७॥
शरीराचें महत्व व्हावें ॥ म्हणोनि भरलों होतों हावें ॥ धन मेळवोनि मनोभावें ॥ पेसावें स्त्रीपुत्रासीं ॥८॥
कुटुंबाचे करितां पाळण ॥ आठवेना श्रीकृष्णस्मरण ॥ धनासाठीं वेंचीत होतों प्राण ॥ तरी प्राप्त जाण प्रारब्धेंचि ॥९॥
धनाकरितां सुहृदजन ॥ माझें माझें करत होतों जाण ॥ त्या सुहृदातें देखोनि मोहोमान ॥ मजलागोन होत होता ॥१०॥
उत्तम अन्नाचें भोजन ॥ उत्तम वस्त्रांचें परिधान ॥ उत्तम मंदिर रहावया जाण ॥ प्रयत्नें करोनी केलीं तीं ॥११॥
परमार्थीं कवडी वेचितां ॥ महादु:ख होय सद्गुरुनाथा ॥ पुत्राचें लग्न करितां ॥ द्रव्य वेचितां आल्हाद ॥१२॥
अतीत आलियां द्वारीं ॥ कण न निघेचि मुष्टिभरी ॥ बायलेसीं अलंकार करी ॥ पोरावरी नग घालितासे ॥१३॥
आलिया एकादि पर्वणी ॥ तेव्हां मस्तकं येवोनि ठेवी चरणीं ॥ कां जे कांहीं वेंचितील नाणीं ॥ ब्राह्मण येवोनि मागतील ॥१४॥
ब्राह्मणासीं देतां एकारूका ॥ वाटे जैसें चोरानें पागविलें असे देखा ॥ घर बांधितां वेचितो टक्का ॥ त्यासीं लेखा न करावे ॥१५॥
नित्यनैमित्त्यातें सांडोन ॥ काम्यकर्म करी आदरेंकरून ॥ नाना देवता उपासोन ॥ वांछित मनीं फळाशा ॥१६॥
त्या फळाशा करूनि जाण ॥ कामनीक स्तोत्रें पढे आदरेंकरून ॥ भूतप्रेताचें करी पूजन ॥ प्रपंचीं मनी ठसावलें ॥१७॥
कामीक देव कामीक मंत्रें ॥ कामीक व्रतें कामीक स्तोत्रें ॥ कामीक पूजन कामीक यंत्रें ॥ केलें अग्निहोत्र कामीक ॥१८॥
जें जें कांहीं कर्म करी ॥ तें तें कामीक निर्धारी ॥ कामीका वेगळें दुजें अंतरीं ॥ क्षणभरी न ठसावेचि ॥१९॥
कामीक होम कामीक यज्ञ ॥ कामीक भाव कामीक भज । कामीक नेम कामीक यात्रागमन ॥ ऐसें आडरान धरिलें होतें ॥२०॥
रात्रंदिवस चिंता करी ॥ उगा नसे क्षणभरी ॥ अभिमानें करून संसारी ॥ बरवियापरी नांदत ॥२१॥
शरीराची स्तुति ऐकतां ॥ फार हर्ष वाटे चित्ता ॥ निंदा मोठी श्रवण करितां ॥ जीव घाता येवों पाहे ॥२२॥
ऐसें देहसंगेकरून ॥ मिथ्याचि पडलें होतें बंधन ॥ तुमचे कृपें करून ॥ भ्रम भान हरपलें ॥२३॥
हा भ्रमें भ्रम वाढला ॥ भ्रमें मी देह ऐसा मानिला ॥ तव कृपें भ्रम गेला ॥ उजेडु पडला प्रकाशरूप ॥२४॥
जैसें प्रकाशीं अंधार नसे ॥ देहें अभिमान गेलिया तैसे ॥ मग अविनाश वस्तुचि असे ॥ येर भासे फोलकट ॥२५॥
मी देहाची जाणता ॥ असें देहाहोनि परता ॥ देहादिकांचा प्रकाशता ॥ ऐसेंचि चित्त भासलें ॥२६॥
तुमचे प्रकाशेंकरोन ॥ म्यां मज देखिलें जाण ॥ मी आनंदादि चैतन्यघन ॥ सर्व व्यापोनि उरलोंसे ॥२७॥
मज नाम नाहीं मी अनाम ॥ मी सर्वत्रीं एक आत्माराम ॥ मी रूपातीत वस्तु परम ॥ अति सूक्ष तें मी होय ॥२८॥
आतां सूक्ष्म देहाची स्थिती ॥ सांगा मज गुरूमूर्ती ॥ स्थूळापासोन सहजस्थिती ॥ माझी स्थिती परतली ॥२९॥
आतां वृत्ति निवृत्ति झाली ॥ आतां लिंगदेहाची गुह्य बोली ॥ कां जे स्थूळ भावना उडाली ॥ सांगावी ही गुरूराया ॥३०॥
ऐसें ऐकोन वचन ॥ सद्गुरु बोलिले आपण ॥ तूं स्थूळाचा साक्षी होवोन ॥ करीं श्रवण सावध ॥३१॥
जैसे डोळे उघडतां सर्व भासे ॥ डोळे झांकितां आपणचि असे ॥ म्हणोन नेत्रींच स्थूळ वसे ॥ नेत्रींचें पिसें सांडीं रे ॥३२॥
नेत्रीं जें जें भासलें ॥ तें तें सर्व स्थूळचि बोलिलें ॥ म्हणोन नेत्रींचें पाहाणें वहिलें ॥ सांडोनि आपलें हित करीं ॥३३॥
नाना रूप नेत्रीं देखत ॥ तेणें मन चंचळ होत ॥ हो मन चंचळत्व भांबावत ॥ तेणें उडत कल्पना ॥३४॥
त्या कल्पनेचें योगेंकरून ॥ परमार्थी पडतसे हाण ॥ प्रपंचीं वाटे ज्ञान ॥ होय अभिमान देहाचा ॥३५॥
देह अभिमानाचें कारण ॥ बापा हें आहे नेत्रस्थान ॥ कां जें दिसें अनेक भान ॥ तेणें मन भांबावलें ॥३६॥
जरी हा नेत्रीं न देखता ॥ तरी हा याचा एकलाचि असता ॥ आपणा आपण देखता ॥ इतरांची कथा कायसी ॥३७॥
जो आपणा देखे आपण ॥ तो इतरातें न देखे जाण ॥ तेथें कैंचा रूपाभिमान ॥ म्हणोन नेत्रे आपण त्यागावे ॥३८॥
पुढें जें जें देखसी ॥ तें सांडोन पाहें पाहा त्यासीं ॥ त्या पाहत्याचाही जाणता आहेसी ॥ साक्षित्वेंसी व्यापकू ॥३९॥
म्हणोनि पुढील पाहाणें सांडोनी ॥ तूं पाहे आपण आपणालागोनी ॥ तेव्हां स्थूळ देहापासूनि ॥ निश्चयेंनीं सुटतील ॥४०॥
जोंवरी नेत्राचें पाहाणें घेसी ॥ त्यातेंचि सत्य मानिसी ॥ मुक्त असतां बंधन करून घेसी ॥ म्हणोन जगतीसी सांडीं रे ॥४१॥
आतां लिंगदेहाचा विचार ॥ करोनि सांगतों साचार ॥ मन करूनियां स्थिर ॥ बैसा सादरें कथेसी ॥४२॥
आतां लिंगशरीर जाण ॥ अवस्था स्वप्न कंठस्थान ॥ प्रविक्तभोग सत्वगुण ॥ तैजस आपण अभिमानी ॥४३॥
उकार मात्रा हे जाण ॥ परि हें पंचभौतिक ॥ तयांचाही विशदार्थ एक ॥ विभाग सम्यक् सांगतों ॥४४॥
अंत:करण पंचक ॥ हें नभापासाव देख ॥ प्राणपंचक आणिक ॥ हें एक पवनाचें ॥४५॥
तेजाचें ज्ञान इंद्रियपंचक जाण ॥ विषयपंचक जीवापासोन ॥ कर्मेंद्रिय आपण ॥ हें लक्षण पृथ्वीचें ॥४६॥
अंत:करण प्राणपंचक ॥ ज्ञानेंद्रिय कर्मेंद्रिय देख ॥ आणि विषयपंचक ॥ हें एक सांगों रे ॥४७॥
तूं सर्वांहूनि वेगळा ॥ अससी सर्वांचा जिव्हाळा ॥ तुजमाजी न जाणती कळा ॥ नाहीं बाळा तिळ एक ॥४८॥
तूं जाणत्याचा अनुभविता ॥ अससी जाण त्याहूनि परता ॥ येथें नाहीं अतूची वार्ता ॥ तेचि प्रकाशीं तूंचि रे ॥४९॥
यांसी करोनियां जतन ॥ माझें आइकरे वचन ॥ निर्विकल्पीं कल्पी - तेंचि अंत:करण ॥ जेणें जीवपण बिंबलें ॥५०॥
त्यामाजी देखतां आपणा आपण ॥ तेथें तुजचि संकल्प उठला जाण ॥ जैसें कांच मंदिरमाजी श्वान ॥ आपणा देखोनि भुंके ॥५१॥
तें जेथें पाहात ॥ तेथें आपणासीं देखत ॥ दुसरें जाणूनि भुंकत ॥ परीं तें सत्य नोहें कीं ॥५२॥
तैसें अंत:करण केलें ॥ एकीं अनेक भासविलें ॥ जैसें श्वानासीं कांच मंदिर झालें ॥ तैसें घडलें तुजसी ॥५३॥
श्वान जों नेत्रीं पाहत ॥ तों एकीं अनेक भासत ॥ त्या भासें आपणा विसरत ॥ एकीं भावी अनेक ॥५४॥
अहं ब्रह्मास्मि वचन ॥ तेंचि निर्विकल्पी अंत: - करण ॥ तेथें तुझें तुजला विस्मरण ॥ मग द्वैतभान सहजचि ॥५५॥
जीव शिव माया ब्रह्म ॥ हा तुझा तुजचि झाला भ्रम ॥ परि हा उगाचि झाला भ्रम ॥ आहे सूक्ष्म वर्म हें ॥५६॥
निर्विकल्प स्फुरण ॥ तेंचि जाणावें अंत:करण ॥ संकल्प विकल्प देहाभिमान ॥ यालागीं मन म्हणती त्यातें ॥५७॥
त्याचा निश्चय करितां पूर्ण ॥ तेचि बुद्धि म्हणावी आपण ॥ चित्त तेंचि चिंतन ॥ धरीं खूण जीवीं हे ॥५८॥
मीपण जें देहीं ॥ तोचि अहंकार पाहीं ॥ तुसीं यासीं संबंध नाहीं ॥ मिथ्या कांहीं भुलों नको ॥५९॥
तूं आकाशाचा साक्षी आहेसी ॥ मग अंत:करण कैसा होसी ॥ अंत:करणातेंही जाणसी ॥ साक्षित्वें अससी वेगळा ॥६०॥
तूं जरी अंत:करण असतासी ॥ तरी अंत:करणातें न जाणतासी ॥ तपचि होवोनि वर्ततासी ॥ तूं जाणसी साक्षित्वेंसी ॥६१॥
अरे बा तूं मनन होयेसी ॥ तूं मनाचा साक्षी आहेसी ॥ कां जें मनाचे मल्पिलें जाणसी ॥ तुज मनासी नातें नाहीं ॥६२॥
तुझेनी मना मनपण ॥ तूं मनाहुनी भिन्न ॥ मनासीं नाहीं तुझें ज्ञान ॥ सत्य वचन मानावें ॥६३॥
मन सर्वातें जाणत असे ॥ परी स्वरूपीं लयातें पावतसे ॥ म्हणवोनी स्वरूपाचें ज्ञान नसे ॥ तूं अनायासें वेगळाचि ॥६४॥
तूं म्हणतोसी मीच मन ॥ येणेंच तुज होय बंधन ॥ तूं भ्रमें भुलोन आपण ॥ सत्य मन मानितोसि ॥६५॥
मनचि बद्धमुक्ततेचें कारण ॥ मनचि सुखदु:खांचें कारण ॥ यातायाती होती जाण ॥ मनेंचि करोनि निश्चयी ॥६६॥
जे जे मना आधीन झाले ॥ ते ते आपणासी वंचिले ॥ मने एकीं अनेक केलें ॥ मनेंचि नेलें अध:पाता ॥६७॥
मनें इंद्रचंद्रांसीं ठकविलें ॥ रावणासीं जिवें नेलें ॥ नारदासीं नारदी केलें ॥ साथी निपजले संवत्सर ॥६८॥
तूं स्वतां दाहिदिशा फिरत ॥ कल्पों नये तेंचि कल्पित ॥ जाऊं नये तेथें जात ॥ नाहीं विश्रांत क्षणभरी ॥६९॥
तूं स्वतां ब्रह्म आहेसी ॥ मनसंकल्पें देह म्हणतोसी ॥ तेणेंचि तूं दु:ख पावसी ॥ सत्य वचन मानावें ॥७०॥
तूं बद्धमुक्तते अतीत ॥ बद्धमुक्तता मनेंचि भासत ॥ तूं मन कल्पनेसीं जाणत ॥ अससी अतीत त्याहोनी ॥७१॥
तरी आतां मनातें त्यागोनी ॥ राहें साक्षी होवोनी ॥ तूं दु:ख धरीं अंत:करणीं ॥ प्रयत्नें करोनी सांगतों ॥७२॥
जें जें मनामाजी आलें ॥ तें तें वमनापरि सांडीं वहिलें ॥ मनाआधीन जे जे झाले ॥ तें ते गेले अध:पाता ॥७३॥
मनें कल्पितां सर्व आहे ॥ मनें त्यागितां सर्व जाये ॥ निर्विकार वस्तूचि राहे ॥ तें स्वयें अससी रे ॥७४॥
तरी तूं चित्तहीन होसी आपण ॥ चित्तासीं तुझें चित्तपण ॥ तूं चित्ताचा जाणता चित्ताहोन ॥ अससी जाण वेगळा ॥७५॥
चित्त सर्वांसी चिंतित ॥ तें साक्षित्वेंसी असे जाणत ॥ तूं तों अससी चिंतनातीत ॥ प्रकाशीत सर्वांतें ॥७६॥
तरी चित्तातें सांडोन ॥ तूं राहें साक्षी होवोन ॥ तूं बुद्धिहीन नव्हेसी आपण ॥ धरीं खूण जीवीं हे ॥७७॥
जें जें आलें बुद्धीसी ॥ तें तें सर्व तूं जाणसी ॥ म्हणवीन तूं बुद्धि नव्हेसी ॥ साक्षित्वें आहेसी वेगळा ॥७८॥
तूं बुद्धि जरी असतासी ॥ तरी बुद्धिचे बोध न जाणतासी ॥ तूं अहंकार नव्हेसी ॥ वेगळा आहेसी साक्षित्वें ॥७९॥
अहंकारासीं अहंकारपणा ॥ ते तुझीच सत्ता जाण ॥ तूं अहंकारा जाणता आपण ॥ अससी भिन्न साक्षित्वें ॥८०॥
मन बुद्धि चित्त अहंकार ॥ तूं याचा जाणता याहोन पर ॥ तूं निर्विकार ॥ अससी साचार संचला ॥८१॥
परी तूं मन बुद्धि चित्त अहंकारें ॥ भुलला अससी बा रे ॥ पूर्णत्व सांडोनि आत्मा रे ॥ हे भूल पडली असे ॥८२॥
आपलें पूर्णत्व सांडितां आपण ॥ मीपणचि उठलें मन ॥ मनमागें बुद्धि जाण ॥ निश्चयपूर्ण करितसे ॥८३॥
त्या निश्चयाचें करितां चिंतन ॥ तेणेंचि चित्त झालें आपण ॥ त्याचा धरितां अभिमान ॥ अहंकार जाण आलासे ॥८४॥
आपलें स्वरूपाचें विस्मरण ॥ तेंचि भेदांचें कारण ॥ तेणें वृद्धि पावे मन ॥ तूं याहोनी वेगळाचि रे ॥८५॥
तुझिया भ्रमें भुलला ॥ मन बुद्ध्यादिकांचा भास झाला ॥ ऐसें जाणोनि कल्पनेला ॥ सांडीव वहिला रत्नाकरा ॥८६॥
जें जें मन बुद्धीमाजी आलें ॥ तें तें त्वां स्वतांचि देखिलें ॥ ऐसें जाणॊन आपलें ॥ हित वहिलें करीरें ॥८७॥
स्वप्नीं अमृत प्याला ॥ तो जागृतीस चिरंजीव झाला ॥ सत्य मानील या बोला ॥ तो भुलला आपणासीं ॥८८॥
स्वप्नींचें धन जागृतीस ॥ जरी प्राप्त होय कोणास ॥ तरी मनयोगें स्वरूपास ॥ प्राणी सावकाश पावता ॥८९॥
जैसा निद्रेमाजी एकलाचि निजला ॥ तोचि स्वप्नीं अनेकाला ॥ तेथें दु:ख भोगूं लागला ॥ परी एकपणाला नाहीं मुकला कीं ॥९०॥
स्त्रीपुत्र घर धन जांवई ॥ मातापिता व्याहिभाई ॥ सासुसासरा जात गोत पाहीं ॥ देश परदेश सर्वही देखता झाला ॥९१॥
पुण्य पाप स्वर्ग नरक जाण ॥ देवी देवता तीर्थपट्टण ॥ ब्रह्मा विष्णु आदिकरोन ॥ देखिलें मंडण पृथ्वीचें ॥९२॥
राजें आणि मजूर ॥ महाजन सावकार ॥ हत्ती घोडे परिवार ॥ नसताचि भार देखिला ॥९३॥
गंगा यमुनादि सरिता ॥ देखिलें मेरू मंदार पर्वता ॥ परि तीं अवघींच मिथ्या ॥ जागृत होतां झालींसे ॥ ९४॥
जों तो निद्रेमाजी आहे ॥ तोंवरी स्वप्न सत्यची पाहे ॥ तैसे दहींभिमानें कल्पनेसी होये ॥ भासताहे नसतेंचि ॥९५॥
जागृत होतां पाहों जाय ॥ तों आपला आपण एकलाचि आहे ॥ स्वप्न भासलें मिथ्या पाहें ॥ तैसें होय मनायोग्य ॥९६॥
जें जें मन बुद्धीस आलें ॥ तें तें स्वप्नापरि सांडीं वहिलें ॥ हे मनचि अवघे विस्तारलें ॥ म्हणोन त्यागिलें पाहिजे ॥९७॥
मन होतां निर्विकल्प ॥ स्वत: सिद्धचि आहे स्वरूप ॥ मनें करितां संकल्प ॥ एकीं अनेक होतसे ॥९८॥
म्हणवोनी मनादिकातें सांडोनी ॥ तूं राहें साक्षी होवोनी ॥ जेणें सुटसी कल्पनेपासोनी ॥ तें तुजलागोनी सांगितलें ॥९९॥
मन आध्यात्म संकल्प अधिभूत ॥ चंद्रमा अधिदैवत ॥ तूं यांतें अससी जाणत ॥ याहोन अससी अतीत कीं ॥१००॥
चित्त अध्यात्म चिंतन अधिभूत ॥ वासुदेव अधिदैवत ॥ तूं याहोन अतीत ॥ अससी जाण साक्षित्वें ॥१॥
बुद्धि अध्यात्मपूर्ण ॥ बोधव्य आपण ॥ अधिभूत चतुरानन ॥ तूं याहोन वेगळाचि ॥२॥
अहंकार अध्यात्म जाण ॥ अधिभूत मीपण ॥ अधिभूत गौररमण ॥ तूं भिन्न याहोनी ॥३॥
चंद्रमा विराटाचें मन ॥ बुद्धीतें ब्रह्मा जाण ॥ वासुदेव चित्त आपण ॥ गौरीरमण अहंकारू ॥४॥
तूं या चौघांचा साक्षी आहेसी ॥ म्हणवोन चौघांतें जाणसी ॥ त्यागितां आपलें अंत:करणासीं ॥ सहजेसीं ठकविलें ॥५॥
पिंड ब्रह्मांडाचें अंत:करण ॥ तूं दोघांचा जाणतां अससी भिन्न ॥ उत्पत्ति स्थिती संहारण ॥ झालें निरसन येथोनी ॥६॥
इति अंत:करण निरसन ॥ प्राणपंचक पवनापासोन ॥ तुझेनि पवनास पवनपण ॥ पवनाहोनी भिन्न अससी ॥७॥
अपान प्राण व्यान ॥ समान आणि उदान ॥ हें सांगतों वेगळें करून ॥ सावधान ऐकावें ॥८॥
अपान बैसला अधोद्वारीं ॥ तो मळमूत्राचें रेचन करी ॥ तूं त्याचा जाणता त्याहूनि दुरी ॥ अससी निर्धारीं वेगळाची ॥९॥
ऊर्ध्व चालिला तो प्राण ॥ श्वासोच्छ्वास करी उच्चारण ॥ तुझेनि प्राणासीं रोघनीघ जाण ॥ तूं प्राण आपण नव्हेसी ॥११०॥
सर्वांगीं व्यापोन ॥ राहिला असे व्यान ॥ तूं याचा जाणता याहोन ॥ अससी भिन्न साक्षित्वें ॥११॥
कंठामाझारी उदान ॥ तो करी क्षुधादिकासीं जाण ॥ हस्तपादादिकां चालवी समान ॥ तें ज्ञान तुजलागीं ॥१२॥
तूं म्हणसी शरीराचा चालक ॥ तरी तें अवघेंचि माइक ॥ शरीरवार्ता प्राणपंचक ॥ तुज एकचि करणें नाहीं ॥१३॥
शरीरा येवोन काय केलें ॥ तें सांगा बापा वहिलें ॥ तूं साक्षित्व सांडूनि आपलें ॥ मना मनिलें तें करितोसि ॥१४॥
तरी तूं शरीराचा चाळक नव्हेसी ॥ आणि प्राणाचा प्राण आहेसी ॥ तूं साक्षित्वें यांसी जाणसी ॥ ब्रह्म आहेसी स्वत:सिद्ध ॥१५॥
तेजाचें ज्ञानेंद्रिय पंचक जाण ॥ तूं याचा जाणता याहोन भिन्न ॥ म्हणसि ज्ञानेंद्रियें कोण कोण ॥ तेंही तुजलागोन सांगतों ॥१६॥
श्रवण नयन जिव्हा घ्राण ॥ आणि पांचवी ते त्वचा जाण ॥ तुझेनी ज्ञानेंद्रियासीं ज्ञान ॥ परी तुझें भान त्यांसी नाहीं ॥१७॥
तूं म्हणसी मी नेत्रांनीं पाहें आपण ॥ परी तूं नेत्राहून अतीत जाण ॥ रत्कापित्तादि अवलोकन ॥ तूं ते परीक्षा न करिसी ॥१८॥
चक्षु इंद्र येथें ॥ त्याचें तेज तें अध्यात्म निश्चित ॥ देखणें जो पदार्थ ॥ अधिभूत त्या नांव ॥१९॥
अधिदैवत सूर्य अधिष्ठात्री ॥ जो देहाचा प्रकाश करी ॥ तूं याचा जाणता याहूनि दूरी ॥ अससी निर्धारी वेगळा ॥१२०॥
अधिभूत अध्यात्म अधिदैवत ॥ या त्रिपुटीतें अससी जाणत ॥ जो जो दिसे पदार्थ तूंतें ॥ तूं अतीत त्याहोनी ॥२१॥
म्हणसी नेत्रेंद्रिय नव्हे आपण ॥ परे नेत्रेंकरोन अवलोकितों मीचि जाण ॥ तरी हेंही तुजला विदीत करोन ॥ सावधान सांगतों ॥२२॥
नेत्रेंद्रिय आहे ॥ आणि पदार्थही होय ॥ परी सूर्यदैवत अस्तमाना जाय ॥ तैं स्तब्ध राहे देखणें ॥२३॥
अथवा सूर्य आहे आपण ॥ आणि अधिभूत पदार्थ असे पूर्ण ॥ परी अध्यात्म तें जीवन ॥ नसे मान वस्तूचें ॥२४॥
कीं अध्य आहे ॥ सूर्यही प्रकाशला राहे ॥ परि पदार्थ नसे पाहें ॥ तेथें देखावें काय दृष्टीनें ॥२५॥
एवं हें एक एकाविण ॥ स्वतां नसे वर्तन ॥ याला त्रिपुटीचें भान ॥ असे अन्योन्य रत्नाकरा ॥२६॥
म्हणोनि तूं कांहीं नव्हेसी आपण ॥ तरी तूं सर्वांचा जाणता पूर्ण ॥ तूं सूर्याचा सूर्य जाण ॥ सूर्य तुझेनि प्रकाशे ॥२७॥
तूं म्हणतोसी मी श्रवण करितों आपण ॥ येणेचि तुज होतसे बंधन ॥ राहें साक्षी होवोन ॥ सांगतों खूण जीवींची ॥२८॥
श्रवण अध्यात्म जाण ॥ श्रोतव्य अधिभूत पूर्ण ॥ दिशा अधिदैवत आपण ॥ तूं विलक्षण याहोनी ॥२९॥
तूं श्रवण नोहेसी आपण ॥ तूं शब्दाहोनी भिन्न ॥ तूं दिशांचा जाणता पूर्ण ॥ साक्षी करोनि वेगळाचि ॥१३०॥
त्वचा अध्यात्म जाण ॥ अधिभूत स्पर्शन ॥ अधिदैवत पवन पूर्ण ॥ तूं विलक्षण त्याहोनी ॥३१॥
तूं त्वचाहि नव्हेसी ॥ स्पर्शाचा जाणता आहेसी ॥ तूं पवनाचा पवन होसी ॥ सर्वां जाणसी साक्षित्वें ॥३२॥
अध्यात्म घ्राण असे ॥ तेथें अधिभूत गंध असे ॥ अश्विनौ दैवत प्रकाशें ॥ तूं अनायसें जाणसी ॥३३॥
तूं घ्राण नव्हेसी आपण ॥ तूं गंधाचा जाणता पूर्ण ॥ अश्विनी दैवताहोनी भिन्न ॥ चैतन्यघन स्वरूप तूं ॥३४॥
जिव्हा अध्यात्म येथ ॥ रस सेव्य वरुण अधिभूत ॥ अरुण अधिदैवत ॥ तूं जाणसी साक्षित्वें ॥३५॥
तूं जिव्हाही न होसी ॥ रसाचा रस होसी ॥ वरुणाचे कर्मा जाणसी ॥ साक्षी अससी वेगळाचि ॥३६॥
श्रवण नयन जिव्हा घ्राण ॥ त्वचाही आपुली ज्ञानेंद्रिय जाण ॥ सूर्य दिशा पवन वरुण ॥ अश्विनी देह पूर्ण विराटाचा ॥३७॥
शशि सूर्य विराटाचे नेत्र ॥ वरुण तो जिव्हा साचार ॥ अश्विनीदेव घ्राण सुंदर ॥ कर्णरंध्र दाहिदिशा ॥३८॥
जिव्हा ते विराटाचा वरुण ॥ हीं पांचही ज्ञानेंद्रियें जाण ॥ तूं या दोघांचा जाणता पूर्ण ॥ अससी आपण वेगळाचि ॥३९॥
आपुल्या ज्ञानेंद्रियाचें निरसन ॥ करितां विराटची गेलें जाण ॥ जैसें अग्निसंगें दाहकपण ॥ सहज जाण त्यागिलें ॥१४०॥
पुष्प त्यागितां सुगंध ॥ गाय त्यागितां दुग्ध ॥ विवेक त्यागितां बोध ॥ द्वैत त्यागितां क्षोम ॥ सहजचि गेला ॥४१॥
तैसें ब्रह्मांडाचें करितां निरसन ॥ पिंडाचेंही होय जाण ॥ तूं दोहींचाहि साक्षी आपण ॥ ब्रह्मपूर्ण तूंचि तूं ॥४२॥
विषयपंचक जीवनापासोन ॥ तूं जीवनाचाही जीवन ॥ विषयाचा साक्षी पूर्ण ॥ अससी आपण वेगळाचि ॥४३॥
शब्द स्पर्श रूप रस गंध ॥ हे विषय एवंविध ॥ तूं याचा जाणता अनादि सिद्ध ॥ अससी प्रसिद्ध प्रकाशला ॥४४॥
तूं शब्द नव्हेसी आपण ॥ तूं शब्दातीत साक्षी पूर्ण ॥ म्हणोन साक्षी आले ते सांडोन ॥ साक्षी होवोनि राहीं रे ॥४५॥
तूं स्पर्शातें जाणसी ॥ म्हणवोनी स्पर्शही नव्हेसी ॥ जें जें आलें स्पर्शांसी ॥ तें तें वेगीं सांडी रे ॥४६॥
तूं रूप नव्हेसी आपण ॥ रूपासीं तुझें निरूपण ॥ करिसी नाना रंगांचें परीक्षण ॥ म्हणवोन भिन्न अससी रे ॥४७॥
जें जें स्वरूपामाजी आलें ॥ तें तें सर्व जाणितलें ॥ म्हणवोन रूपापासोन वहिलें ॥ साक्षित्व आलें जाण रे ॥४८॥
तूं रसही नव्हेसी आपण ॥ रसासीं तुझें निरसपण ॥ रसाचा जाणता रसाहोनी भिन्न ॥ साक्षी पूर्ण अससी रे ॥४९॥
तूं गंधही नव्हेसी आपण ॥ तूं गंधाचा जाणता गंधाहोन भिन्न ॥ तूं निर्विकार निर्गुण ॥ सर्व व्यापोन उरलासी ॥१५०॥
एवं पांचही विषय न होसी ॥ पांचा विषयांचा जाणता आहेसी ॥ तुज आणि विषयांसी ॥ नातें सहजचि असेना ॥५१॥
याविषयीं होतां मन रत ॥ बहूतांचा झाला घात ॥ तूं तो यांहोनियां अतीत ॥ अससी जाण साक्षित्वें ॥५२॥
जें आपलें साक्षित्व विसरले ॥ विषयानें त्यासींच नाडिलें ॥ विषयोगें अधोगतीस गेले ॥ आवर्ती पडले भवजन्मीं ॥५३॥
मीच देह असे म्हणती ॥ तेचि या विषयीं रत होती ॥ आपल्या साक्षित्वें जे जाणती ॥ ते त्यागिती विषापरी ॥५४॥
विषय सेविलिया देहचि जाय ॥ परी विषयानें थोर घात होय ॥ ऐसें जाणूनि सोय ॥ सांडोनि राहें साक्षित्वें ॥५५॥
जरी आपुलें साक्षित्व विसरसी ॥ आणि विषय आदरें सेविसी ॥ तरी स्वहितातें वंचिसी ॥ धरीं मानसीं खूण हे ॥५६॥
विषयसंगें देहभावना होय ॥ विषय त्यागितां ब्रह्मचि होय ॥ म्हणोनि यासाठीं पाठिमोरा राहें ॥ धरीं सोय मळींची ॥५७॥
तूं मळींचा निरसंग आहेसी ॥ परी विषयसंगें भांबावलासी ॥ माझें माझें करितोसी ॥ आपणासीं विसरोनी ॥५८॥
तरी या विषयाचें बंधन ॥ करावें अनुभवेकरून ॥ देहभावनेतें सांडोन ॥ मग ब्रह्म पूर्ण होय तूं ॥५९॥
या शब्दविषयें नाडिलें बहुतासीं ॥ निर्विकार विकारासीं ॥ नाना मतांसीं ॥ स्थापिताती ॥१६०॥
ब्रह्म निर्गुण शब्दातीत ॥ जेथें नाहीं हेतुमात ॥ तेथें शब्द नाना मत ॥ केलें सत्य द्वैतमतीं ॥६१॥
अनिर्वाच्य जें वचन ॥ तेंच द्वैताचें कारण ॥ शब्द सांडिता द्वैताभान ॥ सहज जाण हरपलें ॥६२॥
शब्दें अनामा नाम ठेविलें ॥ शब्दें जीवीशीं बोलविलें ॥ म्हणवोनि शब्द सांडोनि वहिलें ॥ हित आपुलें करीं रे ॥६३॥
तूं शब्दादिकांचा जाणता ॥ अससी शब्दादिकां परता ॥ म्हणवोनि शब्दादिकां समस्ता ॥ सांडी आतां साक्षित्वें ॥६४॥
कर्मेंद्रिय पृथ्वीपासोन ॥ तूं त्या पृथ्वीचा नियंता पूर्ण ॥ तुझेनें पृथ्वीसी कठिणपण ॥ तूं त्याहोन वेगळा ॥६५॥
तरी तूं कर्मेंद्रिय नव्हेसी ॥ कर्मेंद्रियाचा जाणता आहेसी ॥ कर्मेंद्रिय कां न म्हणसी ॥ तेंहि पर्येसी सांगतों ॥६६॥
वाचा आणि कर ॥ पाद शिश्न अधोद्वार ॥ हीं कर्मेंद्रियें साचार ॥ तूं निर्विकारा वेगळा ॥६७॥
मुख्य जें जें बोलत ॥ तें तें तूं अससी जाणत ॥ ब्रह्माहूनि तें बोलण्यातीत ॥ शब्दें निशब्द जाणत ॥ तो तूं सत्य अससी रे ॥६८॥
कर जे घेती देती कांहीं ॥ तें तूं जाणसी सर्वही ॥ तूं त्यांचा नियंता पाहीं ॥ साक्षित्वें राहीं वेगळा ॥६९॥
चरणें करितां गमनागमन ॥ तें तूं जाणसी आपण ॥ म्हणवोनि वेगळा आहेसि रे जाण ॥ साक्षी पूर्ण तो तूंचि ॥१७०॥
मूत्र भोग शिश्नाचा ॥ तूं जाणता अससी त्याचा ॥ तूं नियंता सर्वांचा ॥ परा वाचा पार नेणें ॥७१॥
गुदीं जें कर्मक्षरण ॥ तें तूं जाणसी साक्षित्वेंकरून ॥ आदि आणि अवसान ॥ तूं भिन्न यांहोनी ॥७२॥
तूं आदि अवसाना परता ॥ अससी आदि अवसानाचा जाणता ॥ तें सांगितलें आतां ॥ तें सांडिता होय रे ॥७३॥
वाचा अध्यात्म येथ ॥ वाचतें अधिभूत ॥ अग्नि अधिदैवत ॥ शक्ति तेथें सरस्वती ॥७४॥
हस्त अध्यात्म आपण ॥ ग्रहणादि अधिभूत पूर्ण ॥ अधिदैवत इंद्र जाण ॥ क्रियाशक्तीचा पूर्ण निर्वाहो ॥७५॥
तूं हस्ताचा नियंता ॥ ग्रहणादिकांचा जाणता ॥ इंद्र तुझेनी तत्वतां ॥ तूं आतां वेगळाचि ॥७६॥
अध्यात्म चरण ॥ अधिभूतगति आपण ॥ अधिदैव उपेंद्र पूर्ण ॥ तेथें जाण गमनशक्ती ॥७७॥
तरी तूं चरणांचा नियंता ॥ आणि गतीचाही जाणता ॥ उपेंद्राचा प्रकाशिता ॥ सर्व सत्ता तुझीच ॥७८॥
अध्यात्म गुणेंद्रियें ॥ विसर्न अधिभूत होये ॥ नैरृत्य अधिदैवत पाहे ॥ तेथिंचा निर्वाह क्रियाशक्ती ॥७९॥
तरि तूं गुह्येंद्रिय न होसी ॥ निसर्ग अधिभूतासीं ॥ नैरृत्य अधिदैवतासीं ॥ साक्षित्वासे वेगळा ॥१८०॥
अध्यात्म शिश्नेंद्रियांत ॥ अधिभूत रतिसुख ॥ प्रजापति अधिदैवत देख ॥ तेथें आणिक क्रियाशक्ति ॥८१॥
तूं शिश्नेंद्रियाचा जाणता ॥ अधिभूत रतिसुखाचा नियंता ॥ प्रजापतीचा कर्ता ॥ सर्वांपरता अससी रे ॥८२॥
प्रजापतीचें करितां निरसन ॥ सर्व वृत्तीस पडे शून्य ॥ उरलें अविनाश चैतन्यघन ॥ तें तूं पूर्ण स्वयेंचि ॥८३॥
यापरी कर्मेंद्रियां वेगळा ॥ जैसें गगन जळीं भासोन न लिंपे जळा ॥ कीं वसंत जैसा वनीं सकळां ॥ पालवोनि निराळा असे कीं गा ॥८४॥
अंत:करण प्राणपंचक ॥ ज्ञानेंद्रिय प्राणपंचक ॥ आणि कर्मेंद्रिय देख ॥ तूं प्रकाशक सर्वांचा ॥८५॥
अंत:करण व्यानश्रवण ॥ शब्द वाचा हे गगनापासोन ॥ तूं याचा नियंता याहोन ॥ साक्षी पूर्ण वेगळाचि ॥८६॥
मनसमान त्वचा स्पर्श जाण ॥ हस्त हे वायूपासोन ॥ तूं वेगळा अससी याहोन ॥ ब्रह्म पूर्ण तेंचि तूं ॥८७॥
बुद्धी उदानयन ॥ रूप प्रदह आपण ॥ तेजापासाव उत्पन्न ॥ तूं जाणता याहोन वेगळा ॥८८॥
चित्त अपान जिव्हा रस शिश्न ॥ हे जळाचे अंश जाण ॥ तूं याचा जाणता याहोन ॥ साक्षी पूर्ण वेगळाचि ॥८९॥
अहंकार प्राण घ्राण ॥ गंध गुद अपान ॥ हे झाले धरणीपासोन ॥ तूं यांहोनी वेगळाचि ॥१९०॥
तूं आदि मध्य अवसानीं ॥ तूं अलिप्त अससी व्यापकरणीं ॥ हें तुजचिपासोनी ॥ तूं याहोनि वेगळाचि ॥९१॥
उकार मात्रा सत्त्व गुण ॥ हेंही तूं नव्हेसी आपण ॥ तूं याचा जाणता याहोन भिन्न ॥ साक्षी पूर्ण वेगळाचि ॥९२॥
सत्व गुणापासोन जें जें झालें ॥ तें तें सर्व जाणितलें ॥ तरी जें जें जाणण्यामाजि आलें ॥ तें बोललें माइक ॥९३॥
म्हणवोनी जाणत्यासीं जाणिजे ॥ मग जाणतेपणा विसरिजे ॥ नाहींच होवोनि राहिजे ॥ तेव्हांचि लाहिजे सव सुख ॥९४॥
तूं प्रविक्त भोगही नव्हेसी ॥ प्रविक्त भोगाचा जाणता आहेसी ॥ तूं अनेकीं एक अससी ॥ सांडीं तर्कासी येथोनी ॥९५॥
एवं हें लिंगशरीर जाण ॥ तें लिंगशरीराचा नियंता पूर्ण ॥ परि कल्पनायोगें स्वप्न ॥ शिव पूर्ण देखतसे ॥९६॥
शिव एकलाचि एक आहे ॥ परि कल्पनायोगें अनेक पाहे ॥ हेंही कळे तुजसीं सोये ॥ साक्षी पाहे तूंचि तूं ॥९७॥
तरीं हें तुझ्या अज्ञानानें तुजला ॥ स्वप्नावभास असे झाला ॥ तो तुझा त्वांचि जाणितला ॥ म्हणोनि कल्पनेला सांडी रे ॥९८॥
यालागीं देहाचें कारण ॥ हे कल्पनाचि आहे जाण ॥ एकीं अनेक मान ॥ हे जाण कल्पना खरी ॥९९॥
तूं त्या कल्पनेचा जाणता ॥ अससी निर्विकल्प आयता ॥ म्हणोन कल्पनीक सांडीं आतां ॥ पाहें पूर्णता आपली ॥२००॥
निर्विकल्प तें एक संचलें ॥ जैसें आब्रह्म प्रळयोदकें व्यापिलें ॥ तेथें मी म्हणावया कोण उरलें ॥ सांग वहिलें रत्नाकरा ॥१॥
ब्रह्मीं संकल्प मुळींच नाहीं ॥ परि तुझ्या अभावें तुज भासे पाहीं ॥ तेथें मनादिक विकार सर्व पाहीं ॥ कल्पनेचे ठायीं होतील ॥२॥
हें विकारयुक्त भासे ॥ येर निर्विकार असे ॥ जैसी पाहतां साखर दिसे ॥ परि असे गोडी ते एक ॥३॥
आकार मात्रचि दिसे ॥ परि ते गोडीच संचलीसे ॥ तैसें कल्पनायोगें अनेक भासे ॥ परी न नासे एकपण ॥४॥
जैसें वायूचे संगेंकरून ॥ जीवनीं तरंगाचें भान ॥ तरी काय जीवनीं तांगाचि खाण ॥ पहिलीच जाण होती कीं ॥५॥
परि पहिले जीवनीं तरंग नाहीं ॥ परि वायुवेगें भासलें पाहीं ॥ तरी ते जीवनावेगळे आहेत काई ॥ तैसी सोयी मनादिकांची ॥६॥
जीवनीं तरंग होती ॥ परि ते जीवनरूपचि आहेती ॥ जीवनावेगळें तरंग दिसती ॥ तैसें निर्विकारीं भासले विकार ॥७॥
वायुवेगें तरंग सागरीं ॥ तैसें कल्पनेसंगें विकार निर्विकारीं ॥ ऐसें जाणोनियां अंतरीं ॥ सांडी दुरी तर्कातर्क ॥८॥
तरी तर्कातर्क सांडोन ॥ तूं निर्विकार होय आपण ॥ एकी दिसे अनेक भान ॥ परि एकपण न मोडेचि ॥९॥
जैसें तरंग सागरीं भासती ॥ परि ते सागररूपचि असती ॥ आदि अवसान अंतीं ॥ सहजस्थिति सागर त्यासीं ॥२१०॥
ते भासमात्रचि दिसती ॥ परि ते सागरांशचि आहेती ॥ तैसे मनादिकीं विकार उठति ॥ परि आत्मस्थिति न मोडेचि ॥११॥
वायुसंगें तरंग झाला ॥ परि तरंगीं वायु नाहीं राहिला ॥ तैसा कल्पनायोगें विकार भासला ॥ परि विकारीं संचला निर्विकारी ॥१२॥
कल्पना संगेंकरून ॥ निर्विकारी विकार भान ॥ परि स्वप्नरीति जाणोन ॥ साक्षी होवोन राहीं रे ॥१३॥
कर्दळीयोगें कापुर ॥ परि कर्दळी नाहीं कापुरामाझार ॥ तैसें कल्पनायोगें निर्विकारीं विकार ॥ परि कल्पना साचार वेगळी ॥१४॥
जैसे सोनारें केलें अलंकार ॥ परि अलंकारीं नाहीं सोनार ॥ तैसे मनादिक भासती विकार ॥ परि निर्विकार वस्तुचि ॥१५॥
सुवर्णाचे झाले अलंकार ॥ परि अलंकारी सुवर्ण साचार ॥ तैसें विकारीं निर्विकार ॥ परावर संचलें ॥१६॥
मृत्तिकेमाझार पाहीं ॥ भांडियांची खाण नाहीं ॥ परि तीं कुलालें करी पाहीं ॥ तैसी निर्विकल्पीं सोय कल्पनेची ॥१७॥
प्रथम मृत्तिका निर्विकार ॥ तेथें कुलालें केलें भांडियांचे विकार ॥ परि कुलाल नाहीं त्यामाझार ॥ तैसा तूं साचार अससी रे ॥१८॥
कुलाल आणि भांडी जैसीं ॥ आकाशामाजी वस्ती दोघांसीं । तैसी परात्परीं विकार निर्विकारांसी ॥ वस्ती अनायसें असे किं गा ॥१९॥
तरि विकार आणि निर्विकार ॥ तूं यांचा साक्षी यांहोन पर ॥ परि तुझे अभावें तुज साचार ॥ नसते विकार भासती ॥२२०॥
तरी निर्विकारीं सर्व नसे ॥ विकारीं सर्व भासे ॥ जैसें नेत्र चेपितां चंद्रद्वय दिसे ॥ येर्‍हवीं असे एकचि ॥२१॥
तैसें मुळींचें आहे एकपण ॥ परि कल्पनेनें भासे द्वैतभान ॥ हे अवघें मिथ्या जाणोन ॥ साक्षी होवोन राहीं रे ॥२२॥
तरि हें सर्व कल्पनिक ॥ आदि मध्य अवसान देख ॥ सगुण निर्गुण मायिक ॥ जैसें स्वप्न सुख मिथ्याचि ॥२३॥
जोंवरी कल्पनेचें अधिष्ठान ॥ तोंवरी लिंगशरीराचें भान ॥ म्हणऊन कल्पनेतें सांडोन ॥ निर्विकार आपण होय रे ॥२४॥
तूं तों निर्विकार आहेसी ॥ परी कल्पनासंगें बद्ध होसी ॥ मग मुक्तीचा उपाव करिसी ॥ तेणें भांबावसी आपणा ॥२५॥
जैसें सूर्यासी होतां विन्मुख ॥ छाया पहातए सन्मुख ॥ मग ती धरों धांवती मूर्ख ॥ परि त्यांसीं देख न सांपडे ॥२६॥
जों जों सांवली धरूं जाय ॥ तों तों सावली पुढेंचि होय ॥ मग जो जो करी उपाय ॥ तो तो अपाय होतसे ॥२७॥
तैसें आत्मत्वासीं विन्मुख होतां ॥ आपणासी भासे बद्धता ॥ मग साधावयास मुक्तता ॥ नाना व्रतें करिताती ॥२८॥
जों जों हा करी साधन ॥ तों तों वाढतसे गा मन ॥ मग नानापरी तर्क जाण ॥ नसतेंचि आपण करितसे ॥२९॥
जों जों मन वाढे ॥ तों तों कल्पनेची गाठी पडे ॥ जैसें अन्न सांडोनियां हाडें ॥ श्वान कोडेंखातसे ॥३०॥
तैसें झालें अज्ञानासीं ॥ जे विन्मुख आत्मत्वासीं ॥ बद्धता भासे त्यांसीं ॥ तेणें कासाविसी होतसे ॥३१॥
जो झाला सूर्यासन्मुख ॥ त्यासीं छाया झाली विन्मुख ॥ तैसें आत्मत्वा जाणतां देख ॥ नसे नि:शेष कल्पना ॥३२॥
जेव्हां नि:शेष कल्पना तुटे ॥ तेव्हां लिंगदेहाची ग्रंथिका सुटे ॥ जैसें जळ आटतां गोमटे ॥ बिंब भेटे बिंबासी ॥३३॥
सूर्यापासोनी जळ होत ॥ तेथें सूर्यचि असे बिंबत ॥ तेज जळबिंबातें प्रकाशित ॥ परि तें अतीत दोघांसीं ॥३४॥
तैसें तुझे विसरें तुजला ॥ दुजेपणाचा भ्रम झाला ॥ तोही त्वां जाणितला ॥ तूं अनेकीं संचलासी ॥३५॥
तूं अनेकां एकचि आहेसी ॥ परिस्वरूपें अज्ञानें भ्रमलासी ॥ तूं त्या भ्रमातेंही न जाणसी ॥ त्याहोनि आहेसी वेगळा ॥३६॥
जैसा अग्नीपासोन धूम्र होय ॥ धूम्र अग्नीसीं लागला आहे ॥ हें धूमअग्नी नातें काय ॥ अग्नि पाहें वेगळा ॥३७॥
तैसें हें सर्व तुजपासोन होत ॥ सर्व आहे तुज आंत ॥ परि तूं याहोन अतीत ॥ प्रकेशीत सर्वांतें ॥३८॥
अग्नीपासोन धूम्र झाला ॥ जनीं हा शब्द प्रवर्तला ॥ परि तो धूम्रचि आहे पहिला ॥ हें कोणाला नकळेचि ॥३९॥
अग्नीमाजी धूम्र निघून ॥ तरि काष्ठांविना नच दिसत ॥ म्हणोनि अग्नि काष्ठांच होत ॥ संयोगता तुटत ॥४०॥
तैसें निर्विकारीं नाहीं विकार ॥ परि कल्पनायोगें भासे साचार ॥ म्हणवोनि तूं यापासोनि दूर ॥ अससी परप्रकाशिता ॥४१॥
तरि तूं प्रकाशाचा प्रकाशक ॥ तूं अर्काचाहि निजअर्क ॥ तूं सर्वांचा होसी जनक ॥ साक्षी संमुख सर्वांचा ॥४२॥
तुझे सत्तेनें सर्व होतें ॥ परि तूं नातळशी कर्मातें ॥ जैसें सूर्यप्रकाशें जन वर्ते ॥ परि सूर्य यातें अलिप्त ॥४३॥
जैसा जैसा याचा व्यापार ॥ तो तैसाचा करी साचार ॥ परि सूय कर्मा माझार ॥ अणुमात्र न लिंपेची ॥४४॥
सूर्य जरी लिप्त होता ॥ तरि त्या काळिमेसी येता ॥ तैसा तूं सर्वांपरता ॥ सर्व सत्ता तुझेनी ॥४५॥
जनकर्मीं सूर्य अलिप्त ॥ सैदा तूं मनादिकां अतीत ॥ तूं कल्पने तेंहि जाणत ॥ वस्तु निर्धूत तेचि तूं ॥४६॥
जरी अहं ब्रह्मस्मि आहेस ॥ सांडूनि होय निर्हेत ॥ तेव्हा कल्पनेचा होईल अंत ॥ जैसा प्रकाशातें अंधार ॥४७॥
प्रकाशीं अंधारू असे ॥ परि तो तद्रूपचि असे ॥ तैसी निर्विकार कल्पना वसे ॥ मानीं विश्वास वचनातें ॥४८॥
जरी संदेह असेल कांहीं ॥ तरि बोल बोल रे लवलाहीं ॥ आपलें समाधान करून घेईं ॥ धरीं सोय हिताची ॥४९॥
ऐसें ऐकोन सद्गुरूवचन ॥ बोल रत्नाकर कर जोडून ॥ माझें झालें समाधान ॥ उडालें भान कल्पनेचें ॥२५०॥
या कल्पनेचे योगेंकरून ॥ मी भ्रमलों होतों जाण ॥ बद्धता होती घेतली मानोन ॥ तेणें हाण झाली माझी ॥५१॥
मनामागें धावतां ॥ फार कष्टी झालों सद्गुरुनाथा ॥ तीर्थें व्रतें देवी देवता ॥ केलीं ताता उदंड ॥५२॥
परि मनाची निवृत्ती ॥ नोहेचि गा सद्गुरुमुर्ती ॥ अधिकचि विकार होती ॥ नाना मतीं भांबावलों ॥५३॥
एक तुझे कृपेविण ॥ जें जें कीजे तो भ्रमचि जाण ॥ झालें लिंगदेहाचें निरसन ॥ सांगा खूण कारणाची ॥५४॥
स्थूळ आणि कारण ॥ यांचा साक्षी मी वस्तू पूर्ण ॥ तुमचे कृपेनें हें मजलागोन ॥झालें ज्ञान निश्चयीं ॥५५॥
आतां कारणाचें निरसन ॥ करावें सद्गुरु आपण ॥ तवं सद्गुरु बोलिले वचन ॥ सांगेन पुढिले अध्यायीं ॥५६॥
हा दीपरत्नाकर ग्रंथ ॥ जेणें वस्तु होय हस्तगत ॥ मनादिकांचा पुरे अंत ॥ होय निर्हेत तत्काळीं ॥५७॥
हा ग्रंथ करितां श्रवण ॥ भवभयाचें उडे ज्ञान ॥ राहे ब्रह्मचि होवोन ॥ हें वरदान गुरूचें ॥५८॥
जें सर्वांसी गुह्य होतें चोरलें ॥ तें दीपरत्नाकरें प्रगट केलें ॥ सर्वत्रीं जें भरोनि उरलें ॥ तें भासविलें दोन्ही डोळां ॥५९॥
म्हणोनियां शब्द रत्नाकरासी ॥ जनन करी अति प्रयत्नांसी ॥ साक्षी मानोनि आपणासीं ॥ होय कथेसीं सादर ॥२६०॥
स्थूल सूक्ष्माचें कथन ॥ तुज सांगीतलें वेगळें करोन ॥ हा अध्याय झाला येथोन ॥ पुढें सावधान होईंजे ॥६१॥
सातवा अध्याय पूर्ण झाला ॥ आतां आठवा आरंभिला ॥ रामानंद म्हणे रत्नाकरा वहिला ॥ चित्त कथेला दीज बापा ॥६२॥
सिद्धानंदाचेनि प्रसादें ॥ बोले रामानंद पदें ॥ रत्नाकराचेनि संवादें ॥ कथा विनोदें चालिली ॥६३॥
इतिश्री चिदादित्यप्रकाशे ॥ दीपरत्नाकर ग्रंथे ॥ सूक्ष्मदेहनिरसनयोगो नाम सप्तमोध्याय गोड हा ॥ श्रीमज्जगदीश्वरार्पणमस्तु ॥
इति दीपरत्नाकर सप्तमोsध्याय: समाप्त ।