स्पर्शसंचारी रोग

माधवनिदान ग्रंथात कुष्ठनिदान प्रकरणी ३० वा श्लोक पुढीलप्रमाणे आहे --
दंपत्यो: कुष्ठबाहुल्याद् दुष्टशोणितशुक्रयो: ॥
यदपत्यं तयोर्जातं ज्ञेयं तदपि कुष्ठितम् ॥
अर्थ : ‘ नवरा आणि बायको यांचा कुष्ठरोग प्रबळ होऊन त्यांचे शुक्र व शोणित दूषित होते, अशा स्थितीत त्यांपासून होणारी संततीही कुष्ठरोगी आहे असे जाणावे. ’ याच प्रकरणाच्या शेवटी पुढील महत्त्वाचे श्लोक आहेत :
प्रसंगाद्भत्रसंस्पर्शानि:श्वासात्सहभोजनात् ॥
एकशय्यासनाच्चैव वस्त्रमाल्यानुलेपनात् ॥४२॥
कुष्ठं ज्वरश्च शोषश्च नेत्राभिष्यंद एव च ॥
औपसर्गिकरोगाश्च संक्रामंति नरान्नरम् ॥४३॥
अर्थ : स्त्रीपुरुषांच्या गाठी पडणे, अंगाचा स्पर्श अंगास होणे, एकाने श्वास टाकला असता त्याचा वायू दुसर्‍याच्या श्वासोच्छ्वासात प्रविष्ट होणे, एकत्र किंवा एकच पात्रातून दोन माणसांनी जेवणे, एकाच शय्येवर निजणे, बसणे, एकाचे वस्त्र दुसर्‍याने वापरने अगर त्याने हुंगलेली फ़ुले दुसर्‍याने हुंगणे, यांपासून कुष्ठ, ज्वर, शोष, क्षय, डोक्यातून पाणी गळणे, व पापरोग, भूतरोग, इत्यादी प्रकारचे औपसर्गिक रोग हे एकापासून दुसर्‍यास जडतात. ’
वैद्यकग्रंथात शोध केला असता आणखीही आशा प्रकारचे श्लोक आढळू शकतील, परंतु तितका शोध करीत बसणे जरुरीचे नाही. तात्पर्य मिळून सांगण्याचे इतकेच की, कुलपरीक्षेच्या पोटी ज्या प्रकारचे रोग स्पर्शादि कारणांनी भीतिप्रद वाटल्यामुळे त्या कुळाशी संबंध करणेही त्याज्य मानिले जाते, त्याच प्रकारचे रोग प्रत्यक्ष मुलीच्या अंगी दृष्टीस पडले, तर तिला त्याज्य समजणे हे सर्वथा योग्य आहे हे निराळे सांगणे नलगेच.